«Мен не заманда да жырларгъа сюеме»

Биринчи кере Батчаланы Лидия къараучуланы  толкъун къарсларына жетинчи классда окъугъанында  тийишли болгъан эди. Алаша,  арыкъсуу къызчыкъ, боюнунда да къызыл пионер галстугу бла ол заманда  белгили жырчы  Муслим Магомаевни «Жерни ауазы» деген жырын  айтхан эди. Къызны таза, жарыкъ ауазы асыры  зынгырдагъандан, анга уллу зал окъуна тарлыкъ этгеннге ушай эди.  Къараучула, жюри да къарсны  ол жырлап бошагъанлай къагъып башламагъан эдиле. Зал бир ауукъ  заманнга шум болду.  Аллай затны алыкъа киши кёрмегенди, эшитмегенди, къыз микрофонсуз жырлагъанды…

 «Аперим, пионер къыз, аперим, Лидия!». Андан сора уа толкъун къарсла, алгъышла, биринчи жер, областьны культура бёлюмюню сыйлы грамотасы, Къарачай-Черкесде  эстрада жырны жангы жулдузуну жетишиминден сора уллу сахнагъа биринчи атламы алай башланнганды. Андан сора  къызны  «Домбай»  той-оюн ансамбльге  чакъырадыда. Ставропольда «Жаш ауазла»  деген край конкурсда, Пятигорскеде Хорламны кюнюне жораланнган, Невинномысск шахарда халкъ чыгъармачылыкъны эки край байрамларында  хорлагъанлары Батчаланы Лидияны уллу фахмусуну ачыкъ болгъанына шагъат эдиле.

Ызы бла ол Москвада эстрада  искусствону белгили  устасы Георгий Павлович Виноградовну  классына  тюшеди. Лидия  бла бирге анда ата журтну эстрадасыны белгили жулдузлары Валентина Толкунова, Валерий Леонтьев, Роза Рымбаева, бир жерли Халимат Хатуева да окъугъандыла.

 Ызы бла Лидия Къарачай –Черкесге къайтып, «Домбайда» ишлеп башлайды. Ол Абхазияда Къарачай-Черкесни литературасыны бла искусствосуну кюнлерине къатышады.

 Сухумини  филармониясыны уллу залында концерт боллукъду. Ол башланыргъа жалан да эки сагъат къалгъан эди, Абхазияны белгили композитору Константин Чангелия аны къатына келгенинде. Чангелия Лидиягъа  концерт   башланнгынчы аны «Сенсиз манга жашау жокъду» деген жырын абхаз  тилде айтырын тилейди. Лидия уа эки сагъатны ичинде жырны сёзлерин, макъамын да кёлден биледи. Жыр эшитилгенден сора, залдагъыланы къууанчларын кеси кёзю бла кёрмеген ангыларыкъ тюйюл эди.

 Бир айдан а  Абхазияны белгили поэтини чыгъармачылыкъ жолуну юбилейинде да «Сенсиз манга жашау жокъду» деген жырны аламат жырлайды.  Ма ол заманда аталгъан эди къызгъа «Абхазияны халкъ артисти» деген сыйлы  ат.

Андан сора Лидия  «Ючкекен», «Абазинка», «Минги тау», «Алания» деген ансамбльледе  кёп ишлегенди . Ол ансамбльле бла алгъыннгы Совет Союзну кёп жерлеринде: Омск, Томск, Орёл эм Благовещенск шахарларында, Таджикистанда, Къабарты-Малкъарда эм  Чехословакияда да  болгъанды. Ол бюгюн да бизни республиканы сыйлы къонагъыды, сюйген  жырчысыды.

    1994 жылда уа Лидия Тюркге  кетеди.

 - Мен бизни  эрттегили, бусагъатдагъы жырларыбызны да анда жашагъан къарачайлы къарындашларыбызгъа, эгечлерибизге  эшитдирирге  сюе эдим,-дейди ол. – Мен Анкарада, Стамбулда, Измирде, Тробзонда, Анталияда, Эски шахарда, Башиюкда жырлагъанма,  концертлерими Тюркню бек уллу «Авразия», «Крал», «Саман йол» телеканаллары кёргюзтгендиле.

Тюркде да Лидияны сыйлы кёргендиле. Анкарада музыкалы театрны  директору Ниджат Лихон анга: «Быллай ауазынг бла сен бизни  къыралда биринчи жулдузладан боллукъса», - дегенди. Ызы бла  чакъырыула, контрактла келип, газетледе статьяла чыгъып башлайдыла… Тюркде болгъан жылларында чыгъармачылыгъы, фахмусу бла да Лидия кишиге ал бермей эди. Аны анда сюйгендиле, багъалы кёргендиле. Болсада туугъан  жерине, тауларына  сюймеклиги хорлайды.

Бир жол мен «Петром офис» къонакъ юйню ресторанында олтуруп  ауузлана тургъанымлай, сахнаны теренинде бир сурат кёреме. Анда къарт  киши бла тиширыу. Экиси да  жангыз къалып, мудах олтурадыла. Аны кёрюп,  мени эсиме туугъан элим Къумуш тюшеди, жюрегим такъыр болады,  къайгъы этеди. «Анам, атам  анда къалай турасыз? Мен а мында не этеме?! Манга  биреуню бу жомагъы неге керекди?- деп сагъыш  этип, экинчи кюн жолгъа атланыргъа таукел болдум.

 …Лидия бла мен биринчи кере Къарачай-Черкесни Къабарты-Малкъарда кюнлеринде танышхан эдим. Аны уллу, жарыкъ ауазы Нальчикни Жашил театрын титирете эди. Къараучула уа аны: «Атам, анам да сенсе,  Къарачай !» деген жырына  ёрге  сюелип тынгылай, андан сора уа кёпге баргъан толкъун къарсла къагъа эдиле. «Быллай  арыкъ, алаша бойлу тиширыучукъ, алай ариу къалай жырлай болур»,- деп,  сейир этмеген жокъ  эди…

 Бюгюнлюкде да Лидияны жырлагъанына Къарачайда, Малкъарда да сюйюп тынгылайдыла. Арт жыллада Лидия жер-жерли телеэкранда артыкъ кёп  кёрюнмейди, болсада, республикада бир магъаналы иш болса, биринчиге культураны  къуллукъчулары Лидияны чакъырадыла. Ол жырлагъан жерге халкъ аслам санда келлигин биледиле.

 - Мен жырларгъа сюеме,- дейди Лидия. –  Сахнада ишлерге, эстрадабызны даражасын кётюрюрге, халкъ жырланы  шёндюгю заманнга келишдирип жырларгъа, дагъыда кёп жангылыкъ кийирирге сюеме. Алай нек  жарамайды этерге? Сёз ючюн, белгили композитор Дауров къалай тап  этгенди, аны адыг жырлары нечик сейир эшитиледиле…

 Батчаланы Лидияны мындан арысында да уллу, ариу  ауазы кёп жылланы эшитилип турлугъуна ишегибиз жокъду. Нек дегенде къарачайлы къыз  сахнада кимден да тириди, кимден да айырмалыды.