Эм кючлю ууладан бири

 Роспотребнадзорну сайтында жазылгъаныча, тютюн ичиу онкология аурууланы къозгъагъан сылтауланы 90 процентин тутады. Аман къылыкъгъа 15 жылларында берилгенле ракдан  25 жылларында тютюн ичип башлагъанладан эсе  беш кереге кёп ауруйдула.

 Никотин  мышьякдан да юч кереге хаталыды. Анда беш мингнге жууукъ химия веществола бардыла, аладан алтмышы ракны къозгъагъанлары ачыкъ шартды. Андан тышында, ол жюрекде ишемический ауруугъа, хронический бронхитге, эмфиземагъа, коронар ауруугъа, эктазиягъа, варикозгъа, тромбозгъа келтиреди.  Экспертле бардыргъан тинтиуле уа тютюн ичген адамны жашауу 20-25 жылгъа къысхаргъанын да тохташдыргъандыла. Алай бу къылыкъны 30-35 жылларында къойгъанла саулукъларын къайтараладыла.

1960-чы жылланы ортасына дери не саулукъ сакълау организацияла, не жамауат тютюн ичиу бла ракны араларында байламлыкъ бармыды деп  сагъышланмагъандыла. Ёпкелеринде рак болуп ёлгенлени саны тохтаусуз ёсгенде, тютюн ичиу а эпидемиягъа айланнганда да хазна киши сагъаймагъанды. Сылтауну шахарлада осал экология болумда, тюрлю-тюрлю инфекциялада, рентгенде кёргендиле. Жангызда 1964 жылда АБШ-ны къырал департаментинде тарых магъаналы доклад этилгенди – биринчи болуп, анда правительстволу тинтиуледен сора тютюн бла онкологияны къысха байламлыкълары тохташдырылгъанды.

Кётюрюлген темагъа 6 минг илму статья, 36 клиника тинтиуле, жаныуарлада экспериментле, аланы ёлюклерин жарып къарау – бу къылыкъны огъурсузлугъун ачыкълагъандыла. Белгили врач, тютюнню зараны жокъду деп сюелген  Эвартс Грэхем ёпкеледе онкологиядан ёлгенди. Алай ауушурдан алгъа ол терс оюм тутханына женгдиргенди, шуёху хирург Элтон Окснерге уа былай жазгъанды: «Мен тютюнню 5 жыл мындан алгъа къойгъанма. Алай жарсыу ары дери аны 50 жылны ичгенимдеди».

Саулукъ сакълауну битеудуния организациясыны эсеплерине кёре, дунияда хар 8 такъыйкъаны ичинде бир адам тютюн ичиуден чыкъгъан аурууладан ёледи. Былайда учузму, багъамы тютюн аласа – башхалыгъы жокъду. Хата андан чыкъгъан тылпыуда болгъан канцероген веществоладады. Ала адамны ДНК-сы бла терк байланадыла эм мутациялагъа келтиредиле. Геномда аллай кёп мутация жыйылса, клетка опухольгъа айланырына къоркъуу ёседи. Хар 50 тютюнден сора ёпкелени клеткалырында бирер тюрлениу болады.

 Къайсы мутация ракга кёчюп къаллыгъы уа белгисизди, бирледе онкология алгъаракъ башланады, бирсиледе – кечирек, ол адамны чархыны халына кёреди. Адамны бир саныны да тютюнден келген заранлы хауадан сакъланырча къорууланыу системасы жокъду. Былайда къууандырырча шарт а барды – инсан аман къылыгъын къойса, аны чархы тютюн келтирген заранны хорларгъа кюрешеди.

Тютюн ичген адамла къатындагъылагъа  да уллу къоркъуу саладыла. Аны хауасы бла солуп тургъанлада да рак чыгъарына къоркъуу кёбейеди. Юлгюге анда болгъан веществоланы талайын келтирейик: мышьяк – уу, кадмий бла свинец – батарейкаланы жарашдыргъанда хайырланыладыла, формальдегидни морглада бла бояуланы этгенде аладыла, бериллий – ядерный реакторланы хазырлагъанда изленеди. Баш иелери тютюн ичген тиширыулада онкология эки кереге аслам тюбейди. Ол угъай, адам тютюн ичип бошагъандан сора бир сагъатдан сабий бла ойнаса, гитчени анализлеринде никотин, бензапирен эм башха канцероген веществола табыладыла. Ол хыйсапдан кёп европалы къыраллада – Францияда, Италияда, Германияда эм башхаларында – къонакъ юйледе, поездледе тютюн ичгенлеге бла ичмегенлеге отоуланы, жерлени бир бирден узакъ этедиле.

Былайда электрон тютюнледе уа къоркъуу бармыды, деген соруу чыгъады. Алимле тохташдыргъаннга кёре, алада заранлы веществола бардыла, ала адамны саулугъуна къаллай хата келтиргенлери алыкъа тинтилмегенди. 

 Алай бла тютюнле адамны  ёпкелеринде, ёпке башларында, тамагъында (85%), эринлеринде, ауузунда, тилинде (92%), аш орунну тюбюнде безде (29%), бюйреклеринде (48%) онкологияны къозгъайдыла, башха органларына да къоркъуу саладыла. Тютюн ичген хар экинчи адамны ёлгенини сылтауу аман къылыгъындан чыгъады.