Акъыл бла адамлыкъ бирди

Къабарты-Малкъар Республика къуралгъанлы 100-жыллыгъына

Абшаланы Тахирни жашы Магомет Зольск районну Хабаз элинде туугъанды, 1963 жылда КъМКъУ-ну физика-математика факультетин айырмалы бошагъанды. Студент жылларындан бери Росгидрометни Бийик тay-геофизика институтунда ишлеп келеди. 1967 жылда доктор диссертациясын къоруулагъанды. 1989 жылда уа анга профессор деген илму ат берилгенди, 1995 жылда Россейни Естесстволу илмуларыны академиясыны академигине айырылгъанды. Ол 242 илму ишни авторуду, 73 изобретениясы бла патенти бардыла, аланы экиси Брюссельде инвестицияланы халкъла аралы кёрмючюнде алтын майдалла бла саугъаланнгандыла.

Илмуда болдургъан жетишимлери ючюн Апша улугъа СССР-ни Къырал саугъасы берилгенди, ол ВДНХ-ны-11, «Урунууну ветераны» майдаллары, Росгидрометни, Гидрометни къырал комитетини Сыйлы грамоталары бла саугъаланнганды. Аны аты Гидрометни къырал комитетини Сыйлы китабына жазылгъанды, ол Гидромет службаны отличнигиди.

Халкъыбызны эм ахшы жашларындан бири, аты Къабарты-Малкъардан тышында да айтылгъан алимибиз АбшаланыТахирни жашы Магометге 60 жыл толгъанда,анга жораланнган къууанчлы жыйылыуда мен да болгъанма. Ол кюн Нальчикде Бийик тау-геофизика институтха кёп адам жыйылгъан эди. Магометни алгъышларгъа узакъ Узбекистандан, Перьмден, Краснодардан эм башха жерледен да аны шуёхлары, танышлары да келгендиле.

Къууанчлы жыйылыуну уа КъМР-ни Парламентини Республика Советини Председателини заместители Людмила Федченко ачханды. Анга биринчи сёз берилгени да бошдан тюйюл эди. Людмила Михайловна Абшаланы Магомет бла университетде бирге окъугъаны, Бийик тау геофизика институтда да кёп жылланы биргесине ишлегени себепли аны кимден да иги таныйды.

Людмила Михайловна, Магометни жашау жолуну, илму ишинде жетишимлерини юсюнден айта, ол радиолокациялы метеорологияны айнытыугъа, булутланы физикасын тинтиуге, буз уруугъа къажау мадарла этиуге уллу эмда бек магъаналы юлюш къошханын, буз уруудан къорууланыу жаны бла Магомет тапхан амалланы, Россей Федерацияда, СНГ-ни къыралларында эмда узакъ тыш къыраллада да хайырланып, кёп миллион долларла бла саналгъан хайыр алгъанларын чертгенди.

– Магомет табийгъат къыйынлыкъладан сакъланыуну системаларын излеп, тапханындан сора да, – дегенди Л. Федченко, – аланы сынауларын къырал, ведомствола аралы даражада да бардырыуну, производствода чыгъарып башлауну эмда ишде хайырланыуну къурагъан адамды. Бек иги ата журтлу МЛР-5 радиолокатор, буз уруудан къоруулауну «Антиград» автоматизацияланнган системасы буз жаудургъан булутланы чачхан «Кристалл» ракеталы комплекс, «Алазань» деген жангы модификациялы ракета, битеу дунияда да болмагъанча хайырлы «Алан» автоматизацияланнган комплекс ма аладан бирлеридиле.

Бусагъатда Магомет Тахирович Север Кавказны Экономика ассоциациясыны оноуу бла Юг Федеральный округну субъектлеринде къыйын эмда къоркъуулу хауа болумланы юслеринден алгъындан билдирген север кавказ автоматизацияланнган локацияла системаны проектин жашауда бардырыугъа башчылыкъ этеди. Абша улу къыралыбызны метеорология, кюнню халын тюрлендириу жаны бла ишлеген белгили алимлерибизден бириди, ол ООН-да битеудуния метеорология организацияны экспертича ата журтлу илмуну даражасын кётюреди, СНГ-ни къыралларыны Гидрометеорология жаны бла къыралла аралы советини ишчи къауумуна киреди, Росгидрометни булутланы физикасын тюрлендириу жаны бла Советини атындан кёп халкъла аралы конференциялагъа, симпозиумлагъа къатышады, доктор диссертацияланы къоруулау жаны бла эки энчи Советни члениди.

Людмила Михайловна, Абшаланы Магометни туугъан кюню бла жюрегинден къызыу алгъышлай, ол алыкъа кёп жангы жетишимле этеригине, аны сыйы-намысы да мындан ары да бютюн бек кётюрюле барлыгъына ийнаннганын чертгенди эмда Магомет «Россейни илмусуну сыйлы къуллукъчусу» деген атха кёргюзтюлгенин, алай ол, Къабарты-Малкъар Республиканы Сыйлы грамотасы да бир кесек кечикгенлерини эмда ала артдаракълада берилликлерини юсюнден билдиргенди.

Генерал-лейтенант Беппайланы Суфиян да, Магомет илмуну айнытыугъа ахшы юлюш къошханы бла къалмай, республиканы жамауат ишине да тири къатышханын, кёп заманны ичинде таулуланы «Малкъар ауазы» деген жамауат организациясыны шахар бёлюмюне башчылыкъ этгенин, бусагъатда уа аны председателини заместители болгъанын чертип айтханды.

Узбекистандан келген къонакъла, кёп алгъышла айтып, Магометни адамлыгъына да уллу ыспас этип, аланы ишлерине себеплик этгени ючюн жюрек ыразылыкъларын да билдирип, узбек чапанны бла бёркчюкню хар кереклери бла саугъагъа бергендиле.

Пермьде юч предприятие барды Магометни разработкаларына кёре ишлеген. Ала быладыла: ракеталаны разработчиги, зарядланы разработчиги, пусковой установкаланы разработчиги. Ма бу предприятияны келечилери да, кеслери айтханча, бек сюйюп келгендиле Апша улуну къууанчына. Саугъаларындан бири уа ала Магометни башчылыгъы эмда тири къатышыуу бла чыгъаргъан эмда хайыр келтирип тургъан «Алан» автоматизацияланнган ракетаны макети болгъанды.

Абшаланы Магомет бла институтда кёп жылланы бирге ишлеген, бусагъатда да байламлыгъын юзмеген Залийханланы Михаил бир уллу къыралгъа атын айтдыргъан, тыш къыраллагъа барып, муну былай этериксиз, бу уа былай болса тапды, деп оноу эталгъан таулу жашны кёп къыйынлыкъны кётюрюп ёсдюрген анагъа ыспас этгенди.

Ол кюн Абша улугъа дагъыда кёп алгъышла, махтау сёзле да айтылгъандыла. Аны бу къууанчлы жыйылыууна келалмагъанла уа телеграммала жибергендиле. Аланы жыйылыуну бардыргъан Х.А. Калов – Бийик тау-геофизика институтну директоруну заместители – окъуп да бошаялмай эди.

Ахырында сёзню Абшаланы Магомет алады. Ол, иймене-иймене, аны туугъан кюнюн белгилерге бери заманларын, ырысхыларын да къызгъанмай келгенлеге жюрек ыразылыгъын билдиргенди. – Мен,– дегенди ол,– жашауумда, сизнича, ахшы адамлагъа тюбемесем эди, бу мында саналгъан затладан бири да боллукъ тюйюл эди. Бек алгъа мени Къыргъызстанда школда окъугъанымда устазла бла насыбым тутханды, артда уа университетде Хаконовча, Франкельча, Задумкинча аламат преподавательлеге тюшгенме. Академик Федоров, дагъыда кёп ахшы алимле бла танышханым да насыбым эди. Ма аланы болушлукълары болмаса эди, бир зат да боллукъ тюйюл эди.

Магомет Тахирович Бийик тау-геофизика институтну коллективини юсюнден да кёп ариу сёзле айтханды, манга берилген багъа, ол институтну коллективини ишине берилген багъады, дегенди.

Ахырында Абша улу кюннге 18 сагъатны ишлеп аны алай ёсдюрген анасына, кёп заманланы башха жерлеге командировкалагъа кетип айланнганын кётюрюп, хар ишинде да таянчакъ болуп тургъан юйдегисине да ыспас этгенди.

«Ахшы адам этгенин айтмаз», – деген нарт сёз Абшаланы Магометчаланы юслеринден айтылгъанды. Бирле аз этгенлерин да кёп кёргюзте биледиле, алай бла кеслерине ахча, ырысхы, башха затла да тюшюредиле. Магомет не зат ишлеген эсе да кесиме бир хайыр тюшюрейим деп этмегенди. Ол ниетледен ол не заманда да кери болгъанды. Къыралгъа, халкъгъа жарасын, дегенди. Адежли, намысы-сыйы болгъан адам башхалагъа болушур ючюн къолундан келгенни аямагъанды, кёплеге игилик этгенди. Игилиг а унутулмайды!