ЮЙЮРНЮ КЪАДАРЫ – МИЛЛЕТНИ КЪАДАРЫ

Кёнделенни къуралыууна, жамауат болуууна да къыйын салгъан тукъумладан бирлери Махийларыдыла. Ала Холамдан келгендиле ары. Аланы араларында юлгюге келтирирчала бардыла: Жанмырзаны, Муратны юйюрлери. Биринчини беш жашындан тёртюсюн таныгъанма да, аланы сюйюп эсгереме.

Рамазан

Жанмырзаны тамата жашы Рамазан 1910 жылда туугъанды. Ол урушха 1942 жылда 115-чи Къабарты-Малкъар кавалерист дивизияны къурамында кетгенди. Юч минг бла жарым адамны ичинде жартысы ары дери къолда ушкок тутмагъанла болгъандыла. Дивизия Ростов тийрелеринде, Калмыкияда уруш этгенди. Ол жылда июльда, августда Ростов тийресинде баргъан къаты сермешледен сора, уллу халабалыкъда, оноу этер адам болмай, сау къалгъанланы бир къаууму кеси башларын алып къачхандыла.

Октябрь айгъа дивизия юч мингден аслам адамын тас этгенди. Жоюлгъанла – 878, тас болгъанла – 928, жаралыла – 846… Къалгъанланы уа башха аскер бёлюмлеге къошуп, Сталинградха баргъан жоллагъа ийгендиле. Махийланы Рамазан аланы араларында болгъанды. Ол Харьков тийрелеринде жоюлгъанды.

Аны юй бийчеси, Байчеккуланы Махайны къызы Хабибат, юч жаш ёсдюргенди: Амин белгили журналист эди, Шамиль жашауун милицияда ишлеп ётдюргенди, Борис агъач уста болгъанды.

Шаухал

Ол 1913 жылда туугъанды. Эл школда жети классын бошагъанлай, аны Краснодарда ФЗУ-да слесарьгъа окъургъа жибергендиле. Ол кезиуде анда педрабфакда Чочайланы Рамазан, Гочаланы Магомет, Будайланы Хусей, Цораланы Суфиян да билим алгъандыла. Анда клубда жарыкъландырыуну биринчи наркому Анатолий Луначарский бла тюбешиуге къатышханын айтыучу эди Шаухал.

1930-1932 жыллада Орджоникидзеде педрабфакда окъугъанды. Анда ол жыллада Чабдарланы Къасым эл мюлк институтда, Сотталаны Адилгерий пединститутда, Эфендиланы Зухра, Макытланы Афуажан, Искандерланы Зайнаф, башхала да медтехникумда, Текуланы Махай бла Айтекланы Мариям а финанс-экономика техникумда, Макытланы Исхакъ сатыу-алыу школда окъугъандыла. Ала бир бирлерин къалай татлы кёргенлери юлгюдю бизге.

Къайтханлай, Шаухалны Бедикде (Аман-Къабакъ) 379-чу къумалы совхозгъа партия ячейкагъа ийгендиле. Бир кесекден районну комсомол организациясыны (400 чакълы адам) секретарына айыргъандыла. Кёнделенде Этезланы-Къолда биринчи колхоз ферма тамам ол заманда къуралгъанды, Хаймашада бишлакъ завод ачылгъанды.

1934–1935 жыллада Шаухал Комсомолну Малкъар округ комитетини секретары эди. Ол заманда кече Шыкъыда къалыргъа тюшгенде, аны жашы Ахматны иги таныгъаны себепли, Кязимде болгъанды къонакъда.

Андан арысында ол халкъгъа билим бериу ишни къурау бла кюрешгенди. Москвада курслада жарыкълау наркомну экинчиси Надежда Крупскаягъа тюбеп, аны бла ушакъ этгенди. Артда, анга къагъыт жазып, Басхан ауузунда школланы окъуу керекле бла жалчытханды.

Уруш аллы жыллада Шаухал дагъыда партияны район комитетини кадрла бёлюмюню таматасы болгъанды. Нальчикде Али Шогенцуков бла къоншуда татлы жашагъанды.

Уруш башланнганлай, анга Винницагъа машинала элтген жюк эшелонну ашырыргъа буюргъандыла. Фашистле башындан бомбала ата тургъанда, ол тынч иш болмагъанды. Андан арысында, аскер-юрист академияда эки ай окъутуп, Тау-Артында 103-чю стрелковый бригаданы аскер трибуналына салгъандыла.

Кёчгюнчюлюкде Махийлары Къыргъызстаннга Кенг-Булуннга тюшгендиле. Шаухал законлукъну сакълау жаны бла ишлегенди. Бери къайтхандан сора, КъМКъУ-да тарых бёлюмню бошап, орта къуллукълада уруннганды. Юй адамы Гулийланы Зоя бла, Валерий эмда Светлана деп, жаш бла къыз ёсдюргенди.

Алий

Жанмырзаны бу жашы 1917 жылда туугъанды. Эл школну бошап, биринчи малкъар студияны къурамында 1935 жылда Москвада Театр искусствону Луначарский атлы россей институтунда окъугъанды.

Сыфатлы жашны ол кезиуде алыннган «Александр Невский», «Волга, Волга» кинофильмледе эпизодлагъа чакъыргъандыла. Ол студия 1940 жылда окъууну бошап, Къайсын кёчюрген юч уллу диплом спектакль хазырлап келгендиле: Лопе де Веганы «Къой шауданы», Вс. Ивановну «Бронепоезд 14-60», Мольерни «Скапенни хыйлалары». Алада ойнагъанды Алий.

Болсада Уллу Ата журт уруш башланып, эр кишилени асламысы, ол санда Махийланы Алий да, ары кетгендиле. Бир сермешде жаралы болуп, эсин ташлап, пленнге тюшгенди. Андан къачып, совет аскерчилеге къошулгъанды. Алай ол замандагъы жорукълагъа кёре, пленнге тюшюп, артха къайтханлагъа, аланы терсликлерин, тюзлюклерин сурамай, къаты сюд этгендиле. Алай бла Алийни жыйырма беш жылгъа Норильскге жибергендиле.

Сталин ауушхандан сора, кёп башхаланыча, аны да эркин этгендиле. Алай ол таулула артха къайтхынчы Норильскде тургъанды. Анда юйюрлю-юйдегили болгъанды. Алийни юй адамы Бапыналаны Марзият, прокуратурада ишлеген биринчи таулу къыз, ары жалгъан дау бла тюшгенди.

Ол къыйын болумда ол анда врач болуп ишлеген Василий Тепляковха баргъанды. Белгили режиссёр Валентин Тепляков аланы жашларыды. Марзият 1954 жылда эркин болгъанлай, Къыргъызстанда жууукъларын кёрюрге барып, Алийни хапарын анда эшитгенди эм артха къайтханлай, аны излеп тапханды. Ала алай танышхандыла. Василий ауушхандан сора, Бапыналаны къызлары алагъа къайгъырып тургъан Алий бла байлагъанды жашауун.

Таулула бла тенг къайтхандыла ала ата журтха. Алий театргъа ишге киргенди, алай «Таулада танг жарыйды» деген биринчи оюндан сора, аман адамла, тутмакъда тургъанды деп, къагъыт жазып, аны жолун кесгендиле. 1996 жылда дуниясын алышхынчы ол консерва заводда ишлегенди. Ала Валентинден сора да Тахир бла Зухра деп эки сабий ёсдюргендиле.

Валентин Тепляков театрны сайлагъанында Алийни юлюшю уллуду.

Къубадий

Ол 1927 жылда туугъанды. Уллу Ата журт уруш аллы жыллада школда иги окъугъан жашны колхоз эсепчи этгендиле. Тилесе да, жашды деп, аны урушха жибермегендиле. Билими иги болгъанын эсге алып, курслагъа ийип, Элбрус районну халкъ сюдюнде нотариус этгендиле. Бир кесекден а сюдде толтуруучуну къуллугъун бергендиле.

Кёчгюнчюлюкде Къубадий Иваново район араны Гособеспечение биригиуюнде инспектор болгъанды. Эки жылдан аны Чуйда торф къазгъан жерде десятник этгендиле.

Ата журтха къайтханда, эллилери аны Кёнделен эл Советине секретарьгъа айыргъандыла. Ол колхозда партия комитетни секретары, склад таматасы, ревкомиссияны председатели болуп да тургъанды. 1980-1990 жыллада уа Дом бытагъа таматалыкъ этгенди. Ол анда кийим тикген ателье, энчи цех, телевизорлагъа ремонт этген пункт, парикмахерский да ачханды.

Бир ненча кере Къубадийни район Советге депутатха да айыргъандыла. Ол иги кесек майдал, махтау къагъытла бла да саугъаланнганды. Абдуллаланы Аминат бла бирге ала юч сабий ёсдюргендиле: Юрий, Сакинат, Анжелика.

Мурадин

Мурадин, жашланы кичилери, 1928 жылда туугъанды. Уллу билим алалмагъанды, алай элибизни эсли адамларындан бири эди. Къыргъызстанда эл мюлкде ишлегенди. Ата журтха къайтханда уа, сегиз жылны агъач къалауур болгъанды. Андан арысында, , солуугъа кетгинчи, Орус Бахсанда жылкъычы болуп ишлегенди.

Мурадин бла юй адамы Дебискаланы Лейля беш къыз бла эки жаш ёсдюргендиле: Фатимат, Шахидат, Разият, Марзият, Зоя, Магомет, Артур.

Туудукъла бары да, таматаланы юлгюлеринде – кими устаз, кими врач, кими юрист, кими башха усталыкъ алып, жашайдыла, урунадыла, таматаланы сыйларын тутадыла.

Бу жангыз юйюрню къадарында миллетибизни келген жолуну шартлары сакъланадыла. Жашланы аналары Маккаланы Шакъманны къызы Бислю болгъанды.