Аны кёз къарамы бла ишленнген дуния

Орта школну Орта Азияда бошагъанлай, туугъан жерине келирге эркинлик берилген халкъы бла къайтып, университетни малкъар тил бла литература бёлюмюне киреди. Ол кезиуде ата журтларындан кёп хапарлары болмагъан таулу жашла бла къызла, бир-бирлерине тюбеп, танышып, окъууларын бардыргъандыла. Кеси тиллеринде сёлешген адамны кёрселе, болмагъанча насыплы эдиле. Нек десенг, таулу сёз бу жерледе онюч жылны ичинде эшитилмеген эди. 

Аны юсюне да, малкъар тилни грамматикасы, адабияты ол факультетде окъугъанланы жашауларында къуруда биргелерине барлыкъ иш болгъанды. Аладан бир къаууму белгили поэтле, жазыучула, философла боллукъдула. Бирлери бийик къуллукълада ишлерикдиле. Ибрагим Хашимович а, ана тилин терен тинтип, аны магъанасын бек ёрге кётюрлюк жумушну сайларыкъды.
Кертиси бла да, аны ишине кёп белгили илму къуллукъчула бийик багъа бергендиле, аты саулай дунияны тюрк илму академиясында белгили болгъанды. Аллай уллу фахму, сёзсюз, миллетни илму даражасын бийиклеге кётюргенди.

Къарачайда да, мында да ненча аспирантны ишлери илмуланы кандидатларына, докторларына тийишли болгъанды! Ариу ниетли, терен акъыллы устаз бек багъалагъанды окъургъа итиннгенни. Окъугъанда, ишлегенде да эриннген адамны, заманын керексизине къоратханын ангыламагъанды.

Ол окъутхан студентлени саны иги кесекди. Аланы къайсысы да къуруда аны огъурлулугъун, иги окъутханын, уллу адамлыгъын айтадыла. Мен да аладан бириме. Бир кесек заманны журналистикада ишлеп, школгъа келгенме. Ишлеген жылларымда кёп кере курслада болгъанымда да, аны айтханын къайтара, ишлерин ол юйретгенча къурагъан устазланы кёргенме. Анга сейир этерге да керек тюйюлдю – билимин, хунерин кишиден аямай юйретген устаз ишлерин терен билген кёп иги устазны ана тиллерине къуллукъ этерге буюргъанды. 

Кесими сынаууму юсюнден айта, анга ёхтемленеме. Иги ыз къоялгъан, халкъыны керекли жумушун этип, тилин унутдурмай тургъан, хар таулу тилни устазыны бек уллу борчуду. Малкъар тилни ариулугъун, жыргъа кеси макъам къурагъан сингармониясын хар таулу сабий билирге керекди. Анга деп кюрешгенди Ибрагим Хашимович. 

Кесини доктор диссертациясында ол бош, къош айтымны да бир гитче модельчикге жыяргъа боллугъун ачыкълагъанды. Илму дуниясында ол уллу иш болгъанды. Анга дери аны киши да айталмагъанды. Диссертацияны Москвада Илму академияны гуманитар тинтиу институтунда къоруулагъанды. Бу диссертация ишни кёрген белгили тюркологла аны илмугъа келтирген жангылыгъына, тилни тинтиуде кёз къарамына сейирлерин жашырмагъандыла. Институтну тюркология бёлюмюню таматасы Б. Серебрянников аны этген ишин терен магъанасы болгъаннга санап, бек бийик багъа бергенди. Тиллени айныуунда, сёзню кеси энчилигинден сора, аны семантикасын (ич магъанасын) алай ачыкълау илмуда жангы атлам болгъанды. 

Ол институтну жууаплы секретары уа бу ишни хар сёзю, хар жоругъу алай багъалыды, жангыды, тюз да бриллиантланы себип къойгъанчады, деп сёлешгенди. Сёзсюз, ол махтауну кесине, халкъына да Ибрагим Хашимович келтиргенди. 

Л.Н.Толстой: «Акъыллы, адамлыгъы бийикде болгъан адам бир заманда да гынттылы болмайды. Аллай зат аны сейирлерине кирмейди», - деп айтханды. Кертиси бла да, аллай сёзле Ахматланы Ибрагимча адамланы юслеринден айтылады. 

Ол синтаксисден, жазып, жарашдыргъан китапланы бюгюн школда терен хайырланадыла. Тамата класслада айтымны ол модельге салып ангылатхан, ангылагъан да тынчды. «Всё гениальное - просто», - деген сёз бу ишге тийишлиди. Ибрагим Хашимович бла доклад, статья неда башха зат хазырлагъан тынч болгъанды. Аны этиллик ишге къарамы терен билимни излегенди. Ишни билгеннге уа хар затны жери белгилиди. 

Бусагъатда, школда, университетде болсун, ана тилден дерслени сагъат санларын аз этгендиле. Ахмат улу не заманда да анга бек къоркъгъанды.   Къарачай-малкъар тилни школда окъутуу амалланы юслеринден аны методикасы басмаланнганды. Аны хайырлана, устазла ишлерине кёп жангылыкъ кийирирге да боллукъдула. Алай этилсе, иш иги жанына буруллугъу сёзсюздю.

Ибрагим Хашимовични юсюнден айта, аны аламат жаш, иги ата болгъанын да сагъынмай жарамаз. Анасы Сапу, атасы Хашим саулай жашауларында да кёллерин кётюре билген жашларына ким да ыспас этгенди. Ол кеси да юч иги уланнга ата болгъанды. Юйдегиси Шауаланы Жаухарат бла Ибрагим намысны, адамлыкъны бийикде тутхандыла, сабийлерин да ол ниетде юйретгендиле. Расул, Керим, Рустам да ала юйретген жолдан кетмегендиле. Аладан бирине да тюшмегенди аталарыны ызын бардырыргъа, алай хар бири да ишлерин ол ыразы болуп къалырча этедиле. 

Энди уа жюрегиме келген тизгинлерим бла кесими анга ыразылыгъымы айтыргъа сюеме:

Сен жарыкъ да, ёхтем да болгъанса,
Ийнакъны себелей халкъынга.
Окъуулу адамны багъалагъанса,
Адамлыкъгъа бла кертиликге баш ура.

Жашауну ариуун сайлагъанса, 
Мангылай жарыкъны кёплеге юлеше.
Юйюнгю, жашланы, жууукъну 
сюйгенсе,
Игилик юлюшню барына тенг эте.

Алимлик атынгы тюрк дуния 
багъалайды, 
Жыллагъа борчмуду унутхан кертини?
Тил илму айныуда айтылад 
къыйынынг,
Ёмюрде сен сюйгенча айныр 
этгенинг.

Кёп ариу сёз сени ызынгдан
Айтылады, заман не озса да.
Игиден игилик къалгъанын да 
билеме,
Этгенинг халкъынгы юлюшюд ёмюрге.