Кесигизге, къатыгъыздагъылагъа да энчи сакълыкъны излеген ауруу

Жашауда аслам затны асыры терк тюрлене баргъаны адам улугъа бир жанындан тынчлыкълы эсе да, бирси жаны бла уа аны саулугъуну качествосун тозуратхан аурууланы саны ёсе баргъанына да себеплик этгени жарсыулу шартды. Эм жайылгъанлагъа уа жюрек-тамыр ауруула саналадыла. Кеслери да энди жаланда жыл санлары уллайгъанлада угъай, жаш адамлада да тюбейдиле. Сёз ючюн, медикле инсультну школчулада окъуна тохташдыргъандыла. Бюгюнлюкде быллай болумну алгъындан эсе бегирек тюбегени да медицина сообществону, жамауатны да бирча сагъышландыра, къайгъы этдиреди.

Бу проблемагъа халкъны эсин бурур акъылда эмда саулукъ сакълауну сагъынылгъан бёлюмюнде ишлеген врачлагъа хурмет бла байрам – Инсультха къажау битеудуния кюн да тохташдырылгъанды. Ол 2006 жылдан бери тёреге айланып, 40-дан аслам айныгъан къыралда, ол санда Россейде да, 29 октябрьде белгиленип келеди. Бу кюнде медикле, волонтёрла эмда активистле Инсультдан къыйналгъанланы жууукъларына болушлукъну регионла аралы фондну (ОРБИ) келечилери бла биригип, бу проблемагъа жамауатны эсин кезиулю кере бурдурур ючюн тюрлю-тюрлю акцияла, флэшмобла къурайдыла.

Инсультну профилактикасы жаны бла кампания 2004 жылда ВОЗ бу аурууну, ол кесини ызындан чыгъарыргъа боллукъ затланы тергеп, масштаблы эпидемиягъа тенг этгенинден сора башланнганды. Аны бла байламлы, белгилегенибизча, артдаракъда энчи кюн да тохташдырылгъанды.

Инсульт – ол мыйыны бир жеринде къанны жюрюгенини бузулуууду. Быллай болумда аны (мыйыны) клеткалары ёледиле неда къан тамыры атылады. Инсультну медикле эки тюрлюге юлешедиле: мыйыны инфаркт болууу (ишемический) эмда мыйыны ичине къанны къуюлууу (субарахноидальное).

Сагъынылгъан ауруу инсанны жашауун юзгенлени неда аны сакъатлыкъгъа келтиргенлени тизмесинде экинчи жердеди. Медицина статистика кёргюзтгенине кёре, тап, мардалы жашаугъа инсультдан къыйналгъанланы жаланда сегиз проценти къайтышалады. Аланы жыйырма процентине уа энчи халда къараргъа керек болады, алагъа жууукълары болушлукъ этедиле. Алайсыз быллайланы жашауунда, жарсыугъа, башха мадар жокъду. Аны ючюн а бу аурууну профилактикасына энчи эсни заманындан оздурмай бурургъа тийишлиди.

Арт кезиуде, жарсыугъа, инсульт жаш адамлагъа дакъатылады. Аны ючюндю блогерлени да анга къажау ишни бардыргъанлары. Сёз ючюн, ала бу аурууну хатасындан жашаудан кезиусюз кетгенлени юслеринден жамауатха билдиредиле эмда кеслерине, къатындагъылагъа да сакъ болургъа чакъырадыла. Айхай да, отузжыллыкъ адамны жашауу сунмай тургъанлай юзюлсе, ол шарт къайсы бирибизни да инжилтеди. Врачла айтханнга кёре уа, бир-бирде быллай болум къыйналгъанны къатындагъыла аны халын алгъадан кёрюп ангыламагъанларыны хатасындан да чыгъып къалады.

Биреуню инсульт болгъанына ишеклигигиз бар эсе, ол ышарсын деп тилегиз. Бу кезиуде аны ышарыуундан эслерге боллукъсуз сагъынылгъан аурууну ышанларын – адам эринлерини эки жанында да къыйырчыкълары бла бирча угъай, бир жанлы, башхача айтханда уа, къынгырына ышарады.

Дагъыда анга бир бош айтымны айтырын (сёз ючюн, Бюгюн кюн жылыды деп окъуна) тилегиз. Ол сёлешген кезиуде къыйнала эсе, сёзлерин ангылаталмай неда аланы унута эсе, ол да ышанладан бириди. Андан сора уа, инсан эки къолун да бирча ёрге кётюралмайды – не ахырысы бла да эталмайды бу жумушну неда бир кесекчикге кючден кётюрюрге кюрешеди. Дагъыда аны тили къынгырына кетерге болады. Адамда бу ышанладан бирин окъуна эслей эсегиз эмда ол сиз тилеген затны тийишлисича эталмай эсе, заманны соза турмай, терк болушлукъну чакъырыргъа керекди. Эсигизге салайыкъ, врачла хар заманда да ала ал юч сагъатны ичинде саусузгъа къараргъа жетишалсала, приступну ызындан чыгъарыкъ хаталаны болдурмазгъа аланы къолларындан келеди.

Инсультну, аладан сора да, башха ышанлары боладыла. Алагъа кёре да аурууну эслерчады: адамны башы бек къаты аурутады эмда кёз аллында «чибинчикле» учханча кёрюнеди; къоллары-аякълары гыжы болгъанча болады, аны не бир жаны неда эки жаны окъуна ишлемей къалады (анга кёре биледиле мыйысыны къайсы кесегине хата болгъанын); башы тёгерек айланып, кёзлери къарангы этедиле; жюрюгени бузулады, кесини ауурлугъун кётюралмагъанча барады; кёзлери осал кёредиле. Эсигизде болсун, врачланы жанындан болушлукъну не къадар эртте чакъырсагъыз, ол къадар игиди. Нек дегенде, инсульт бла байламлы кезиуде болушлукъ этилир заман, кертиси бла да, минутла бла саналады.

Медикле бу ауруудан профилактикагъа уа бу затланы санайдыла: бир кюнню ичинде къарыуугъуздан келгенича кюч иш бла да кюрешигиз, бек аздан 30 минутну; тюз ауузланыгъыз – аз-аздан 5-6 кере, фаст-фудлагъа алданмагъыз, кёгетлени, жемишлени бегирек хайырланыгъыз, чабакъны, къозланы, балны да унутмагъыз; артыкъ ауурлугъугъуз бар эсе, анга да сакъ болугъуз; тютюнню, къыздырыучу ичгилени ичмегиз; сегиз сагъатны жукълагъыз эмда къан басымыгъызны ёлчемине къарагъанлай туругъуз, анга тюз багъыуну амалын излегиз.

Сизни къан басымыгъыз 140/90 мм рт.ст., бютюнда андан бийигирек эсе уа врачха тюзюнлей атланыргъа  тийишлиди. Андан сора да, къанда хаталы холестеринни ёлчемине да сакъ болургъа керекди. Аны анализни болушлугъу бла билирге боллукъду (къанны къурамында жауну къаллай бир болгъаны тинтиледи).

Огъарыда сагъыннганыбызча, 2014 жылда Россейде Инсультдан къыйналгъанланы жууукъларына болушлукъну регионла аралы фонду жангы тёрени къурагъанды. Жыл сайын флэшмоб бардырылады эмда аны кезиуюнде бу аурууну ышанлагъа кёре къалай билирге боллугъу эсгертиледи.