Бёрюлеге къобуз согъуу

(Хапар)

Бир жол, жашлары аскерден келген къоншуларымда, къурманлыкъда болама. Кесигиз билгенден, къоншугъа хар заманда да сыйлы жер жетеди. Мен отоугъа киргенде, шапа элтип стол таматаны онг жанына олтуртады. Менден сора да, къауум адам келип, стол артына чёгедиле. Олтуруп бираз тынчайгъандан сора, тамата алгъыш айтып, къурманлыкъны башлайды.

Ол инсан борчун тийишли тамамлап къайтхан жашха андан ары мамыр жашауда кеси хунерин табып, хар заманда да, атын иги бла айтдыргъан, махтаулулагъа тийшли болурун тежеди. Жашны тапхан атагъа, анагъа, элни жамауатына, къыралыбызгъа да, уллу Аллахдан тынчлыкъ, ырахатлыкъ тиледи.

Сора стол артындагъылагъа дагъыда бир кере къарап, алгъыш аякъны тауусду. Андан сора къалгъанла да ичдиле да, жерлерине олтурдула. Ала бираз ауузланнгандан сора, тамата олтургъанлагъа кезиу-кезиу сёз берди. Ары келгенле, инсан борчун толтуруп келген жашха кёп ахшылыкъла тиледиле, ала да аскерде болгъан заманларын эсгердиле.

Арбазда уа ариу макъамла согъуладыла. Жашла, къызла бир бирлерин алышып, асланбийге, тюз тепсеуге, абизехге барадыла. Къызла, къанкъазлача, кёлде жюзюлгенча сюзюледиле. Жашла уа хайнухча буруладыла, аякъ бурунларында шиш турадыла. Аламат ариудула таулу тепсеулери.

Бирле тепсей, башхала къарс ура, лахор эте тургъанлай, чал баш чачлы, жыл саны келген, узун бойлу биреу кирди отоугъа. Босагъадан ётгенлей, салам берди. Алай къолун узатмады. Къолларын артха тутуп, башын ёргеракъ кётюрюп, бизге бираз къарады. Сора шапа аны мени къатыма олтуртду.

Ол бизни жаныбыздан адам тюйюл эди. Ёхтем сюелгенине къарай, мен аны бир бек бай саудюгерчи не да бир уллу къуллукъчу сундум. Стол артында лахор эте тургъанла да  хапарларын тохтатхандыла. Кезиу-кезиу анга бир бирлерине соруулу къарайдыла.

Олтургъан заманда да, ол адам къолларын артха жиберип олтурду. Кертиси бла да, бу уа керексиз ёхтем кёреме, деп келди эсиме. Алай бетине къарагъанымда, огъурлулукъ нюр кёрдюм, ала бла бирге дагъыда мудахлыкъ да кёрдюм. Быллай адам кесини багъасын биледи, дедим кеси-кесиме.

Шапа жангы адамны аллына жангы аш келтирди. Ол санда, аламат  таулу ашарыкъладан бири хумужу хычинле. Аны атын эшитсенг окъуна, аууз сууларынг келедиле. Отун печьде биширилген, жангы бишлакъдан хичинле, сары жаулары да саркъа. Андан бир къапсанг окъуна, татыуу эсингден кетмейди.

Хычинсиз таулу той, къурманлыкъ болмайды. Тойгъа келип хычин ашамай кетсенг а, сора сен тойда болмагъанса.

Аллына хумужу хычинле салыннганда, жангы къоншум, ашыкъмай, эки къолун алгъа узатып, эки къолу бла да къысып, табакъдан бир хычин туурам алды. Ол заманда эследик аны онг къолунда баш бармагъындан къалгъанланы жиклери болмагъанлары.

Аны кёргенде, биз аралып къалдыкъ. Аны юсюнден аман сагъыш этгениме кеси кесимден да уялдым. Чалбаш киши туурамын ашап бошап, барыбызгъа да къарады. Бирсиле да алаймы болур эдиле, ким биледи, мен а бир жанына бурулайым дедим да, болсада алай эталмай, ол адамдан кёзлерими алалмай къалдым.

