«Сабий саулукълу болур ючюн, анга сюймеклик керекди»

Жыйырманчы ноябрь битеу дунияда да Сабийни кюнюча озады. Бизни къыралда уа, сагъынылгъан датаны дагъыда педиатрланы профессионал байрамлары бла байлап, экисин да бир кюнню ичинде белгилейдиле. Барыбыз да ангылагъандан, ол а бошдан тюйюлдю. Байрамланы эм баш мураты гитчелени саулукълары бла байламлыды.

Ол себепден бюгюн биз Республикалы сабий клиника больницаны тёртюнчю номерли поликлиникасыны педиатры, кёнделенчи къыз Махийланы Танзиля бла ушакъ этгенбиз. Ол алыкъа жаш специалист эсе да, анга къызларын, жашларын келтиргенлени кёллерине жетер амалны тапханды. Анга ыразылыкъларын билдирип, бизге Нальчикден тёрт сабий ёсдюрген Хаджи-Мурат бла Мадина Апековла да сёлешгендиле.

- Танзиля, бюгюнлюкде сен ишлеген поликлиникада сабийлени саулукъларына къарарча хар къайсы специалист да жетишемиди?
- Мында бюгюнлюкде тёрт бёлюмюбюз барды. Бери, Нальчикден сора да, Хасаниядан, Вольный Аулдан, Адиюхдан келедиле адамла сабийлери бла. Кадрланы юсюнден айтхан заманда, ала, кертиди, барысы да жетишмейдиле. Сёз ючюн, бизде ревматолог жокъду. Эндокринологла да азлыкъ этедиле. Сабийге быллай специалистлени болушлугъу керек болса уа, къагъыт жарашдырып, аны Республикалы сабий клиника больницаны консультация-диагностика поликлиникасына элтирча этебиз. Алай бла анга анда хакъсыз къаралады.
Керек болса, гитчелеге юйде да къарайбыз. Сёз ючюн, къагъанакъны бир айчыгъы толгъунчу аны хар ыйыкъдан жокълайбыз. Артда уа, ол ауруп къыйналып тюйюл эсе, аны бери ата-анасы келтиредиле. Алайсыз а биз кесибиз барабыз.
- Сабий ёсе тургъан кезиуюнде аны айныуунда ата-анала неге бегирек эс бурургъа тийишлидиле?
- Сёз ючюн, ол алыкъа къагъанакъ заманындан окъуна аны рефлекслерине, башхача айтханда уа, физиология жаны бла айныууна сагъайгъанлай турургъа керекди. Бир да болмаса да, анга жылчыкъ толгъунчу анасы ёшюн сют берирча амал болса игиди. Алай бла гитчечикни иммунитети кючленеди.
Сабий жатхан жеринде  юч айлыгъында окъуна кеси бурула билирге керекди. Сора бир кесек уллуракъчыкъ болса уа, сюркелип башларгъа излерикди. Алты-жети айчыгъында уа ол кеси аллына олтуралгъанына бла къалгъанына да эс бурургъа тийишлиди. Бу ышанла барысы да аны къалай айныгъанын, саулугъунда хатасы болмагъанын ачыкълайдыла.
Дагъыда гитчеле бла сёлеше, ол ауазгъа эс бурамыды. Таууш чыкъгъан жанына къараймыды дегенча затлагъа да эс бурулса, хатасы жокъду. Нек дегенде алай бла аны эшитгенин эмда кёргенин ангыларгъа боллукъду. Быллай ышанланы юслеринден бошуна айтмайма, заманында сакълыкъ болса, сабий да саулукълу ёсерикди.
Сора ол ауруса, врачдан сормай, анга кёргюзтмей, кеслери алларына багъыу да тюз тюйюлдю. Бирле терк окъуна иги этебиз деп, антибиотиклени не гитчечикге да берип башлайдыла. Алай этерге керекмейди, айтханымча, эм алгъа доктор бла келиширге тийишлиди.
- Тёрели соруу боллукъ болур, медицинада энчи педиатрия бёлюмню нек сайлагъанса?
- Сабийлени сюймеген бу усталыкъда не хазна ишлеяллыкъды. Ёсюп келген гитчечикни жашаугъа, жамауатха саулукълу адам болуп къошулуруна къыйын салгъанынга да бирде кёлюнг кётюрюледи. Билемисиз, бирде уа балачыкъны саулай жюрегингден ётдюресе, аны халына къайгъыргъанлай, сен экинчи кере кёрюрюнге игирек болса уа, ол чакъда сезиминги сёз бла ангылатхан окъуна къыйынды. Аны себепли поликлиникада ишлегенлени барыбызны да, жаланда педиатрны угъай, битеу да энчи специалистлени, сабийни саулугъу бла байламлы жууаплылыгъыбыз уллуду. Нек дегенде биз бир затны эслемей оздурсакъ, артда аны больницада багъаргъа тюшерикди.
Гитчечик бешикде болгъан кезиуде окъуна, аны бла сёлешгенлей турургъа керекди. Илляуланы да алышып-алышып берирге. Таууш этгенле, жырлары, макъамлары эшитилгенле да болсунла, жаланда ол аладан къоркъгъан этмесин ансы. Сора дагъыда илляуланы гитче кесекчиклери болмагъанларын сайласагъыз тюздю. Нек дегенде балачыкъ аланы ауузуна алып къояды. Башхача айтханда уа, сабий саулукълу болур ючюн, анга сюймеклик керекди.
- Энди сууукъла да жете турадыла, сабийле ауруп апчымазча не этерге, аланы къалай сакъларгъа боллукъду?
- Эм алгъа кюнню режимин тап къураргъа. Жукълагъан, ашагъан заманларына да сакъ болургъа тийишлиди. Ата-аналаны ыразылыкълары бла, гитчечик аурукъсунуп тюйюл эсе, анга гриппге къажау вакцинаны этерге да болады (бир жылчыкъларындан сора жарайды ол дарманны салдырыргъа). Дагъыда аланы къолчукъларын жууаргъа юйретигиз, сора сабий туруучу отоугъа кюннге юч-тёрт кере таза хауа кирирча этигиз. Андан сора да, юйде бек исси болса, ол да гитчеге иги тюйюлдю. Хауаны бир кесек мылыландырыр себепни излегиз. Алайсыз инфекцияла сабийге терк жугъуучу боладыла.
Витаминлеге да эс буругъуз. Ашда кёгетлени, жемишлени асламыракъ хайырланыгъыз. Жай айла бошалгъандан сора уа Д витаминнге бютюнда сакъ болугъуз. Сабийни рахити жокъ эсе, аны профилактика халда бирси айланы барысында да анга бергенлей туругъуз. Кесигиз билмей эсегиз, ёлчемин врачыгъыздан соругъуз. Нек дегенде бу  витаминни жетишмегени жаланда сюеклеге угъай, нервалагъа да къыйын болады.
- Алай эсе да, Д витамин аш-сууда бек аз тюбейди, дейдиле врачла. Ол кертимиди?
- Хау, ол кертиди. Бу витамин жаланда кюнде ультрафиалет бла келеди. Ашда-сууда бек азды, аны себепли аланы хайырлары бла аны чархха тийишли мардасын толтургъан къыйынды.
Андан сора да, йодну юсюнден айтырыкъ эдим. Ол да бизде сууда аз тюбейди. Алай эсе да, йоду болгъан тузну, тууар бауурну, жумуртхаланы, акъ къудоруну, треска эмда селдь чабакъланы, бирси тенгиз продуктланы ашха къоша туругъуз. Сора доктор бла келишип, гитчеге йодомаринни да беригиз.
- Сабийле садикге жюрюп тебиреселе,  бютюнда бек ауруп башлайдыла асламысында. Ол алай некди, андан бир тюрлю профилактика амал а бармыды?
- Билемисиз, гитчеле юйде тургъан заманда, аланы иммунитетлери орусча айтханда «стерильный» болады. Башхача ангылатсагъ а, ол (иммунитет) сабий юйде кимле бла тура эсе да, жаланда алагъа келишиулю болады да, аны себепли садикде гитчеле бир бирлери бла вирусланы алыш-бёлюш этедиле, аланы иммунитетлери да ол кезиуде жаратылып, ызы бла кючлене барады.
Ол болургъа керекли процессди. Аны себепли артыкъ къайгъы этмесе да жарайды, алай эсе да, врачха заманында барып, жукъну оздурмазгъа сакълыкъ изленнгенлей къалады. Бютюнда сабийни жётели бар эсе, анга уллу кёллю болмагъыз. Ол бронхитге неда пневмониягъа кёчюп къалгъынчы, анга багъыуну амалын алгъадан кёрюрге тийишлиди.
- Алыкъа урунуу жолунгда энди атламла эте тураса дерге да боллукъбуз. Ишинг бла байламлы мындан ары муратларынг а къаллайладыла?
- Айхай да, сынамымы ёсдюргенлей, жангы мадарланы излегенлей турлукъма. Шёндю саулукъ сакълауда жангычылыкъла да кёпдюле, ол да кёллендиреди.
Мен бери ишлерге Краснодарда Къобан къырал медицина университетни тауусханымдан сора келгенме. Энди бир кесек сынам алсам, сабийле бла байламлы рентгенографиягъа да тюшюнюрге сюеме. Нек дегенде бизде республикада бу жаны бла специалистле аздыла.
- Солуу заманынгы уа къалай оздуруучуса?
- Ол кёп тюйюл эсе да, фитнесге жюрюйме. Асламысында уа, айтханымча, ординатурагъа хазырланыр мурат бла медицина литератураны окъуйма. Художестволу чыгъармаланы юслеринден айтханда уа, «Триумфальная арканы» бек жаратама. Анда врачны юсюнден хапар баргъаны сейирди. Дагъыда медицина фантастиканы да сюеме. Жашауда алай болуп къалмай эсе да, ол китапла сагъыш этерге, оюмларгъа да ахшы себеплик болуучудула.

Ушакъны Мокъаланы Зухура бардыргъанды.
Поделиться: