Белгили назмучу Мусукаланы Сакинатха - 65 жыл

АРИУ ТИЛЛИ САКИНАТ

Белгили поэт Мусукаланы Азнорну къызы Сакинатны чыгъармачылыгъы жашаууну кюзгюсюдю дерге боллукъду. Ол Къыргъызда Сынташ элде туугъанды. Малкъар халкъ кёчгюнчюлюкден къайтханда, Мусукаланы юйюр туугъан эллери Кёнделенде орналадыла. Сакинат анда ёсгенди, школну да ол элде бошагъанды. КъМКъУ-ну филология факультетин тауусханлай, 1980 жылда «Эльбрус» китап басмада ишге тохтайды.

1998 жылда КъМР-ни Жазыучуларыны союзуну съездинде къалам къарындашлары Сакинатны «Нюр» журналны баш редакторуна айыргъандыла. Бюгюнлюкде уа ол «Заман» газетибизде ишлейди. 1991 жылда Сакинат Россейни Жазыучуларыны союзуна, ызы бла Россейни Журналистлерини союзуна алыннганды. Бюгюнлюкде Сакинат жыйырмадан артыкъ китапны авторуду. Аланы арасында назму, поэма, хапар, жомакъ, пьеса, публицистика, адабият тинтиу эм окъуу китапла да бардыла. Сакинат уллулагъа, гитчелеге да бирча сюйюп жазады. Аны чыгъармаларында жашауну кёп тюрлю шартлары эсленедиле: табийгъат, сюймеклик къудурет, адамны ич дуниясы, кёз къарамы, къууанчы, бушууу. Къысха айтханда, поэтни къайсы назмусун алып окъусакъ да, халкъыбыз бла, жерибиз бла бир шарт ачыкъланады.

Беш да Тау Элим – Малкъар,

Аллахым сени сакълар,

Сакълагъанча эрттеде,

Тул-туманча киргенде

Темирлан келип бери.

Душманынг болсун кери!

Сакинат бек жарыкъ, халал адамды. Назмулары да, кесине ушаш – жарыкъ, окъургъа тынч, терен магъаналыла. Уллу-гитче болсун, сюйюп окъуйбуз аланы. Поэтни жарыкълылыгъы «Сен манга мудах болуп къарама» деген назмусунда эсленеди. Ол аны кесини сын ташына келлик адамгъа атайды:

Бетинге жарсыу гуржаба атма,

Сен мени кёреме деп келсенг.

Керексиз сагъышлагъа да батма,

Мен жарыкъ адам эдим, билсенг.

Сен манга мудах болуп къарама,

Мудахлыкъ кери эди менден.

Кюлюрге сюйген, кюлген аямай,

Ма алай эдим, кюлкю тийген…

Дунияны кёре, ангылай да билгени, алагъа жан сала да билгени поэзияны бек бийиклерине чыгъаргъанды Сакинатны. Ол «Нюр» журналны баш редакторуна да ансдан айырылып къалмагъан эди. Керти да аны бетинден нюрю жайылады. Аны мен, Сакинат бла бир ненча кере тюбегенден сора, таза кёлюм бла айтама. Аны бла ушакъ бардыргъанымдан сора да, этген оюмум алайды: ол бек иги адамды. «Татлы тилли Сакинат!» - деп, ёхтем айтама.

- Сакинат, сизни республикада иги таныйдыла, биледиле. Алай дагъыда окъуучуларыбызгъа устазларыгъызны юсюнден толуракъ айтсагъыз эди.

- Кёнделен элде школда окъугъанма. Бюгюн да устазларым мени бек жууукъ адамларымдыла. Биринчи устазым Ахметланы Харунну жашы Хажи-Къасым бюгюн да мени бек биринчи кесаматчымды, акъыл юйретген адамымды. Андан сора да, мени бек иги устазла окъутхандыла: Къудайланы Лейла, Жанатайланы Лида, Атмырзаланы Лейла, Эфендиланы Сейпу, Ахметланы Юрий, Отарланы Мустафир бла Рамазан, Метланы Нох бла Анатолий, Улакъланы Борис, Чочайланы Сарыбий… Бюгюн-бюгече да аланы тансыкълагъанлай турама.

