Къоранчланы азайтыр амалла

Тышында хауа сууукъ бола баргъаны бла коммунал жумушла ючюн тёлеуле да кёбейип башлагъандыла. Алай эсе уа, аланы азайтыр амалланы сагъышын этсе иги боллукъду. Ким биледи, теренирек къарагъанда, бир-бир затла ючюн артыгъы бла окъуна тёлей болурбузму?

Алайды да, мында бир ненча амал барды. Биринчиси – ахчаны жаланда керек жумушлагъа къоратыуду. Аны юсюне уа ресурсланы аяулу хайырланыу, къоранчланы азайтыу. Бир-бирде тёлеулени бир кесегин артха къайтарыргъа да болады – аны да эсге алыргъа керекди.

Саулай айтханда, биз «коммуналканы» быллай жумушла ючюн тёлейбиз: ток, газ, сууукъ эмда исси суу, канализация, жылыу бла жалчытыу, юйню жумушларына къарау, кир-кипчикни ташыу. Иели юйде «жумушлагъа къарау» деген тёлеу жокъду, фатарлада жашагъанлагъа уа - барды. Газны юсюнден айтханда, биринчилеринде аны счётчик эсеплейди, экинчилеринде уа ол асламысында болмаучуду; алада кёк отлукъну багъасын нормативлеге кёре тергейдиле.

Бирле, кеслери да билмей, хайырланмагъан жумушла ючюн жылла бла тёлеп турургъа боллукъдула. Биринчиден, сёз мында радиоточканы юсюнден барады. Алгъын заманлада ол хар фатарда да болуучу эди. Энди уа кимге керекди ол? Аны къой, аллай зат болгъанын хазна киши да билмейди. Алай бир-бирлеге уа квитанцияда аны ючюн тёлеу да къошулуп келирге болады. Аны кетерир ючюн управляющий компаниягъа барып айтыргъа керекди.

Сотовый связьны хайырланмагъан хазна адам жокъду, бюгюнлюкде быллай телефонсуз бир инсан да болмайды. Алай эсе уа, юйде стационар телефон тутаргъа, аны ючюн ай сайын абонент тёлеу берип турургъа керекмиди? Хау, бирле «айгъа эки жюз сом чакълы тёлейбиз да, ол алай уллу ахча тюйюлдю» дерге да боллукъдула. Алай аны бир жылгъа алып тергегенде уа? Эки-юч минг сом кимни да хуржунун тешерик тюйюлдю.

Кёп фатарлы юйледе жашагъанлагъа стационар телеантенна ючюн тёлеу келип турургъа боллукъду. Бюгюнлюкде цифралы телевидение, Интернет да бардыла. Аллай антенна ючюн ай сайын ахча берирге керекмиди? Не хазна.

Фатарда жашагъанланы хар бирини да аны тыш эшигинден ачхычы бар эсе, домофонсуз да кечинирге боллукъду. Бютюнда сизге артыкъ кёп къонакъ келип турмаучу эсе. Домофонну энчи компания орнатхан эсе, жаланда заявление жазып къояргъа боллукъду.

Сиз кёрмей неда эс бурмай саркъып тургъан суу дайым къоранч келтирип турлукъду. Аны себепли кранлагъа, батарейлеге, унитазгъа кёз-къулакъ болгъанлай туругъуз. Не аз да тамычы чыкъгъан тешикден бир айгъа суу жюз литрле бла кетерикди. Экинчиси: суугъа счётчик салыгъыз. Нек дегенде, нормативлеге кёре, бир адам башына айгъа он-онбеш кубометр окъуна санаргъа боллукъдула. Элледе жашагъанлагъа уа аны юсюне маллагъа эм бахчалагъа (жай кезиуде) суу салыуну да къошадыла. Аланы барын да бирин бирине къошса, аз ахча чыгъарыкъ тюйюлдю. Жашауда уа сиз аллай бир сууну не хазна къоратырсыз.

Сууну аяуда башха амалла да бардыла. Сёз ючюн, ванный угъай, душевой кабина орнатса, ол беш кереге аз къоратыллыкъды. Быстыр жууучу машинаны тыгъым-тыкъма этсе, аны азыракъ ишлетип турургъа боллукъду. Суу бла ток да анга кёре къоратыллыкъдыла. Тишлени тазалагъанда, сакъал жюлюгенде да кранны дайым ачып турургъа кереклиси жокъду.

Кёпле биле да болмазла, алай токну бир угъай, юч тюрлю тариф бла тёлер амал барды. Сёз ючюн, бизни республикада, шахарлада жашагъанла бир киловатт ючюн - 3,96, элледегиле эмда юйлеринде ток печьлери болгъанла уа – 2,77 сом тёлейдиле шёндю. Ол бир тарифди. Алай энтта да экиси барды: сутканы - эки эмда юч кезиуюне бёлюннгенле. Эки кезиулю тарифге кёре биринчи категория кюндюз – 4,55, кече уа – 2,38 сом тёлейди. Экинчилери уа – 3,19 эм 1,67 сом. Ючюнчю бла уа тарихле быллайдыла: 4,75 - 3,96 – 2,38 эм 3,32 – 2,77 – 1,67.

