Жолу жарыкъды, жетишимлери ёхтемленирчадыла

Россейни сыйлы тренери, Къабарты-Малкъарны физкультурасыны эм спортуну сыйлы къуллукъчусу Маккаланы Махти  50-жыллыкъ юбилейин белгилейди. Ол, кёп жетишимли гёжефлени хазырлай, Элбрус районда, республикада, саулай къыралда да ауур атлетиканы айнытыугъа уллу къыйын салгъанды.

Сайлау

Махти Тырныауузда туугъанды, спортну кесине жарашхан тюрлюсюн излей, гитче заманындан башлап тутушуугъа, боксха, дзюдогъа жюрюгенди. Кюнлени биринде тенг жашчыкъла бла бирге шахар стадионда ауур атлетикадан залгъа киреди, анда штангачыланы жарауларын кёрюп, кесин сынаргъа сюеди. Ол заманда Махтиге 14 жыл  толгъан эди. Аны биринчи тренери Муаед Шаов болгъанды, бюгюнлюкде ол республикада аты айтылгъан юйретиучюдю. Андан сора Макка улу усталыгъын Ибрагим Апшевде ёсдюргенди, 17 жылында спортну устасына кандидатны нормативин толтургъанды.  

Аскерге чакъырылгъанда, жангыз жаш болгъаны ючюн юйде къалыргъа эркинлик берилгенине къарамай, Ата журтуну аллында борчун толтурургъа ашыкъгъанды. Аскерде къуллукъгъа да тийишлисича хазырланнганды, Приднестровьяда къыйын кезиуледе хауа-десант аскерлеге тюшгенди. Демобилизациядан сора туугъан шахарына къайтып, жарауун андан ары жангы тренер Степан Бабаянда бардыргъанды. Талай айдан сора спортну устасына нормативни толтургъанды. Ол угъай, кесини ауурлукъ къауумунда республиканы рекордсмени болгъанды, Россейни Профсоюзларыны ара советини биринчилигинде хорлагъанды, Къазанда халкъла аралы турнирде «кюмюшню» алгъанды.

Эришиулеге да къатыша, Махти Тырныауузда аланы бардырыргъа болушханды. Аладан бири малкъар халкъны Жангырыууну кюнюне аталгъан турнирди, шёндю ол тёрели халда къуралады.

Эслилиги

Эришиулеге къатышыуну гёжеф 23 жылында къойгъанды. «Ол заманнга, сабийлени юйретип башлагъан эдим, алагъа кёбюрек заман, эс бёлюрге сюйгенме. Ол хыйсапдан спорт бла кюрешгеними бошап, саулай да тренерлик ишге берилгенме», - дейди ол.  

Къысха заманны ичинде Макка улу Элбрус районну жаш тёлюню ишлери, физкультура эм спорт комитетини сабий-жаш тёлю спорт школуну (бусагъатда ол олимпиада резервли спорт школду) тренер-преподаватели болады. Ол жыллада ауур атлетикагъа сейир алай уллу тюйюл эди, алай комитетни башчысы Жаппуланы Магометни себеплиги бла жаш тёлюню спортну бу тюрлюсюне эсин бурдурургъа онг чыгъады.

Анда юйренип, атларын айтдыргъан биринчи гёжефлени къауумунда Айтекланы Омар, Созайланы Мурат, Этезланы Вадим, Чингиз Дахкильгов бардыла. Чингиз къыралны биринчилигинде хорлагъанды, Европада экинчи болгъанды. Уллу жетишимлеге Созайланы Мухаммат жетгенди – абаданланы араларында Россейни чемпионатында «алтынны» алгъанды, Европаны эки биринчилигинде саугъа жерлеге чыкъгъанды, Европаны бла дунияны чемпионатларында ючюнчю эм экинчи жерлени алгъанды.

Къызланы да юйретеди

Ауур атлетика спортну эр киши тюрлюсюне саналгъанлыкъгъа, аны бла кюреширге къызла да сюйгендиле. Аладан биринчи болуп Махти Хасановичге Олеся Элджуркаева келгенди.
- Ол манга секциягъа жазылыргъа келгенде, сейирге да къалгъанма. Олеся къарыулу эди, техника жаны бла усталыгъын ёсдюргенлей а, терк окъуна ахшы эсепле болдуруп да башлагъанды, спортну устасына нормативни да толтургъанды, - деп эсгереди тренер.

Андан сора Махтиге жараугъа Оксана Бессонова, Марина Шарибова, Залина Кулова келгендиле, ала да къыралны биринчиликлерине къатыша, хорлай, спортну усталары болгъандыла. Араларында эм уллу жетишимлеге уа Рагнета Карданова жетгенди. Ол Европаны биринчилигинде хорлагъанды, дунияны юниор биринчилигинде призёрланы къауумуна къошулгъанды, бийик усталыгъы ючюн анга «Спортну халкъла аралы класслы устасы» деген ат да берилгенди.

Рекордла

90-чы жылланы ахыры - 2 мингинчи жылланы аллы Тырныауузда ауур атлетикагъа, Махтини кесине да кёп ахшылыкъла келтиргендиле. Ол кезиуде спорт майданнга жаш, ётгюр, умутландыргъан атлетчиле – Аккайланы Хаджи-Мурат, Василий Половников, Геккиланы Таукъан – чыкъгъандыла. Хаджи-Мурат Европаны кадетлерини араларында биринчилигинден «алтынны» келтиргенди, жангы рекорд салгъанды. Кёп да турмай, къыралны юниор чемпионатындан сора Россейни миллет жыйымдыкъ командасына киргенди. Аны къауумунда эрише, Европаны бла дунияны чемпионатларында хорлагъанды, Олимпиадалада кюмюш бла доммакъ майдалла къытханды.  
 
Василий Половников да Европаны юниорланы араларында биринчилигинде хорлагъанды, дунияны биринчиликлеринде призёрланы санына эки кере къошулгъанды, кесини жыл санында рекордсмен болгъанды. Абадан жыл санда Половников Россейни чемпионатында – биринчи, Европада уа экинчи жерлени алгъанды. Къыралны юниор биринчиликлеринде кёп кере Геккиланы Таукъан хорлагъанды, Европада да «кюмюшню» ычхындырмагъанды. Абаданланы къауумда да Таукъан къыралны чемпионатларында бир кюмюш бла эки доммакъ майдалла къоллу болгъанды,  кубогунда да биринчи эм экинчи жерлеге чыкъгъанды.

Ахшыланы араларында

2001 жылда Маккаланы Махти Кубаньны физкультурадан къырал академиясын тауусханды. Аны тренерлик жолу жарыкъ, жетишимлеге бай болгъанды. Гёжефлерини даражалы эришиуледе бийик кёрюмдюлерин эсге ала, аны Россейни жыйымдыкъ командасыны тренер штабына алгъандыла, 2002 жылда уа къыралны эм иги тренерине да санагъандыла.

Махти Хасановични къолунда дагъыда кёп белгили гёжефле спорт жолларын башлагъандыла, аланы араларында Аслан Бидеев, Саракаланы Расул, Дмитрий Петров, Мартин Сабанчиев эм башхала бардыла.

Битеулю эсеплени чыгъаргъанда, Макка улу спортну 2 сыйлы устасын, спортну халкъла аралы 9 устасын, спортну 15 устасын хазырлагъанды. Аллай жетишимле уа алай кёп тренерде тюбемейдиле. Аны эришиулеге хазырлауда энчи амалларыны юсюнден эшите, «Геолог» спорт комплексге ауур атлетикадан залгъа жангыз Элбрус райондан угъай, тышындан да гёжефле жюрюп тебирегендиле, ол санда эркин тутушуудан Россейни бла дунияны чемпиону Билял Махов, тыш къыраллы спортчула да. Спорт башчыланы тилеклери бла ол Туркменистанда бла Тайваньда да ишлегенди.

Умутлары

Белгилисича, спорт жашау узун болмаучуду - Махти хазырлагъан белгили спортчула бюгюнлюкде эришиулеге къатышмайдыла. Аланы орунларына жангы тёлю келгенди, алай эсе уа, тренерге хар нени да жангыдан башларгъа керекди.

Бусагъатда спорт школда Махтиде башха-башха жыл санда 20-гъа жууукъ адам жарау этеди. Аланы талайы жетишимле да болдургъандыла, сёз ючюн, Курданланы Эльман, Хапаланы Кямран, Къадырланы Махмут, Бийчеккуланы Малика. Ала СКФО-да, ЮФО-да, Москва эм Москва областьны биринчиликлеринде хорлагъанланы санына къошулгъандыла. Къыралны алгъаракълада болгъан жаш тёлю биринчилигинде Къадырланы Махмут доммакъ майдал алып къууандыргъанды, Хапаланы Кямран анда тёртюнчю болгъанды, ала экиси да спортну устасына кандидатланы нормативин толтургъандыла.

Маккаланы Махтиге жангызда 50 жыл толады, анга кёре уа тренерлик ишини иги кесеги алыкъа алда болгъанына ышанырчады.