- Чыгъармачылыкъ ишге къалай бла келгенсе?

- Айтханымча, биринчи устазым Хажи-Къасым Харунович бизге хапар, назму жазыгъыз деп, дерс бериучю эди. Баям, алай бла башланнганды чыгъармачылыкъ жолум. Андан сора да, бизни юйде адабиятха, миллет культурабызгъа ыннам, атам-анам да уллу эс бургъан адамла эдиле. Анамы жанындан аппам Хочуланы Салих прозаны мурдорун салгъан адамды, атамы жанындан Мусукаланы Алий да жазыу иш бла кюрешген, билимли журналист болгъанды. Ыннам а Кязим хажини, Дауут хажини шаркъ тилден кёчюрген поэмаларын кёлден ариу, уста айтыучу эди.

- Журналистикагъа уа къалай келгенсиз?

- Мен сабий заманда таулула газетге, радиогъа да уллу кёллю тюйюл эдиле. Газет жаздырмай тийреде бир киши да къалмаучу эди. Атам, колхоз жумушларын этип бошап, юйге къайтса, ингир сайын газет, китап, журнал окъумай, бир кюн озгъан болмаз. Аны уллу аламат библиотекасы бар эди. Ол газетни алай сюйгенине, мен да газетге бир зат жазып чыгъарсам, къалай къууанырыкъ эди деучю эдим. Экинчи классда окъугъанымда, ата эгечиме къонакъгъа Кациланы Хабу келеди. Хабу ол заманда малкъар газетни редактору эди, алай мен аны билмей эдим. Энди тиширыула аш эте тургъан заманда, Хабу манга: «Къайда окъуйса? Къалай окъуйса? Кимди устазынг?» - деп, аны сора эди. Мен а анга, хапар айта, орамгъа чыгъып, кёргюзте эдим: «Ма алайда жашайды мени устазым», - деп. «Сакийчик, уллу къызчыкъ болсанг, ким боллукъса?» - деп соргъанда Хабу, мен: «Журналист», - деген эдим. Ол а бирда бир жарыкъ кюлген эди.

- Сиз онсегиз жылны ичинде «Нюр» журналны баш редактору болуп тургъансыз. Ол къыйынмы эди, огъесе?..

- Сабийле бла ишлеген къыйын болгъанлыкъгъа, ишинги сюйсенг, аны къыйынлыгъы да кёзге кёрюнмейди. Республиканы кёп школларында бола тургъанма. Сабийлени бек сюеме. «Бусагъатда сабийле тилни билмейдиле», – деп жарсыйдыла кёпле. Хау, шахарда ана тилден окъутхан устазла къыйнала да болурла, сабийге тилни билдиребиз деп, элде уа сабийле ана тиллерин бек иги биледиле, шатык сёлешедиле, жютю акъыллыдыла. Хар баргъан жеримден, жюрегим къууанып, кётюрюлюп, алай келип тургъанма. Шахарда ёсген таулу сабийле уа алгъын бек осал биле эдиле ана тиллерин, бюгюн хал иги жанына тюрленнгенди. «Нюр» журналда ишлеген заманым манга уллу сынау къошханды. Сабийле эшитген сёз бош айтылса да, юйретиу магъананы тутады, аны себепли эслеп сёлеширге керекбиз, сабий дунияны ариулугъун, тазалыгъын бузмай. Башха жанын жашау кеси кёргюзтюр. Сакълыкъда, ийнакълыкъда ёсген сабийни кёлю иги затха тартынады. Хапар, жомакъ, назму жазыу жаны бла да мени бек байыкъландыргъанды «Нюр» журналда ишлеген заманым.

- Адам улуну бу дунияда бек биринчи мураты, умуту насыплы болургъады. Сизни оюмугъузгъа кёре, насып деген неди?

- Насып кезиулю халды. Дайым насыплыма деп айтыр адам не хазна табылсын. Патчахла да болгъандыла мудах. Кёп къыйынлыкъ да кёргенме, алай… мен насыплыма: ариу юйюрде ёсгенме. Биз юч къарындаш бла юч эгеч болабыз. Анам дуниядан эртте кетгенди.

Бюгюн-бюгече да бизни бирге жыйгъан анамы-атамы туугъан, ёлген кюнлериди. Аладан кёрюп, ёлгеннге-къалгъаннга да берилген намыс-сый эсибизде турады. Сейир окъуна этиучюдюле: «Анча жыл ётгенде да, жюрюп турадыла бери», – деп. Бусагъатда ата юйюбюзде киши жашамаса да, ол арбаз бизни бирге жыяды. Кесими айтханда уа, аталары эртте кетгенликге, шукур Аллахха, мени ачытырча, жарсытырча тюйюлдюле сабийле. Бек уллу насып, баям, олду. Сора иги шуёхларынг болсала, сюйген жумушунгу этсенг ишингде, ол да уллу насыпды.

- Сизни кёз къарамыгъызгъа кёре, жашауну къыйматы недеди?

- Дуниягъа келген адамны борчу болады. Бир борч – Аллахны аллында. Таза болургъа керекбиз ниетибиз бла, этген ишлерибиз бла да, адамгъа аманлыкъ излемезге. Экинчи борч – халкъыбызны, миллетибизни аллында. Халкъынг ючюн деп, аны аты дунияда сакъланыр ючюн, аны тарыхына бир къошумчулукъ этерге керекбиз. Башха зат эталмасакъ да, тюбеген жерде миллет адамына иги болайыкъ, себеплик этейик. Ючюнчю борч – ол адамны кесини аллында борчуду. Ызынгдан келген тёлюню бир иги затха юйретирге керексе. Мен алай сунама.

- Сизни жашауугъузда къалам къарындашларыгъыз къаллай жерни аладыла?

- Жашауумда кёп жазыучуну таныгъанма. Малкъар жазыучуланы уа барын да: Къулийланы Къайсын, Зумакъулланы Танзиля, Тёппеланы Алим, Мокъаланы Магомет, Бабаланы Ибрахим, Толгъурланы Зейтун, Гулаланы Башир, Гуртуланы Элдар, Жолабланы Юзейир, Токумаланы Жагъафар, Табакъсойланы Мухтар, Беппайланы Муталип… Асламы бла ишлегенме, кёп затха юйреннгенме, ариу сёзлерин эшитгенме, ариу ишлерин кёргенме. Бу жаны бла насыплыма.

- Келир заманда не бла кюреширге дейсиз, Сакинат?

- Жыл санынг келе келсе, ол ма бу затны бошадым, бу затны башларгъа керекме деп, анга ашыгъыргъа керексе. Мен да алай. Бу арт кезиуде бир къауум китап чыгъаргъанма, хазыр затларым да бардыла. Аланы жыйышдыра турама.

Окъуучуланы, кесими атымдан да Сакинатны юбилейи бла алгъышлай, саулукъ, насып, монглукъ, таркъаймазлыкъ кюч-къарыу тилейме!  Анга айталмай тургъан ёхтемлигим а жыйырма оналтынчы жылда жазылгъан бу назмудады:  

НАЗМУ ТИЗГЕН САКИНАТ 

Мусукаланы Сакинатха

Назму китабынгы сюйюп окъуйма,

Къалай ариу сёзлюсе сен, кёреме.

Поэзия тизгинлени тогъуйма,

Санга андан намыс эм сый береме.

«Нюр» журналынг – бизге къууанч къуру да,

Аны бла юлгю болдунг кёплеге.

Назмулада тауну гюлю, журу да,

Учадыла гылан къушла кёкледе.

Назму тизген, жомакъ жазгъан Сакинат,

Миллетиме юлгю болуп тураса,

Татлы тилли, сен нюр бетли Сакинат,

Жашха, къартха да бирча эс бураса.

Ариудула, ёхтемдиле сёзлеринг,

Жюреклени жылытханлай турурла.

Таукел эте, къууанч тёге кёзлеринг

Окъуучуну эсин санга бурурла.

БАЙТУУГЪАНЛАНЫ Исмайыл, «Минги-Тау» журналны бёлюмюню редактору - Россейни Жазыучуларыны союзуну члени.
Поделиться: