"Сабийигизге диета къурагъан эсегиз, анга алгъа врач къарасын"

Тёлюден-тёлюге артыкъ ауурлукълары болгъан адамла кёпден-кёп бола барадыла. Сабий семизчик эсе, къоркъургъа, педиатргъа мычымай жетерге керекмиди? Бу эм башха соруулагъа жууап излей, Нальчик шахарны Дубки микрорайонунда поликлиниканы педиатры Азаматланы Лейля бла ушакъ этгенбиз.

- Биринчи соруу: сабийлеге деп диета бармыды?

- Сабийлеге деп бир тюрлю энчи диета жокъду. Сабий ачлыкъны сынаргъа керек тюйюлдю, аны ашдан кесин тыйгъан кюнлери да болмасынла. Кесигиз сабийигизге диета къурагъан эсегиз, алгъа врач къараргъа керекди.

- Семиз сабий бир кесек арыкъ болур ючюн не зат ашатыргъа керекди?

- Сабийге тынч эриген белок керекди - чабакъ, къанатлыны эти, семиз болмагъан тууар эт. Белоксуз жашаргъа боллукъ тюйюлдю - ол адамны чархыны къурулуш материалыды.

Базыкъ тартылгъан ундан этилген гыржынны сайлайбыз. Къара ётмек да игиди. Башы алыннган сютден жарашдырылгъан продуктла жарамайдыла сабийге. Орта къалынлыгъы болгъан сютден этилген сют продуктла уа игидиле.

Сабийлени субайлыкъларыны душманларына адамны ичинде терк эриген эм чархха тынч сингнген как ашла эм лапша саналадыла. Аланы хайырлары азды, химия къошакълары уа - кёп.

Сабий аш къангада кёгет не къадар кёп болса, аллай бир игиди. Алай картофну, быхыны, чюгюндюрню - винегретни тёрели кесеклерин а - артыгъы бла хайырланыргъа керек тюйюлдю, алада бал туз кёпдю. Алайды да, бу продуктланы тюрлю-тюрлю хобустала, кабачкиле бла алышындырсагъыз игиди.

Ата-аналаны кёплери суннганча, сабий арыгъыракъ болур ючюн, жемишлени ашаргъа керекди, алай алада да бал туз аз тюйюлдю. Ол себепден а сабий бир кюнде бир алма эм бир стакан жемишле ашаса тамамды. Арыкъ болургъа сюйгенле бананланы ашамазгъа керекдиле.

Жемишледен сыгъылып алыннган жангы суула да арыкъ болургъа болушмайдыла. Алада клетчатка азды, бал туз а - кёп, ала тюзюнлей жаулагъа къошуладыла.

- Къаллай крупа игиди акъылбалыкъ болмагъанлагъа?

- Гречкадан, зынтхыдан этилген жармала аламат продуктладыла. Пиринч азыракъ ашалсын. Манка уа сабий аш къангадан арталлыда кетерилирге боллукъду. Диетолог аладан этилген какланы сууда биширеди, сютню уа алагъа бишгенден сора къошдурады.

Макаронла - сабийле сюйген ашды. Ол игиди. Алай будайны къаты сортларындан этилген макаронланы сайлагъыз эм, италиячыла айтханларыча, альденте халда - къатыракълай къалырча - асыры бек эритмей биширигиз. Къаллай продуктла бирге ашалгъанлары да магъаналыды. Этни гарнири тахта кёгетледен жарашдырылыргъа керекди. Какланы эм макаронланы да тахта кёгетле бла бирге ашатсагъыз хайырлыды.

Арыкъ болургъа керек сабийлеге шорпаны эм хантусну тууар эт, тауукъ эт, чабакъ бишген суулада этмегиз. Ала  женгил, тахта кёгетли болургъа керекдиле, ала бла бирге пюрени да ашаргъа жарайды.

- Сабийни татлы затсыз къояргъа жараймыды?

- Ол кюйсюзлюкдю. Хайырлы татлы ашарыкъла да аз тюйюлдюле, сёз ючюн, пастила, мармелад. Бу десертледе пестин (клетчатка) барды, ол а семизликни кесине тартады эм аш орун-чеги  трактны тазалайды. Сёз ючюн, чынтты какао (химия порошок угъай) эрттенликде бек аламат суусун ашарыкъды.

«Хайырлы» деген не зат болгъанын сабий кеси ангыламайды, алай ата-анасы айтхан затны уа тюзге санайды. Алайды да, ашарыкъны ариуун эм татымлысын беригиз сабийге. Алай бла уа сабий кесин ахшы, татлы ашарыкъладан къуру къалгъаннга санарыкъ тюйюлдю.

Мороженоени сютден, жемишледен кесигиз жарашдырыргъа боллукъсуз. Сатып ала эсегиз а, бояусузларын эм пальма жау къошулмагъанларын сайлагъыз.

- Ашарыкъланы аз-аздан хайырланыудан а хайыр чыгъамады?

- Хар затны да сабийге аз ёлчемле бла терк-терк ашатыргъа керекди - ол заманда аш орун гитче бола барлыкъды. Сабий бир кюннге 6 кере ашасын (эрттенликде, тюш азыкъдан алгъаракъда, тюшде, ингир азыкъны аллында, жатардан алгъа жукъа кефир неда ряженка).

Телевизорну аллында олтуруп ашатмагъыз сабийни. Ол ашны жутарыкъды, алай тоярыкъ тюйюлдю, нек дегенде телевизорну экраны тоюуну араларыны ишлеулерине  чырмау этеди.

- Ана баласы семиз нек болгъанын ангыларгъа сюе эсе, кимге барыргъа керекди?

- Врач-эндокринолог сабий семиз нек болгъанын ангыларгъа болушурукъду. Доктор адамны ауурлугъуну индексин, ауурлугъу эм ёсюмю бир бирге къалай келишгенлерин, тергеу этип, биледи эм терини тюбюнде жау къалайлада орналгъанын кёреди.

Сабийни ауурлугъу бла байламлы проблемалары гитче заманчыгъында окъуна башланадыла. Сабий къаллай бир гитче эсе, ауурлугъуну артыкълыгъыны хатасындан анда ауруу чыгъаргъа  къоркъуу аллай бир уллуду.

Ол ауурлукъну терк ала башлагъан эсе, сабийни врачха борчлу халда кёргюзтюрге керекди. Аллайны кёлю ашха бек ачылыргъа неда ол алгъындан кёп ашамай турургъа боллукъду. Былай да болады: сабий школгъа баргъанды, жеринден тепмей, кёп олтурады неда аны терк ёсген кезиую башланнганды. Алай келир заманда чыгъарыкъ уллу проблемалагъа къажау кюрешни оздурмаз ючюн, эндокринолог бла не къадар алгъа ушакъ этерге керекди.

Сабийни спорт школгъа, тепсерге юйретген студиягъа жюрюрча этигиз. Не тюрлю къымылдау да хайырлыды, алай  сабий артыкъ бек къыйналыргъа, кючюн мардасыз  къоратыргъа керек тюйюлдю.