Барыбыз да анга соруулу къарагъаныбызны ангылап, ол терен солуду, сора терезе таба къарап бираз  турду. Сора анда бир затны кёргенча, неда анда биреуленден эркинлик алгъанча, мен кёргенни бир инсан сынамасын дегенча, хапарын айтды.

- Кёп жыл мындан алда, деп башлады ол сёзюн, гитчелигимден окъуна къыл къобузчу болургъа итинеме. Къоншубузда къыл къобузчу эр киши жашай эди да, анда – эл тауушдан кенгде, дуппур башына чыгъып, къыл къобузун согъуучу эди. Мен дуппур артына бугъуп къарай эдим. Ол къобузун тынч согъуп башлай эди, жылыу аязчыкъ чачынгы тынч сылагъанча. Бираздан теркден-терк согъуп тебирер эди, жаш аязчыкъ бораннга бурулгъанча, уллу боз булутланы аллында къуууп, неда къыртчыгъа кёгюрчюнню къуугъанча. Бирде уа аны къобузундан аллай макъам чыгъар эди, аллай ариу макъам, жюрегинги теренине жетген. Аны бла бирге учуп кетеригинг келе эди.

Анга къарай, мен да аныча къыл къобузчу болургъа сюйдюм. Мени макъамларым да жел бла бирге учуп кетерча. Аланы эшитгенле мени жангы макъамларымы адыргылы сакъларча. Сора школну бошагъандан сора, музыка училищеге окъургъа барыргъа таукел болдум. Ол мени ахшы умутум эди. Энди мен жаланда аны сагъышын этеме.

Мен онунчу классха ётгенимде, бизни элге жангы юйюр кёчеди. Къызлары Зайнаф бизни классха келеди. Къара бурма чачлы, жаякъларында ай бла кюн кюле тургъанча сюйдюмлю, нюрлю жан. Къарылгъач къанатларыча – къап-къара узун къашлары. Школ арбазда нёгерлери бла кюлюп башласа – ёзенлеге чабып баргъан тау суучукъгъа ушаш зынгырдауукъ тауушчугъу.

Аны кёргенден башлап, жангы дуниягъа киргенча болдум. Энди школ арбазда ёсген гюллени ариулукъларын эслейме, терек чапыракъланы шыбырдагъанларына тынгылайма. Аллай бир ётюп тургъанма мен аланы къатлары бла, бир заманда эс бурмагъанма. Энди уа гюлле манга къарайдыла, бизни Зайнафха саугъа эт дегенча.

Алгъын, окъуууму бошагъынчы, къызлагъа эс бурама деп турмай эдим. Зайнаф бизге келгенли бери уа, аны къачан кёреме деген сагъышдама. Къатына баралмайма, уялып, сёлешалмайма. Кенгден къарайма. Ол а, къарамымы ангылап, мени таба бурулса, алайдан бир жанына кетерге ашыгъама.

Ким биледи, къаллай бир барлыкъ эди алай. Къачан барып сёлешалыр эдим аны бла. Бир кере дерследен сора, кеси келди къатыма: «Бизни орамда огъурсуз ит ычхыннганды да, юйге барыргъа андан къоркъама, мени ашырсанг эди», - дейди. Аны эшитгенде мен бираз абызырагъан да этдим. Ауузумдан сёз чыгъаралмай турдум. Сора бираз эс жыйып, шыбырдагъан халда, охо, дедим. Ит угъай, айыу чыкъса окъуна, аллына Зайнаф бла къайры да барлыкъма.

Жолгъа тебиредик. Орамны адамлары, хунала артларына бугъуп, бизге къарап тургъан сунама. Юйге дери аузумдан сёз чыгъармай бардым. Алай айырыла туруп, къайдан чыкъгъан эсе да батырлыкъ, кел, шуёхла болайыкъ деп, терк окъуна кетип къалдым. Кёз къыйырым бла уа кёрюп турдум, аны ызымдан къарагъанын.

Андан сора къыз бла иги  шагъырей болама. Аз-аздан бир-бирни излеп тебирейбиз. Окъуу кезиуде биргебиз. Ингирде уа юйюне ашырама. Ол кёрюнмей къалмады. Биргеме окъугъан жашла манга сукълана эдиле. Ала не, мен кеси-кесиме сукълана эдим. Иги да ийнаналмай эдим Зайнафча ариу къыз бла шуёх болгъаныма.

Аминат Хасановна деп устазыбыз бар эди. Аламат, огъурлу адам. Чынтты устаз. Ол бизни ана тилден, литературадан окъута эди. Андан сора да, ол бизге тюз да анабыз кибик эди. Кеси юйюрюнден, сабийлеринден бизге кёп эс бургъан окъуна суна эдик. Ол къуру дерсле берип къойгъандан сора да, бизни жашауубуз бла жашай эди. Зайнаф бла мени арабызда школ шуёхлукъдан уллу сюймекликни тууарыгъын ангылап, экибизни бир парта артына олтуртду, Зайнаф келип къатыма олтурса, дунияда кесимден насыплы жокъ суна эдим. Кюн да аны ючюн чыгъып, танг аласын жарытхан суна эдим.

Алай бла школ да бошалды. Къалай эсе да бу жыл бир терк ётюп кетди. Школну бошагъаныма къууаннган, жарыгъан да этдим. Энди муратым толады, окъуугъа киреме дедим. Ата къарындашым шахарда жашай эди да, аны юйюнде туруп окъурукъма. Зайнафха уа элде къалыргъа тюшдю. Анга  окъургъа барыргъа  онг болмады.

Кёл салып, беш жыл окъудум. Къыл къобузну биринчи согъуп башлагъанымда, кесими бир башха дуниягъа тюшгенча сундум. Дуппур башында, жел да чачын тарай, къыл къобузундан ариу макъамла чыгъаргъан жаш да эсиме келеди. Муратыма бир атлам этдим деп къууанама. Окъууну ючюнчю жылында белгили композиторланы макъамларын согъаргъа буюрадыла. Андан сора махтаулу студентлени санында айтыла башладым.

Зайнаф бла къагъыт жюрютебиз. Хар къагъытымда тансыкълыгъымы айтама, ол да мени къайтырымы ашыгъып сакълагъанын билдиреди. Зайнафдан жангылыкъланы ашыгъып сакълайма. Окъуууму ахыр  жылында уа андан къагъыт келмей къалады. Не болгъанын билмей, жарсыйма. Элде къалгъан нёгерлеримден бирине хапар соруп жазама. Ол билдиреди Зайнафлары элден район арагъа кёчгенлерин. Жашагъан жерлерин толу билмей, къызгъа къагъыт жазалмай къалама.

Окъууну бошап, элге келеме. Къоншу, жууукъ, ахлу жыйыладыла. Атам къой союп къурманлыкъ этеди. Тепси артында алгъыш кёп.  Мен а Зайнафны юсюнден билирге адыргы этеме.

Кечиракъ устазым Аминат Хасановна да келеди. Барысындан да бек мен анга къууандым. Алай ол манга иги хапар айтмады. Ол бир жанына чакъырып: « Бирде уллу сюймекликден эсе жашау халла кючлю боладыла. Ала адамланы кеслерине бойсундурадыла. Алгъаракъда район арагъа баргъан эдим. Сени сюйгенинги анда кёрдюм Бир эр киши бла келе эди. Кеси айтды ол аны эри болгъанын. Районда аты айтылгъан механизатор. Мени кёргенде абызырады, уялгъан да этди. Сени бла Зайнафны къатында Тахир бла Зухураны сюймекликлери узакъда къалырла деп окъуна тура эдим. Алай, кёрдюнгмю жашау къалай буйрукъ этди. Сен жаш адамса. Кетген сюймекликни унут. Жангы жашауну къайгъысын эт», - деди.

Сюйген устазым ачы хапар айтды. Жюрегиме бичакъ чанчылгъанча болдум. Зайнафны таныгъанлы ол эди мени муратым, жарыгъым, таза кёлюм. Сора мен аны къалай унутайым, тау черекни шорхасыча таза сюймеклигими.

Къыл къобузуму алып, бахча башына барып, анда согъуп тебиредим. Окъууну бошап элге келсем, Зайнафыма ариу, жарыкъ макъамла согъарма деп тура эдим. Энди уа къыл къобуздан мудах тауушла чыгъадыла. Ала кёкню къара-боз булутла басып, жауарыкъ кюннге ушайдыла. Эслемедим, адамла тёгерегиме басынып, тынгылап тургъанларын. Азмы-кёпмю сокъдум, биягъы устазым келди къатыма. Къолун инбашыма салып: «Сен аламат уста болгъанса. Къууандым санга. Кеч болгъанды, кирейик юйге», - деди.

Устазым. Къаллай огъурлу адам эди ол. Мени бла тенг жарсыды. Билегимден тутуп, юйге кийирди.

Юч-тёрт кюнден шахаргъа кетдим. Туралмадым элде. Музыкачыланы къауумуна къошулуп, ала бла жер-жерледе концертле берип айланабыз. Атыбыз да айтыла тебирегенди. Мени да усталыгъым ёсе барады. Алай жюрегимде жарыкълыкъ къалмагъанды. Жашауумда бек багъалы адамымы тас этгеними ангылайма.

Андан бери озду беш жыл. Жангы сюймеклик тапмадым.  Излеген окъуна этмедим. Сюймеклик жангы эски болмайды. Ол жаланда бир болады. Бар эди мени сюймеклигим. Сакълаялмадым мен аны.

Жангы жылны аллында Зайнаф жашагъан элге барыргъа хазырланабыз. Алгъадан билдириуле тагъылгъандыла. Мени суратым да барды алада. Къыш, къар тёгерекде. Гитче автобус бла, музыкачы къауум келдик элге. Уллу, ариу эл. Концерт маданият юйде бардырыллыкъды. Биз сахнагъа тизилгенбиз, адамла уллу отоуда олтурадыла. От этилмеген жер  эди да, сууукъду. Киши да тыш кийимин тешмегенди. Мен а олтургъанладан кёзюмю алмайма, ким биледи, Зайнафны кёрсем. Таныялырмамы, тюрленнген болурму? Адам кёп эди, мен а Зайнафны эслеялмадым. Ким биледи, келген да болмаз. Энди аны кеси юйюрю , сенмисе аны къайгъысы.

Сагъат бла жарым барды концерт. Классикадан, миллет тартыуладан да кёп сокъдукъ. Адамла, жаратадыла, къарсла къагъадыла.

Концерт бошалгъандан сора, къатыма бир жаш адам келип, тёрт бюкленнген къагъыт журунну узатып, муну санга бир тиширыу береди, деп кетеди. Къагъытны алама, алай къатымда адамла кёп эдиле да, аны окъумай, хуржунума салып къояма.

Ызыбызгъа кетип бара, автобусда къагъыт эсиме тюшюп, чыгъарып ачама. Къарагъанлай окъуна Зайнафны къол ызын таныдым. «Къууандым, къарап турдум.Тамашалыкъ къыл къобузчу болгъанса. Муратынга жетгенсе. Концертден сора юйге къайт. Баш иеме да айтханма. Ол да ыразыды сени бла танышыргъа», - деп жазылады къагъытда. Аны окъугъанымда, бетим да къызарды. Нёгерлерим окъуна эследиле аны.

Элден алты-жети къычырым кетгенбиз. Кечди, къарангы болгъанды. Тёгерек-башны къар басыпды. Жаланда улоу жюрюген жол белгилиди. Уллу, кенг акъ аулакъда узун жиляннга ушайды.

Ахыры 20-чы декабрьде чыгъарыкъды.

ОСМАНЛАНЫ Хыйса.
Поделиться: