Буз къаяланы арсланы

Белгили альпинист Михаил Хергиани туугъанлы быйыл 84 жыл болгъанды

Ол Сванетияда туугъанды. Жашчыкъгъа юйюрлеринде буруннгулу ат атайдыла –Чхумлиан деп. Алай  альпинист шуёхлары уа анга Миша дегендиле. Битеу дунияны спортсменлери да аны бу ат бла таный эдиле.
Манга уа аны юсюнден  белгили къаячы тиширыуубуз Холамханланы Тамара бла спортну сыйлы устасы Эдуард Римм хапар айтхан эдиле. Бюгюн мен сизни аланы эсгериулери бла шагъырей этерге сюеме.

Эдуард Римм: «1952 жылда мен Адыр-Сууда «Металлург» (шёндю «Жайлыкъ») деген альпинист лагерьде инструктор болуп ишлерге келеме,-дегенди Эдуард Римм.- Узакъгъа созулгъан ол кезиуню Къабарты-Малкъарны тауларында ётдюрюрге  манга  насып тюшген эди. Ары дери уа мен Алма-Атаны къатында Горельникледе таулада ишлерик инструкторланы хазырлагъан Битеусоюз школну бошагъанма.  Экспедиция бла Иссык ауушну башында болгъанма, Орта Талгар черекни тийресинде айланнганма.

Ол жыл  лагерьде жангы инструкторланы санында Миша Хергиани да болгъанды. Жаш, альпинистлени  юйретген школну бошап, стажировкасын ёте эди. Ёсюмлю, ариу санлы, чырайлы адам эди ол. Экибиз да къыйынлыгъы «3 а» категориялы болгъан Тютю-Башы къаягъа, 2300 метр бийикликге ёрлеп, лагерьге  12 сагъатдан къайтхан эдик. Биз терк баргъанбыз. 

Артда уа  «3 б» категориялы Чегет таугъа ёрлейбиз. Адыр-Суугъа жууукъ таугъа ёрлеуню белгиленнген жолу жокъ эди да, Миша кеси сайлай эди аны. Сегиз адамдан къуралгъан альпинист къауум ары чыгъыуну терк бошагъан эдик.

Альпинизм сезонну ортасында уа  биз барыбыз да ангылагъан эдик Миша бек иги инструкторладан бири болгъанын. Аны бек антлы шуёху уа Элбрус посёлкада жашагъан малкъарлы жаш Муртазланы Юра  болгъанды.

Экинчи жыл а тамата инструктор Андрей Малеинов жангы келген инструкторлагъа, Местий аууш бла ётюп, Местий таугъа ёрлеп, ызы бла Лекзыр бузлу къаяны юсю бла Местийге чыгъып, андан бери уа Бечону юсю бла Бахсан ауузгъа тюшерге дейди. Жолоучулукъ къыйын, алай сейирлик эди. Местийде аэродром къатында бир кюннге тохтайбыз. Миша уа бизни барыбызны да юйюне чакъырады. Атасы Виссарион бизге бек жарыкъ тюбеген эди.

Ол жылда окъуна Хергианини къаууму бла мен, Уллу Тау-Чана жолну ётюп, Гарваш ауушха чыкъгъабыз.   Альпинизм сезон энди бошалды дегенде уа Д.И.Суходольскийни башламчылыгъы бла онеки инструктор Уллу Тау-Чана «буз къанганы» къысха заманнга ётген эдиле. Ол Мишаны биринчи «беши» эди. Андан къайтхандан сора ол бла мен тюшген суратларыбызны Ю.А.Бурлаков «Ёрлеучюле» деген китабында хайырланнганды.

Хергиани «Металлург» альпинист лагерьде 1954 эм 1955 жылны да жартысына дери ишлегенди. Тютю-Башыгъа ёрлеген биринчи къауумгъа башчылыкъ этгенди. Андан сора Памир таугъа ёрлерге кетген эди. Ол Пик Коммунизмагъа ёрлеп, аны ючюн  альпинизмден дуния  чемпионатында кесини биринчи алтын майдалына, ызы бла уа команда эсепде техника жаны бла ахшы хазырлыгъы ючюн алтын майдалгъа тийишли болгъанды.

1957 жылда уа  «Спартак» обществону «Шхельди» альпинист лагеринде ишлерге келеди. Алай бла ол «Спартакны» командасыны намысын къоруулайды.

Эсиме 1952 жылда болгъан къутхарыу ишледен бири тюшеди. Виктор Скотский деп къаягъа ёрлеучю кючлю жаш болгъанды. «Жайлыкъ» къаягъа ёрлей туруп, ол къыйынлыгъы «3 б» категориялы болгъан маршрутда аягъын  сындырады.  Бизни  излеу-къутхарыу отрядыбыздан экеулен - Михал Хергиани бла Шалико Маргиани - жашны сыртларына кётюрюп,  къыйын, къоркъуулу къаяла бла энишге, къар болгъан жерге дери тюшюрген эдиле.

Ол жылны кюз артында Ялта шахаргъа жууукъда къаягъа  ёрлеу жаны бла Профсоюзланы битеусоюз ара советини (ВЦСПС) биринчилиги бардырылгъанды. Анда Красноярскден келген В.Зырянов хорлайды, М.Хергиани эм Ш.Маргиани да бирге къысылып барыуда чемпионла боладыла.

Бир жол, 1971 жылда, бир тенгим СССР-ни  Илмула академиясыны член-корреспонденти А.А.Поздеев бла Местийге «Айлама» альпинист лагерьден келе туруп, Хергианини юйюне да къайтабыз. Анда биреулен бир затла жаза тура эди. Юйге-музейге къарай келгенибизде, ол адам бизге: «Сизге мени болушлугъум керекмиди?» –деп сорду. «Угъай»,-деп жууапладым мен. Артда билдим  ол адам Бурлаков болгъанын.

Ол  Мишаны эсеп  карточкасында мени тукъумуму кёрюп, «Металлургда» ишлеген, таулада айланнган жылларыбызны юсюнден айтырымы тилейди. Мен битеу билгеними айтханма анга. Юйюме келгенде уа, Миша  бла бирге тюшген онбеш суратымы да жиберген эдим анга.

Хергиани уялчакъ, менсинмеген, хурметли адам эди. Анга жаланда бир юлгю келтирейим. 1953 жылда экикюнлюк  жолоучулукъларыбыздан биринде биргебизге бир жаш алим да бар эди, альпинизмни къой да, спортну къайсы тюрлюсюнден да артыкъ уллу  болмагъан адам.  Миша анга алай  къайгъыра эди, аны тёзюмлюлюгюне сейир этер эдинг. Кесине къыйын болгъанлыкъгъа, ол жашха бир кере да  тырман этмегенди.

ХОЛАМХАНЛАНЫ Тамара:
-Миша Мистийде (Грузия) юйю болгъан жерде, аэродромда  къараучу болуп ишлегенини юсюнден айтыучусу эсимдеди. Ишден бош заманында спорт бла кюрешгенди.  Артда уа уста къаячы болгъанды. Таулада  бузда эм къарда бардырылгъан  юйрениуледе отрядны командири ленинградчы П.Ф.Корнилович маршрутну тынч ётерча  амалын андан соруучу эди. Ол буз басхан къаялада женгил эм таукел айланнганды. Эрттенликде уа башхала билмеген энчи зарядка этип тургъанды: бир кесек чапхандан сора¸къаягъа ёрлегенча, уллу ташха ёрлеп, къолларында кёп айлана, жарау этиучюсю эсимдеди.  

Аны жангы келгенлеге жукъ эте билмейсиз деп тырман этгенин киши эшитмегенди, ол атача къайгъыра билгенди кимге да. Инструкторланы къайсы бири  бла да шуёхлукъ, тенглик жюрютгенди. Не заманда да кесин кётюрмегенди, ышармай да сёлешмегенди.

Айтхылыкъ альпинист Михаил Хергиани 1969 жылда 4 июльда Италияда Альпы таулада Су-Альто чынгыл къаягъа ёрлеп бара, ажымлы ёлген эди. Аны аты 4660- метрлик таугъа,Туркестанда къаягъа да аталгъанды.  Кърымда да «Хергианини къаясы» барды. Космосда Марсны бла Юпитерни араларында орбитада гитче планетагъа «Хергиани» деп аталгъанды.  Аны сураты салыннган майдал бек махтаулу болгъан альпинистлеге бериледи.