Январьда кючюне къаллай федерал законла киргендиле

Айлыкъны бек аз ёлчеми, аналыкъ капитал, спорт бла кюрешгенлеге налог вычет. Дагъыда федерал законлада къаллай тюрлениуле киргендиле кючлерине? Аны юсюнден бу статьяда окъугъуз.

Айлыкъны ёлчеми

Быйыл 1 январьдан айлыкъны эм аз ёлчеми (МРОТ) 13 890 сомгъа дери ёсдюрюлгенди. Алгъын а ол 12 793 сом болгъанды.

Аны бла бирге жашау этерге жетерик ахчаны эм аз ёлчеми да кёбейтилгенди. Къыралны инсанларына тергегенде, ол 12 654 сомгъа жетдирилгенди. Ол санда ишлегенлеге – 13 793 сомда, пенсиячылагъа – 10 882  сомда, сабийлеге уа 12 274 сомда тохташдырылгъанды.

 Россейни президенти 2022 жылда МРОТ-ну бла жашау этерге жетерик ахчаны эм аз ёлчемин инфляциядан терк ёсдюрюрге кереклисине эс бургъанды. Битеу бу тюрлениуле бла байламлы къыралда социал тёлеуле да кёбейтилликдиле.

 Аналыкъ капитал, кредитлени азайтыу

Энди хар жыл да 1 февральда аналыкъ капиталны ёлчеми жангыдан тергелликди. Ол а кючюне кирген федерал законнга тийишлиликде этиледи. Анга кёре, бу къырал болушлукъ, прогноз тарихлеге угъай,  инфляцияны ёлчеминен  кёре  кёбейтилликди.  

 Аналыкъ капиталгъа алгъын индексация этилмегенди. Быйыл а ол 8,4 процентге кёбейтилликди. Алай бла юйюрде биринчи сабий туугъанда болушлукъ 524,5 минг сом, экинчи балагъа уа 693,1 минг сом боллукъдула.

Россейни банкы ахча къайтарылмай къаллыгъына ишекли кезиуде кредитни бермей къоярыкъды.  Бу закон къыралны инсанларын «борчланы къапханындан» сакъларыкъды, деп акъыл этедиле аны хазырлагъанла. Быллай оноу потребитель кредитлени рыногунда болум бла байламлыды. Бюгюнюлюкде инсанланы 30 проценти файдаларыны 80 процентин кредитле ючюн тёлейдиле.

Социал тёлеуле

 Физкультура-саулукъ сакълау жумушла ючюн къоранчланы бир кесегин артха къайтарыргъа онг барды. Быйылдан башлап, алгъын жылда спортха къоратылгъан ахчаны бир кесегин алыргъа боллукъду.

Сакъат инсанлагъа страховой эм социал пенсияны тохташдыргъан кезиуде заявление жазар кереклиси жокъду. Аланы эмда  пенсиягъа къошакъ тёлеулени, сёзге аны ёлчемин жашау этерге кетерик ахчаны эм аз ёлчемине жетдирирге, жууаплы органла кеслери тохташдырлыкъдыла. Дагъыда Пенсия фонд хар юч жылдан 40 жылдан тамата  тиширыуланы бла 45 жыллары толгъан эр кишилени пенсиялары не халда болгъанын билдиргенлей турлукъду.

 Юч жылгъа дери сабийлеге тёлеулени аллыкъ юйюрлени  саны кёбейирикди. Ол юйюрню файдасы, хар адамгъа тергегенде, регионда уруннган адамгъа жашау этерге жетерик ахчаны экиге кереленнген ёлчемине жетмеген кезиуде бериледи. Алгъын аны озгъан жылны 2-чи кварталында болгъан тарихлени мурдорунда санагъандыла. Энди уа жылны ичинде юйюрню файдасы  тергелликди.

Аны бла бирге тёлеу кеси  кёбейтиледи.   Ол сабийни жашау этерге жетерик ахчаны эм аз ёлчеми тенгли боллукъду.

  Социал страхованияны фонду тёлеулени инсанны банк счётуна тюзюнлей, неда Россейни почтасы бла ётдюрлюкдю. Алай бла уа ахча тыйгъычсыз, иш бериучюню финанс болумуна да къарамай берилликди. Былайда сёз больничныйни  юсюнден барады, ол санда ишлеген жеринде къыяу алгъанлагъа, сабийден ауругъан тиширыулагъа, баласына къарагъан аналагъа берилген пособияланы юслеринден.

Инсанны кредит болуму

Инсанланы кредит организациялагъа борчларыны юслеринден шартла  жыйышдырыллыкъдыла. Алай бла банкдан ёнкючге ахча алгъанланы  рейтинги къураллыкъды. Ол Россейни Банкы тохташдыргъан методикагъа кёре саналлыкъды. Алай бла банкла инсан ахчаны артха къайтараллыгъын бла къаллыгъын тергеяллыкъды.

Инсанны юсюнден бу шартла алгъын 10 жыл сакъланнгандыла. Энди болжан 7 жылгъа дери къысхартылгъанды.

Субсидияла

Жашау журт-коммунал тёлеуле ючюн субсидияла алгъын борчлары болмагъан инсанлагъа тохташдырылгъандыла. Энди уа субсидия  борчну тёлемегеннге сюд этилип, аны бегими кючюне кирсе берилмезге боллукъду. Дагъыда жашау журт-коммунал тёлеулеге субсидияланы алыр ючюн документлени жыйышдырыр кереклиси жокъду. Аны жууаплы органла кеслери хазырларыкъдыла.

«Пушкинни картасында» ахча 3 мингден 5 мингнге дери кёбейтиледи.  Ол 14-22 жыллары толгъан жаш адамлагъа бериледи. Ахчаны уа музейге, театргъа, филармониягъа, россейли киногъа билет сатып алыргъа къоратыргъа боллукъду.

 Жаныуарланы къоруулау

Кючюне кирген федерал законнга кёре, лицензиясыз зоопарклагъа, дельфинарийлеге, цирклеге, жаныуарланы театрларына  ишлерге эркин этилмейди. Закон жаныуарланы сакълаугъа бурулупду.

Энчи службаны болушлугъу, илму арала

Къыралда къутхарыучуланы бирикдирилген телефон номерге сёлешип чакъырыргъа боллукъду – 112. Ол сынау халда бир-бир субъектледе ишлегенди. 112 телефон номер хакъсызды. Анга мобильный телефонда ахча болмаса да сёлеширге боллукъду.

Федерал законлагъа энчи окъутуу-илму ара деген ангылам кийириледи. Ол а бийик билим берген къырал учреждениялада фахмулу сабийлеге интернат къураргъа эркинлик береди. Алада  хакъсыз жашаргъан онг барды, аш-суугъа да  ахча  бюджетден бёлюнюрюкдю.  

Жангы фонд

Кёп къатлы юйлени къурулушларына кеслерини ахчаларын къошхан инсанланы эркинликлерин къоруулау жаны бла эмда жашау журт-коммунал мюлк фондла бирикдирилип, «Жер-жерни айнытыуну фонду» къуралгъанды.

 Ол правительствону бегимлерини мурдорунда жер-жерлени айнытыу жаны бла жумушланы бардырыугъа жууаплыды. Анга кёре, фонд къурулушлагъа контрольну тамамларгъа, кёп къатлы юйню ишлетиуге юлюшлерин къошханланы сейирлерин бла эркинликлерин къорууларгъа, жашау журт-коммунал мюлкню жангыртыугъа себеплик этерге, оюлургъа къоркъуулу жашау журтланы азайтыу жаны бла мадарлагъа ууаплыды.

Акъыллы счётчикле, башха оноула

Хайырланылгъан токну эсепге алгъан «акъыллы» приборла салынырыкъдыла. Алай бла уа юйню иесине къаллай бир энергия къоратылгъаныны юсюнден шартланы айтыр кереклиси боллукъ тюйюлдю. «Акъыллы» прибор аны жууаплы компаниягъа кеси белгили этерикди.

Аллай приборланы сатып алыргъа керекмейди.  Аланы кёп къатлы юйледе ток бла жалчытхан компанияла, промышленный предприятиялада бла энчи юйледе уа сетевой компанияла орнатыргъа жууаплыдыла.

Энди ичги зат  жюзюмден этилмесе, аны тышында  «чагъыр» деп жазаргъа жарарыкъ тюйюлдю. Бу жорукъну сакъламагъанла уа жалгъан продукцияны чыгъаргъанлагъа тенг этилликдиле.

Россейде бирикдирилген федерал регистр ишлеп башларыкъды. Анда инсанны аты, тукъуму, туугъан жылы бла жери, СНИЛС-ни бла ИНН-ни тарихлери, инсанлыгъы, юйюр болуму жыйышдырыллыкъдыла. Ол а субсидияланы бла льготаланы алгъанлагъа   женгилликге этиледи. Инсанлагъа  документлени жыйышдырыр кереклиси боллукъ тюйюлдю.

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.