Узакъ къыралдан – аламат саугъа

Алгъаракълада Аналаны Махтини аты бла Германиядан багъалы саугъа келгенди. Ол 1968 жылда Германияда басмаланнган китапды. Аны ача баргъанда, Махти Тасимович Бызынгыны эмда бызынгылыланы эртте, 60 жыл мындан алгъа алыннган суратларын кёргенди. Аланы араларында атасы бла аппасы да бардыла. Китапда аланы юсюнден кёп сейирлик хапарла жазыладыла. Суратла да кёпдюле.

Китап немис тилде басмаланнганды. Кеси тёрт бёлюмден къуралгъанды: «Акъ къарлы тау», «Бир тау да ёрлетмейди», «Таула аланы къадарлары эдиле», «Картасыз Колхидагъа».
Махти айтханнга кёре, бу аламат саугъаны Интернетде аны бла эрттеден бери да байламлыкъ жюрютюп тургъанладан биреу жибергенди. Жарсыугъа, ол адамны аты, тукъуму да тас болгъандыла.

Таулу жаш бла немисли бир бирлерине жазгъанлай тургъандыла, ол Махтини аппасын – Аналаны Къубадийни жашы Къазийни, атасы Тасимни да атлары жазылгъан китапны тюкенде кёрюп, сатып алгъанын билдиргенди эмда шуёхуна саугъа этип жибергенди.

Махти айтханнга кёре, китапны автору Арност Герникди (Arnost Cernik), суратланы уа Вилен Хекел (Vilem Neckel) алгъанды. Ала экиси да альпинистле эдиле. Бызынгы таулагъа ёрлерге бери кёп кере келгендиле. Экиси да чехледиле. Чех тилден Эрих Мача кёчюргенди. Тышы да бек иги къагъытданды.

Китапны совет-чех шуёхлукъ фонд басмалагъанды. Ол аны мингинчи китабыды. Китап немис тилге кёчюрюлюп, Германияда да басмаланнганды. Автор, суратчы да Махтини аппасын, атасын да бек уста таныгъандыла. Къазий, аны жашы Тасим да жол кёргюзтюучюле болгъандыла, андан сора да, элге келген альпинистлеге къонакъбайлыкъ этерден артха турмагъандыла. Авторла Бызынгыда кёп кере болгъандыла, элни къатында бешмингликлени хазна къалмай барысына да ёрлегендиле.

Башда айтханымча, китапны бетлеринде Аналаны Къазийни, Бызынгы черекни, элни тийресин, Жабо къаланы, Бызынгыны бешмингликлерин, эшекле бла таугъа жюк элтип баргъанларын («Бызынгы» альпинист лагерьни ишлегенде алыннган суратда), Мижирги тарда 1962 жылда уа Эфендиланы Атлыны эм кёп башха тамашалыкъ суратланы кёрюрге боллукъду. Аланы хар бирини да къатларында жазыулары бардыла. Жарсыугъа, аланы барын да малкъар тилге кёчюрюп, газетни бетинде берир амал жокъду.

Болсада бир ненча жазыуну уа юлгюге келтирейик: «Кенг чатырла. Алада лагерь дайым да ишлеп турурча аш-азыкъ сакъланадыла. Миша мотору къызгъан жюк ташыучу машинаны тохтатып, кабинадан секирип чыгъады. Санын къымылдата, ол ёрге-энишге атлайды. Бир кесекден биз да жетер жерибизге жетдик. Альпинистле Радан, Здена эмда Ольга эрттен азыкъдан ашап, къонакъбайлы чатырдан чыгъып, ёрге, таугъа атланадыла. Биринчи 200 метрни ала тынч эмда шош ётгендиле. Зыбыр, терен къарны юсюнде аланы аякъ ызлары къаладыла. 1962 жылны 5 август кюню, сагъат онду. Радан, Ольга эм Здена Кавказны бек бийик къабыргъасына тёртюнчю командача чыкъгъандыла. Ма Дых-Тау-Чегет жаны. Ёрлеуню схемасы: а, б – чыпынла, с – бузлу къала, ф – чатыр боллукъ жер».