«Акъылыгъызны айнытханлай туруу кёп аурууладан къутхарлыкъды»

Къартлыкъ бек терк жетип къалады. Алай уллайгъан адамла да  къууанчлы жашаргъа боладыла,  Альцгеймерни аурууу жетмесе. Къартлыкъны эм бу  аурууну юсюнден  Къашхатауда реабилитация араны врачы Газаланы Зухура бла  ушакъ этгенбиз.

-Альцгеймерни биринчи ышанлары къаллайладыла?                        

-Статистикагъа кёре, алтмыш беш жыллары толгъанланы сегиз процентлеринде Альцгеймер  аурууну бир-бир белгилери бардыла:  унутуп къоюу, билген информацияны эсде туталмау; жукъуну бузулууу; адамны кесин жюрютюуюнде тюрлениуле-артыгъы бла жиляу неда терк – терк хали бузулуу; кесини жумушларын этиу амалларын акъырын-акъырын унутуу; кёзге кёрюнюуле.

-Бу ауруу бир халдамы турады огъесе кючленемиди?

- Жарсыугъа, бара баргъаны сайын кючленеди.  Адамла къолларында къашыкъны тап туталмай тебирейдиле, кеслерин  бир мардалада туталмайдыла, жууукъларын танымай башлайдыла. Западда аллай саусузланы къатларында алагъа болушлукъ этген адамла тура эселе, Россейде уа ол тюрлю саусузлагъа жууукълары-ахлулары къарайдыла. 

Бир ненча жыл озгъандан сора (ауруу сегиз - он жылны ичинде осалдан - осал бола барады) саусузлагъа къарагъан жууукъ адамлада депрессия ауруу башланады, бир-бирледе уа къыйын психика ауруула окъуна чыгъадыла.

Сёзсюз, къартайыуну проблемаларына эс бурургъа керекди. Аны бла бирге уа Россейде алыкъа ырыслаула  кёпдюле, къартайгъан адамла акъылларын башларына иги жыялмагъанларын биле, сезе тургъанлай окъуна,  кеслерини юслеринде аллай белгиле болгъанларын жашырадыла. Жууукъла-ахлула аллай затланы эслейдиле, врачладан болушлукъну заман озгъандан сора излеп башлайдыла, алай бла уа багъылыргъа кеч болуп къалады.

Битеу дунияда уа башда айтылгъан затлагъа кёз къарам башхады: Альцгеймер ауруу жамауатны  медицина-социал жаны бла баш проблемаларындан бирине саналады.

 -Альцгеймер аурууу деменцияны (акъылны къарыусузланыууну) кенг жайылгъан тюрлюсю  болгъанын ангылатдыгъыз. Ол мыйыны бузамыды?

-Хау, бу жайыла баргъан нейродегенератив аурууду, башны мыйысын бузады, алтмыш беш жыллары толгъан адамланы юч процентге жууукъ къауумунда бу ауруу чыгъаргъа болур деген къоркъуу  бар эсе, сексен беш жыллары толгъан къарт адамланы уа кёп къалмай элли проценти къыйналады андан.

- Сылтаулары белгилимидиле? Бир къартланы акъыллары сакъланып, башхаланыкъы нек бузулады?

-Жарсыугъа, Альцгеймерни ауруу нек чыкъгъаныны сылтауу алыкъа белгили тюйюлдю. Бир-бирлени оюмларына кёре, уллайгъан адамла андан мыйыларында нерва ткань асыры кёп жыйылгъаны ючюн ауруйдула, башхала уа къан тамырчыкълада къан хыртыкъчыкъла къуралгъанлары ючюн чыгъады бу ауруу, дейдиле. Алимлени ючюнчю къауумлары айтханнга кёре уа, Альцгеймер   ауруу вирусланы хаталарындан чыкъгъан сунадыла. Былайда сылтаугъа радиация-химия теорияны санагъанла да бардыла.

Битеу алып айтханда, оюмла кёпдюле, болсада аладан бири окъуна алыкъа тюзге саналмайды. Бу аурууну  башланнган кезиуюн тюрлю-тюрлю тестлени – магнит-резонанс томографияны, электроэнцефолограмманы-бардырып билирге боллукъду. Алай бу онгланы да арталлыда тюзге  санаргъа жарарыкъ тюйюлдю, нек дегенде ауруу къалай барлыгъын билирге къыйынды.

-Тыяргъа уа онг бармыды?

-Жарсыугъа, бусагъатда Альцгеймерни аурууундан багъар амал жокъду. Алай аурууну белгилерин жумушагъыракъ этген дарманла эрттеден бери хайырланыладыла, ала аурууну айныуун акъырынландырадыла. Кезиуюнде этилген диагностика эм  тап тохташдырылгъан терапия бу аурууну багъарча тап амал  табылыр деп ышандырадыла. Бусагъатда уа  ауруудан багъаргъа керекли кёп тюрлю дарманла жарашдырылгъандыла, аланы асламысы капсулаладыла, аш бла бирге хайырланыладыла, кюнден бир кере ичиледиле.

Бир – бир алимлени оюмларына кёре, кёп аурууланы айныулары, ол санда деменцияны да, сейирлени болмаулары, ишсизлик бла байламлыдыла. Ол  болум а акъыл иш бла  кюрешгенле пенсиягъа чыкъсала эм жамауатха  керек болмай къалсала, бютюнда шарт кёрюнюп къалады,  адам мыйысын иш бла жалчытмай тохтаса. Ол себепден  юйде олтуруп къалсагъыз окъуна, акъылыгъызны айнытырыкъ жумушланы этерге керексиз-китапла окъугъуз, кроссвордла къурагъыз, шахмат ойнагъыз.