Айтхылыкъ атчы

Алгъаракъдагъы жыллада-колхозла, совхозла болгъан заманланы эсгереме. Бюнюнлюкде ол кезиуле  жомакъладача къалгъандыла. Болсада ол тарыхыбызны бир бетиди.

Бу жол мен хапарын  айтырыкъ  чегемли киши Шекерланы Гочияны уланы Муссады. 1936 жылда, аны Москвагъа  чакъырып, СССР-ни Баш Советини Президиумуну  указы бла атла ёсдюрюуге уллу къыйын салгъаны ючюн  къыралыбызны бек сыйлы саугъасын, Ленинни  орденин, берген эдиле. Орденни да Калинин кеси такъгъан эди таулу жашны кёкюрегине.

Шёндю бир къауумла алгъын бизде атла болмагъандыла, дейдиле. Ётюрюк хапарды ол. Кёп жылланы ичинде таулула къарыулу, кючлю къумалы атла жайгъандыла. Къарлы тауланы башларына малчыланы жюклерин айланч-къыйланч таш жолла бла ала ташып тургъандыла.

Малкъаргъа келген алимле, жолоучула таулу атланы бек махтагъандыла. Совет власть хорлап, жангы къырал къуралгъанда аны душманы кёп эди. Кесин къоруулар ючюн уллу сауутланнган кюч керек болгъанды.

Аны ючюн  къырал кёп аскер къурайды. Анга уа атла керек эдиле. Отузунчу жыллада Москвадан аскер комиссия келип, Шимал Кавказда атланы тинтип, таулу атланы сайлайдыла. Сора ара мюлклеге атла заказ этедиле. Ол санда Мусса жашагъан Тёбен Чегем элни колхозуна да.   

Атларыгъызны бек жаратханбыз. Жаланда биз сизден тилерик-алагъа орус атла атагъыз-деп, бир къауум атны кеслери жазып да кетедиле.

Андан болур эди Муссаны  чаришлеге тутхан атыны аты Орлик эди. Ариу къаратор, тёрт аягъы да тобукъларына дери акъ. Мангылайында уа акъ жулдуз суратчыкъ. Мусса аны жылкъыдан сайлап  алгъан эди. Суулу къол тюзюнде терк-терк чаришле бардырылгъандыла. Алада Шекер улуну аллына адам ёталмагъанды.

Ол заманла да тау элледе ат оюнлагъа уллу эс бургъандыла. Ала болмай байрам ётмегенди. Анга кёре къойну ат боюнуна алып къачхан оюн да бар эди. Мусса анга да дайым къатыша тургъанды.

Быланы барын да айта келгеним, атланы кютгенден сора да, аланы кесине бойсундура, ала бла ишлей да билгенди. Таулу жаш къарагъан жылкъыда жети жюз къумалы ат болгъанды. Аланы асламысында Бедик жайлыкълада кечиндиргенди. Къарачай бла чекде да отлата тургъанды.

Шекер улу элде ат ферма къуралгъанлы да аны таматасы эди. Биргесине ишлеген къауум жылкъычы да болгъанды. Ала жыл сайын кёп тёлю алып тургъандыла. Ишде болдургъан ахшы кёрюмдюлери ючюн район арада, Нальчикде да чегемли жашланы къуллукъчула махтау  бла сагъыннгандыла.

Мусса Москвадан сыйлы саугъа бла къайтхан кюнде элде уллу къууанч болгъан эди. Эллиле махтаулу жашны аллына чыгъып тюбегендиле. Башха эллерибизден да келечиле келип, алгъышлагъандыла. Къонакъла асыры кёпден, бир жерге сыйынмай, тогъуз-он жерде тойла къуралгъан эдиле. Таулу жашны урунууда болдургъан жетишимлерин республика алай белгилегенди.

 Бийик саугъагъа тийишли болгъанма деп, Мусса кесин бир да кётюрмегенди, бютюнда къаты ишлеген болмаса. Кёчгюнчюлюкде. Шекер улу,   юй бийчеси Сарбашланы Бадинахан эмда юч жашлары,  эки къызлары  бла Къазахстанда Степняк  шахаргъа тюшгендиле.  Юйюр тамата  анда «Каззолото» трестни Степняк управлениясында ишге тохтагъанды.1955 жылда ол юбйюр бла туугъан журту Кавказгъа атланнганды.

Ленинни орденине тийишли болгъан адам келе тургъанын билип, ол заманда Тимбора Мальбахов Нальчикде темир жол вокзалда анга тюбеген эди. Кёп хапар да айтып,  машина берип, элине да ашыргъанды.

Чегем тюзюне жетгенде, Мусса машинаны  тохтатып, ташын-топурагъын уппа этип, кёп тургъанды. Колхоз жангыртылгъандан сора уа, къой фермагъа  башчылыкъ этип, бир ненча  жыл уруннганды. Андан сора  ишни къойгъан эди.