Светодиод чыракъла багъаракъ тургъанлыкъгъа, токну бек аз кюйдюредиле. Сёз ючюн, алгъын жюз ваттлы чыракъ жарытхан отоугъа 10-12 ватт къоратхан светодиод керекди. Къаллай бирге аз электрокюч къоратылгъанын кесигиз кёресиз.

Бытовой техника сатып алгъанда, энергияны хайырланыу жаны бла ол къайсы классха саналгъанына эс бурургъа керекди. Бек аяулугъа «А» класс саналады. Ол «С» классдан эсе 40 процентге азыракъ ток кюйдюреди.

Быстыр жууучу машинка асламысында 60 градусда хар нени да тынгылы жууады. Сууну андан къайнар этер кереклиси жокъду. Тазаланмагъан (ток) чайник, ичи букъудан толгъан пылесос, къабыргъаларына буз къатхан холодильник токну артыгъы бла кюйдюредиле.

Ары-бери кетсегиз, приборланы сетьде къоймагъыз. Ала ишлемегенликге да, токну аз-маз хайырланнганлай турадыла. Холодильникни уа батарейледен эмда кюн тийген жерден узагъыракъда орнатыгъыз. Кесин да къабыргъагъа эм азындан он сантиметр къоюп алай. Ол да энергияны аяугъа себеплик этерикди.

Фатарны жылыу бла жалчытыу жумушдан къутулур онг жокъду. Алай батарейле сууугъуракъ болгъанларын сезип, ток батарей ишлетирге тюше эсе, тюзюнлей управляющий компаниягъа барыгъыз. Дагъыда кёп фатарлы юйде жашагъанла бары да оноулашып, жылыуну тергеген счётчик орнатыргъа боллукъдула. Ол да къоранчланы ючден бирин азайтыргъа онг берликди.

Эшикледен, терезеледен сууукъ ура эсе, тешиклени тынгылы жабаргъа керекди. Бир амал бар эсе, фатарны тыш къабыргъаларын да жылыуну тыйгъан абериле бла тышларгъа боллукъду, да юйде жашагъанланы бары бла оноулашып.

Газны аяулу къоратырча счётчик салыргъа керекди. Иели юйледе ол борчлу халда орнатылады. Фатарлада уа аллай амал болуруна жерине кёре къараргъа керекди.

Иели юйде кёк отлукъну асламысы аны жылытыугъа къоратылады. Аны себепли жылыу азыракъ кетерча этерге керекди. Аны жашау журтну къурулушун башлагъанда окъуна сагъыш этсе иги боллукъду: къабыргъаланы къалагъанда эмда тышлагъанда жылыуну тыйгъан материалланы хайырланыргъа, терезелени тапларын орнатыргъа. Специалистле бла оноулашып, юйню жылытыу системаны эм игисин жарашдырыргъа керекди. Арт жыллада отоулада батарейле угъай, «жылы полла» орнатхан тёре да чыкъгъанды. Айтханларына кёре, ол юйню ичин игирек жылытады. Алай эсе уа, газ да азыракъ къоратыллыкъды.

Алгъын ишленнген юйледе уа батарейлени кезиуден-кезиуге тазалап турургъа керекди. Аланы ичинде жыйылгъан кир жылыуну иги айланыргъа къоймайды. Жангы котёлла да газны аяулу къоратадыла. Быллай тёлеуню кёплюгю жарсыта эсе, эски оборудованияны алышындырыуну сагъышын этерге керекди.

Бизни къыралда гражданланы талай категорияларына коммунал жумушланы тёлеуде льготала бериледиле. Анга Уллу Ата журту урушну ветеранлары, Урунууну Жигитлери, Ленинградда блокадагъа тюшгенле, чернобыльчиле эм башхала тийишлидиле. Регионла да бу тизмени кеслери оюмларына кёре кенгертирге эркиндиле. Ары, сёз ючюн, кёп сабийли юйюрле, урунууну ветеранлары, ёксюз сабийле эмда пенсиячыла кирирге боллукъдула. Айтханыбызча, аланы саны регионнга кёре жарашдырылады. Льготагъа тийишли болгъаныгъызны МФЦ-гъа барып билирге боллукъсуз. Битеу керекли документлени да анда жарашдырып берликдиле.

Дагъыда къолайсыз юйюрлеге къырал жашау журт-коммунал жумушла ючюн тёлерге субсидияла бла себеплик этеди.

Биз мында тёлеулени азайтыр амалланы асламысыны юсюнден айтдыкъ. Сагъыш этсе, дагъыда бир мадар табаргъа боллукъду. Сёз ючюн, «коммуналканы» терминалда неда бир-бир банклада тёлегенде, аны ючюн комиссия тёлерге тюшерикди. Дагъыда тёлеу заманында берилмесе, тазир да къошаргъа боллукъдула.

 

Омарланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: