Жыр искусствобузну тамбласы чууакъмыды огъесе…

Малкъар халкъ жырчыладан  не заманда да бай болгъанды десем, ётюрюк болмаз. Айтхылыкъ Омар, Беппайланы Сергей, Жанаталайны Исмайыл, Тетууланы Шарафутдин, Текуланы Махмуд, Бийчеккуланы Абдин, Алтууланы Зоя, Таукенланы Тамара, Гергъокъланы  Тамара эм дагъыда башхала битеу Шимал Кавказгъа белгили эдиле кеслерини сейир ауазлары бла. Аланы жырлары бла пластинкала хар юйюрде да жюрюгендиле. Андан тышында да, фахмулу жырчыланы ауазлары хаман да радиодан бла телевидениядан эшитилгенлей тургъандыла. Ала миллет жырларыбызны айтхандан тышында да, классика чыгъармаланы да болмагъанча аламат айтхандыла.  Ала ол кезиуде телерадио комитетни хоруну эм Музыка театрны солистлери болуп тургъандыла. 

70-чи жыллада уа эллерибизде бла шахарларыбызда музыкалы инструментли жырчы къауумла да къуралып башлайдыла. Аладан биринчиси Яникой элни «Эрирей» ансамблиди. Аланы ызларындан бабугентчиле, кёнделенчиле, огъары малкъарлыла, жангы малкъарлыла  да къармашып тебирейдиле. Къысхасын айтханда, 90-чы жылланы ортасына дери коллективле айнып, хакъны жангы, ары дери белгили болмагъан макъамлы жырла бла къууандырып тургъандыла. Ол кезиуледе къарачайлыла бла бирге халкъ чыгъармачылыкъны фестивальлары да бардырылгъанлары эсимдеди. Алагъа адамла элледен автобусла бла келиучю эдиле. Концертле уа Жашил театрда ётюп, ол топпа толу болуучу эди…

Жарсыугъа, арт 25 жылда аллай зат жокъду. Болсада, жырчыларыбызны санына кюнден-кюннге къошула барады. Бюгюнлюкде биз Текуланы Амурну, Газаланы Алимни, Мусукаланы Русланны, Тёппеланы Алимни, «Ииман» жырчы къауумну эстрадабызны «акъсакъалларына» санаргъа боллукъбуз. Нек дегенде сахнагъа арт 10 жылда  кёп жаш артист келгенди.  Холамханланы Къайсын, Атмырзаланы Эльдар, Созайланы Нату, Жаболаны Замира, Байсолтанланы Инара, Жаникаланы Эльдар, Жуболаны Жамболат, Гергъокъаланы Халимат, Къабардокъланы Зухура, Атмырзаланы Танзиля, «Жашлыкъ» жырчы къауум, Этчеланы Ислам, Занкишиланы Марат жангы тёлюню келечилеридиле. Жыргъа берилгенлени араларында къызларыбыз аз болмагъанлары къууандырадыла. Нек дегенде 90-чы жыллада ол жаны бла хал бир кесек башхаракъ эди. Бечелланы Заремадан бла Тюменланы Жаннетден сора тиширыу ауазла жокъну орунунда эдиле. Бюгюнлюкде уа мен башда санап чыкъгъан фахмулу къызларыбыз ариу жырлары бла кёплени эслеринде къаладыла. Алгъаракъда мен Байсолтанланы Инара айтып «Алдадынг» деген жырны биринчи кере эшитгенме. Аны сёзлерин, макъамын да Хабланы-Бачиланы Мариям жазгъанды. Бу жыр, мени оюмума кёре, башхаладан айырмалыды. Аны аранжировкасы шёндюгю жырлагъа ушамайды. Аны айтханым, бюгюнлюкде жырланы 80 проценти, нек эсе да,  миллет тартыуладан къуралгъан макъамла бла башланадыла. Сора ол тематика сау жырны созулады. Инара айтхан жыр а, мен ангылагъандан, башхаланы араларында тас болуп къалмай, миллетибизни шёндюгюлю жыр искусствосун къайда да кёргюзтюрча проектди.

Дагъыда мен сезе келгенден, бизни белгили жырчыларыбыз Газаланы Алим, Текуланы Амур, Тёппеланы Алим, Мусукаланы Руслан, «Ийман» жырчы къауум кеслерини чыгъармачылыкъларын къоюп къойгъанча кёрюнеди. Не билеим, ол алай тюйюлдю дерикле да чыгъарла. Болсада жашла арт жыллада тынгылаучуланы жангы жырлары бла къууандырып «къыйнамайдыла». Ким биледи, хар бирини да бир сылтауу болур, алай тынгылаучу уа сакълайды. Радиодан бла экрандан жылла бла хаман бир жырла  эшитилип турсала, кёпле чамланнган окъуна этедиле. Бизни адамларыбыз да жырчыларыбыз къоншу миллетлени келечилеринден артха къалмазларын сюедиле…

Бу жаны бла хал жаш жырчыларыбызда онглуду. Ала, бир бирлеринден артха къалмазгъа кюрешип, жырла жаздырадыла, клипле алдырадыла. Сёз ючюн, Созайланы Натуну «Тауча, бирча…», «Где же ты»  деген жырларын тойлада, байрамлада да уллу, гитче да сюйюп айтадыла. Кёп болмай ол «Тауча, бирча…» деген жырына клип да алдыргъанды. Гергъокъаланы Халимат да орус тилде «Тост» деген жырыны клипин Огъары Малкъарда алдырып, къараучуну табийгъатыбызны ариулугъу бла шагъырей этгенди. Дагъыда чертип, былтыр Атмырзаланы Эльдарны Къулийланы Къайсынны «Мой Чегем» деген назмусуна  жазылгъан жырны бла клипни белгилерчады. Болмагъанча аламат ариу бардырылгъан съёмкала, кёплени сейир этдиргендиле.

Дагъыда Жаникаланы Эльдарны  «Аманат» деген жыры къарачай-малкъар халкъны гимнине саналып къалгъанды. Аны  къарачайлы жаш Солтан Тогонидзе жазгъанды. Бу жыр бла кесини арт кере ётдюрген тюйюшюне Тюменланы Альберт да чыкъгъанды. Андан бери спортчуларыбыз аны миллетибизни халин ачыкълагъан чыгъарманыча сайлап, рингге аны бла чыгъадыла. Бу жыр, кертиси бла да, эки халкъны деменгилигин, не заманда да бир тюрлю къыйынлыкъны аллында тобукъ бюкмегенин суратлагъан композиция болгъанды.

Алайды да, жырчыларыбыз эринмей, башхаладан артха къалмай кюрешип, миллетибизни жарыкъ чыгъармалары бла къууандырыргъа итиннгенлей турурла деп ийнанырыгъым келеди. 

Таппасханланы Аминат.
Поделиться: