Жанхотланы Азнауур батыр

Жанхотланы Ийбакъны жашы Азнауур жигитледен эди, пелиуан, хар ким къарыууна сукъланнган, кючлю жаш. Ол, бийлигине да къарамай, жарлыла бла байламлыкъ жюрютгенди. Атасыны байлыгъындан, анга да билдирмей, къарыусузлагъа юлюш чыгъарып тургъанды.

Буруннгу заманлада жортууулгъа баргъан бир адет болгъанды. Кеслерине базыннган батырла элледен жыйылып, жыйын болуп, узакъ жерлеге барып, жылкъы сюргендиле.

Бирде алай кетгенле жыл да тургъандыла. Бир жол Жанхот улу да жыллыкъ жортууулгъа кетеди. Къалай эсе да бу жол ол къайтыучу кезиуюнден кечирек къалады. Сора Азнауур бир жерде жоюлгъан болур деп, элде аллай хапар жайылады. Абайлары да ол кезиуню ычхындырмай хайырланыргъа мурат этедиле.

Байрам кюн ала Ийбакъны юйлерине чакъырадыла, аны ёлтюрюп, байлыгъына ие болур акъылда. Жанхотланы адам санлары Абайладан аз эди, ырысхылары - уа асламыракъ, анга эрттеден кёзлери къарагъанды.

Абайлада, отда сынжыргъа да тагъылып, къазан къайнайды. Сыйлы алгъышла айтыладыла, боза аякъла терк-терк кётюрюледиле. Ала Ийбакъны тёрге ётдюргендиле. Жанхот улуну да ичгени башына жетип, бюлдюргю эте башлагьанды. Абайлары да хыйла ниетлерин толтурургъа хазырланадыла.

Алай Аллах бермегеннге ёлюм жокъду. Аны оноуун ол этеди. Ол кезиучюкде Азнауур жортууулдан къайтып къалады. Юйге киргенлей, атасы къайда болгъанын сорады. Къайры кетгенин билгенлей, ишни халын сезеди, терк окъуна ары жетеди. Барса-Абайлада уллу байрам. Отда къазан асылып, жаш адамла аны тёгерегинде жумуш эте, таматала уа къанга артында, бири биринден ариу алгъыш айта.

Азнауур, кёп сагъыш эте турмай, сарыкъулакъ къылычын чыгъарып, къазан асылгъан сынжырны уруп юздюреди, къазандагъы отха тёгюледи. Бир кезиучюкге болгъанны тютюн басып, бир зат да кёрюнмей кьалады. Ол такъыйкъада жаш атасын юйден чыгъарып, ат боюнуна алып, алайдан ташаяды.

Абайланы Алиймырзаны Къаракюмюш деп Беш да тау элде аты айтылгъан ариу къызы болгъанды. Кеси да обур тилни билгенди деп, таурухда алай айтылады. Сора Абайлары, кеслерини терсликлерин жулур муратда, Къаракюмюшню Азнауургъа бередиле.

Энди уа аланы къояйыкъ да, Къабартыгъа ётейик. Къабарты бийлени бек жигитлери жыйылып, жортууулгъа тебирейдиле. Алай алагъа жол кёргюзтюрге адам керек болады. Къарайдыла, тинтедиле, араларында аллай табылмайды. Сора ары дери да жортуууллада бола тургъан жыйылгъанладан бири былай айтады:

- Таулуду ансы, Азнауурну чакъырыр эдик... Экинчиси уа, турду да: "Энди тешикчабырлы таулу болмаса биз кесибиз жортууулгъа баралмайбызмы?»... Ол сёзледен сора жортууулгъа тебирегенле экили болдула. Биринчи сёлешген дагъыда къошду: «Ол тешикчабырлы таулу тюйюлдю, ол Азнауурду, Азнауур»...

Жанхот улуну къаллай болгъанын ангылагъандан сора жыйын, Азнауурну жортууулгъа чакъырта, сёзге уста бир адам жибереди. Ол да келеди, жумушун анга билдиреди, Жанхот улу уа къатын алгъанлы алыкъа ай да озмагъан эди. Ол барыргъа ыразы болмайды. Алай таулулада аллай сёз барды: «Келечинг иги болса, акъсакъ къызынг юйде къалмаз». Сёз уста, хыйлачы келечи аны жюрегине жол тапды: «Энди жаш къатынынгы кесинлей къоюп, жортууулгъа къалай чыгъарыкъса, ансы», - деп масхара этди.Ол терк къызыучу таулу къан а: «Жыйылыучу жерибизге сизден мен алгъа жетерме», - деди. Жаш келин кёп кюрешди эрин жибермезге, алай болалмады.

Баям, адам не жигит болса да, аллай ишле бла кюреширге бир къалса, ол ачымай къутула болмаз. «Бир кере къутулду, экинчи кере къутулду, ючюнчю кере уа тутулду», - деп бошуна айтылмайды. Бу жол къадар аны жанлы тюйюл эди. Жанхот улу сёзюне ие болду. Айтханыча, жыйындан да алгъа белгиленнген жерге келди. Азнауур жортууулгъа жюрюй тургъан киши эди. Аны хар кереклиси да тынгылыды: юсю-башы, сауутлары. Ушкок отуна дери бир адамгъа ышанмай, ол кесин бек иги хазырлагъанды.

Аты уа? Азнауурну уа кёк аты болгъанды. Аллай ишде ол андан бир да айырылмагъанды. Ненча жерде кёк ат иесини жанын сакълагъанды, къаллай бир къыйынлыкъладан къутхаргъанды. Къышда, боранда, жай иссиде, сууукъ жауунда да ала бирге болгъандыла. Кёк ат иесини хар айтханын ангылагъанды. Къуугъун ызындан къаршы тюшюп, Азнауургъа бугъаргъа тюшсе, ат да иесини жанында жатып, жер бла тенг болуп къалыр эди. Андан белги алмай, тепмез эди жеринден.

Азнауур атын бир заманда къамичи бла урмагъанды. Ол керекли жумушун атны къулагъына шыбырдап болгъанды. Ала бир бирни терк ангылай эдиле. Ма аллай эди Азнауурну кёк аты.
Жортууулчула азмы-кёпмю айландыла, алай Ногъай тюзлеге жетдиле. Марай кетдиле да, бир жылкъыны сюрдюле.

Энди уа Ногъайны юсюнден эки-юч сёз айтайыкъ. Азнауурну туугъан эгечи мындагъы ханладан биринде эрде болгъанды. Аны уа, къыйынлыкъладан артха тура билмеген, бир жигит жашы бар эди. Ана къарындашы аллай ишле бла кюрешгенин да билип болгъанды ол. Ала бир бирге тиймегендиле... Эгечден туугъан, тюбеширге тюшсе да, Азнауурну кёк атындан танып болгъанды.

Жортууулчула, къыйынлыкълагъа да тюбей, чырмала, жылкъыны сюрюп келедиле. Ызларындан Азнауурну эгечинден туугъан къуугъун бла жетеди. Ары дери уа, жортууулчуланы араларында Хадаужукъланы къарт бийлери бар эди да, аны аты арып, баралмай тебирейди. Ол заманда Азнауур, кёк атын анга берип, кеси уа жылкъыдан атха минеди.

Къуугъунчула бла жортууулчуланы араларында атыш башланады. Азнауур эгечинден туугъанны кёргенлей окъуна таныйды, аны жанына уллу кёллю болады. Алай ол ана къарындашын таныялмайды. Азнауурну тюбюндеги кёк ат тюйюл эди. Атын ажашдыргъаны Жанхот улугъа жарашмады. Ол бек ышаннган жанындан анга ушкок атылды. Къызыу къоргъашин жигитни кёкюрегине тиеди. Ол, эки къолу бла атны жалкъасына жабыша, акъырын жерге учхалайды. Жанхот улу батырны жюреги алайда тохтайды.

Эгечинден туугъан ана къарындашын алайда къаплады. Жаш келип, кимни ёлтюргенин билгенден сора, айхай да, бек ачыу этеди. Ёлюкню аллында да кёп сюеледи.
Нарсананы бла Кичибалыкъны арасы жайлыкълада бир сын таш барды. Ол Азнауур ёлген жерде орналгъанды. Аны ким салгъаны белгисизди. Юсюнде уа арапча былай жазылыпды: «Ишинг жокъ эсе, манга не болгъанын сен сурама, анангы сютю бла тилейме»…