Кюн сайын физкультурагъа жарым сагъатны табаргъа керекди

Адамны эм уллу байлыгъы – аны саулугъуду. Бу оюмну тюзлюгю аз да ишеклик туудурмайды. Саулукъну сакълар ючюн, кёп тюрлю амалла бардыла. Алай аладан эм магъаналысы, хайырлысы да, баям, физкультурады. Анга шагъатлыкъгъа бизни ёмюрню, бурун цивилизацияланы да тёрелерин келтирирге боллукъду, хар миллетлени кеслерини энчи методикалары болгъанды. Аланы барысын да уа бир жорукъ бирикдиргенди – инсаннга ауруулагъа хорлатмазгъа, хомух, эринчек болмазгъа, дайым къымылдаргъа, ишлерге керекди. Анга уа, бек биринчи, физкультура юйретеди.

Аны ючюн Совет Союзну ал жылларында окъуна, властьла бу затлагъа аслам эс бургъандыла. Арт кезиуде уа спорт, халкъны саулугъун сакълау бла байламлы проблемала, биягъы, кеслерин эсгертгендиле. Ол хыйсапдан властьла школлада физкультурадан дерслени бардырыугъа, халкъны саулай да физкультура бла кюреширге кёллендирирге мадарла этеди. Арбазлада тренажерла салынадыла, чабыу жолла ишленедиле, спорт комплексле кёп жерледе бардыла. Школлада уа бу дерслеге къаллай эс бурулгъанын, сабийлени юйретиу не халда болгъаныны юсюнден бизге Хасанияны сегизинчи номерли школунда физкультурадан устаз Бёзюланы Хаджини жашы Альберт айтханды.

- Мен кесим да бу школну тауусхан эдим. Бюгюнлюкде анда Хасаниядан, Акъ-Суудан, Нальчикден да сабийле окъуйдула. Ол эски школду, уруш заманлада аны мекямында госпиталь болуп тургъанды, жаралыланы бакъгъандыла. Школ кеси санаторный районда орналыпды. Чечен кампания болгъан заманда кёп чеченли сабий мында билим алып кетгендиле. Бусагъатда бери республикадан тышында, къазауат баргъан жерледен - Сириядан бла Украинадан кёп гитчеле жюрюйдюле, - дейди ол.

Жаш заманында Альберт грек-рим тутушуу бла кюрешип тургъанды. Аны тренери Тикаланы Махти (жаннетли болсун) эди, ол кеси заманында СССР-ни чемпиону болгъанды. Бу жаны бла артыкъ бийик кёрюмдюлеге жетмеген эсе да, ушакъ нёгерибиз, жарау этерге, спортну сюйгенди. Аны жаратып, школну бошагъанлай, Къабарты-Малкъар къырал университетни Спорт факультетине киргенди. Диплом алып бир-эки жылдан сора, кеси да школгъа устаз болуп къайтханды, сабийлени юйретгенли быйыл ючюнчю жыл болады.

Аны кесин а физкультурадан Мёчюланы Хаким юйретгенди. Ол сохталары бла иги кюрешгенди, баскетбол ойнаргъа юйретгенди. Ала, артда баскетболдан профессионал школланы келечилери бла эрише, саугъа жерлеге да чыгъа тургъандыла. Бусагъатда уа Бёзю улу Хасанияны «Жулдуз» командасыны санында футбол ойнайды. Къауум Нальчикни чемпионатында биринчи дивизиондады, мында алчы жерни алып турады. Жарауну уа тренерле Шунгарланы Хусей бла Ажоланы Ахмет этдиредиле.

Альберт чертгенича, къайсы ишни да къыйын, тынч да жанлары барды: «Сабийле бла ишлеген, хау, къыйынды, алай аны бла бирге уа бек да сейирди. Хар бала бла бир тил таба билирге керекди. Уллу болсун, гитче болсун, кимни да бир затны зор бла этдирген тюз тюйюлдю. Аны ючюн сабий физкультураны кереклисин, игилигин ангылап, аны бла кюреширге сюерча этерге тийишлиди».

Устаз алгъа гитчечиклени юйретгенди, бусагъатда уа 5-11-чи класслагъа жюрюгенле бла кюрешеди. Жыл санына кёре, аланы окъутууда, керти да, башхалыкъла бардыла. Гитчелени нерва системалары теркирек ишлейди, ала бла бек сейирди: упражненияланы, нени да кюч бла этдирир кереклиси жокъду, жангызда энергияларын тюз жанына иерге керекди. Абаданыракъла уа бир кесек эринчегирекдиле, алагъа бираз къатыракъ болургъа тийишлиди. Школ нормативле орта саулугъу болгъан сабийлеге деп жарашдырылгъандыла. Алай окъуучу ауруй эсе неда бир-бир упражненияланы этерге кючю жетмей эсе, аны бла жарау башха тюрлю бардырылады. Быллай болумлада аны неси ауругъанына кёре багъыу физкультура хайырланылады. Баш жорукъ – хата келтирме.

Алгъа жылланы эсгергенде, сабийле арбазда ойнап, ата-анала аланы юйге кючден жыя эдиле. Шёндю уа гитчеле компьютерлеге, планшетлеге жабышып, таматала аланы орамгъа тартып да чыгъаралмайдыла. Техника айныу ол игиди, алай ол инсанны сабийлигин алып къойгъанчады. Интеллектуал жаны бла ала акъыллыракъ да болурла, алай Интернетде кёп керексиз информация да барды. Алай бу къылыкъ кёбюсюнде абаданыракълада барды, гитчеле уа, физиология энчиликлерине кёре, къымылдаргъа, ойнаргъа сюедиле. Алай, Бёзю улу белгилегенича, гитчелени саулукъларына тышында ойнай, тебе турсала хайырлыды.

Кёп жерледе ата-анала балаларын физкультура, музыка, рисование, труд дегенча предметлеге иймезге окъуна сюедиле. Альберт ишлеген мектепде аллай шартла эсленмейдиле. Физкультураны юсюнден энчи айтханда, аны ыйыкъгъа экини орунуна юч кере бардырыргъа дейдиле. Сабийле тёрт-беш дерсни парта аллында бир халда олтургъанлай турадыла, ол а артыкъ иги тюйюлдю. Физкультура уа алагъа санларын къымылдатыргъа, нерва системаларын тынчайтыргъа игиди. Аны бек биринчи мураты сабийлени саулукъларын сакъларгъады. Дагъыда, ГТО-ну (Урунуугъа эм къорууланыугъа хазырма) нормативлерин борчлу халда бердирирге дейдиле. Аны мураты, бек алгъа, физкультура эм спорт бла кюреширге кёллендириудю. Аны кесини сылтаулары бардыла, бек биринчи уа, ол адамларыбызгъа керекди. Бу проект жашауда аны башлагъанла умут этгенча толтурулса, бек иги боллукъду. Аны алтын майдалгъа берген окъуучулагъа уа ала вузгъа киргенде балла къошуллукъдула. Ол саулай халкъны да саулугъун игилендирирге болушурукъду.

Спорт саулукъгъа хаталыды, физкультура уа – хайырлыды, деген оюм жюрюйдю. Кертиси бла да, спорт бла профессионал халда кюрешгенде саулукъгъа чып да аслам тюшеди, сора спортчу жарауларын тыйса, къыйналгъан этеди. Аны чархыны битеу системалары башха тюрлю ишлейдиле, аны ючюн ол акъырын-акъырын жарауларын азайта барыргъа керекди. Физкультураны хайырлылыгъы уа уллуду. Бек къыйын ауругъан адамла, сёз ючюн, ДЦП-лары болгъанлагъа, ол угъай, тёшекден къобалмагъанлагъа окъуна къымылдау керекди. Хар инсан да къайсы жыл санда да саулугъун сакълар ючюн, кюннге эки сагъатны физический жаны бла ишлерге керекди, деп юйретеди Альберт. Жаяу да жюрюсюн, физкультурадан дерследе болгъан упражненияланы этсин, жюзсюн. Бусагъатда къалайды: адам ишден арып келди, жатды, жукълады. Алай кюннге, бир да болмаса, эрттенликде жарым сагъат гимнастикагъа табыллыкъды. Упражненияла къанны барыуун игилендиредиле эмда адамны чархын уятып, кюннге хазырлайдыла. Алай бир затны унутургъа жарамайды: аланы этиу сизге хычыуун кёрюнюрге керекдиле, аланы мардадан оздуруп, битеу къарыуугъузну къоратып, арып этгенден хайыр боллукъ тюйюлдю.

Кульчаланы Зульфия.
Поделиться: