Къыйын болумлада чыныкъгъанла

1981 жылда бир къауум танышларым бла Куба Республикагъа солургъа бир айгъа баргъан эдим. Бизни къууанчыбызны чеги жокъ эди. Ол жолоучулукъгъа иги кесек алгъадан окъуна къуралабыз. Сёзсюз, айрыкамны тарыхындан  да  хапар билебиз.

Киеуюм Азаматланы Аскер 1962 жылда октябрьде Кубада аскер къуллугъун толтургъаныны юсюнден айтхан эди. Болсада ол кезиуде адам улу  ядерный сауут бла кеси  кесин жер башындан жокъ этерге жетгенини юсюнден а сёз да сагъынмагъан эди. Андан бери  жарым ёмюрден аслам заман  ётдю…

Биз онжети сагъатны ичинде, аладан тогъузну Шош  долайны башы бла учуп,  Гавана шахарыны Хосе Марти атлы  аэропортуна  тюшдюк. Алайда окъуна кубачыла бизге бек жарыкъ тюбеген эдиле. Андан сора да, ол къыралда  тургъан отуз кюнню ичинде къайры барсакъ, къайда болсакъ да, Совет Союздан келген туристлеге къарындашларынача, эгечлеринеча къарай эдиле.

Бир ингирде уа Шуёхлукъну маданият юйюне элтген эдиле. Анда кубачыла бизге, кеслерини тепсеулерин кёргюзтюп, орус тилде жырлагъан эдиле. Ол юйню музейинде уа совет солдатланы суратлары, аланы, кариб  къытлыкъны юсюнден да хапарлагъа кёп документли материалла бар эдиле.

Болсада 1981 жылда да Кубада 1962 жылны октябринде болгъан къоркъуулу ишни юсюнден ачыкъ айталмагъандыла. Анда ишлеген эр киши уа бизге: «Совет Союзну ол замандагъы башчысы Никита Хрущёв бла Американы президенти Джон Кеннеди  бир тилли болмасала, жер башында жаны болгъан зат хазна  къаллыкъ тюйюл эди»,- дегени бюгюнча эсимдеди. Алай ол къаугъалы  палахны  юсюнден ачыкъ бир адам да бир жерде да жазмагъанды.

Кёп жылланы кариб кризисни юсюнден ачыкъ айтыр амал болмай тургъан эсе,  бюгюнлюкде ким да оюмун билдирирге эркинди. Мен а, ол мамыр жыллада жашауларына къоркъуу бола тургъанына да къарамай, жер башын уллу палахдан къутхарыр ючюн Кубагъа барып, анда аскер борчларын намыслы толтуруп къайтханладан бирини эсгериулери бла окъуучуланы шагъырейлендирирге сюеме.

Биттирланы Къарайны жашы Къаншау 1939 жылда Акъ-Суу элде туугъан эди. 1959 жылда уа аны Совет Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерге чакъырадыла. Борчун да толтуруп, энди бир кесекден юйюме  къайтама деп тургъанлай, аны жибермей тохтайдыла. Не хыйсапдан болгъанын а айтмайдыла.

1962 жылда  сентябрьде  уа аны, дагъыда  бир ненча совет солдатны Кубагъа  иедиле. Таулу жашны къадары аллай бир узакъгъа элтир деп эсинде да болмагъанды. Ол заманда кариб кризис  башланнганды. Артда белгили болгъаныча, Къаншау къатышхан операция «Анадырь» атны жюрютгенди. Ол кеси да бек тасхалы болгъанды.  Жыйырма суткадан асламны солдатла кемеде баргъандыла. Ала ядерный боеголовкалары бла баллистикалы ракеталаны Кубагъа элтгендиле.

Жыйырма  кюнню ичинде кемени   трюмундан хазна  чыкъмай тургъандыла.  Анда уа хауаны температурасы алтмыш градусха дери жетгенди. Таза хауа бла солур ючюн, бир кесек заманчыкъгъа, эки-юч адам  болуп, палубагъа  чыгъа тургъандыла.

Аш, суу бла да къыйналыр ючюн да  къалмагъандыла. Америкалыла сезмез ючюн а, кемелени ичинде эл мюлк керекле жюкленип. Ала жерине жетгенде, алагъа Рауль Кастро тюбейди. Андан сора экинчи кюн алларында Фидель Кастро сау алты сагъатны ичинде сёлешгенди.

Къаншау, сёзлерин ахыр  кюнлерине дери да унутмай, аны юсюнден былай айтыучу эди: «Керти да жигит, бир затдан къоркъа билмеген киши. Бирде ауазын уллу этип, бармагъын да ёрге тутуп, бирде  уа къаты да сёлеше эди. Америкалыла Эркинликни айрыкамына къажау туруп, этмеген аман ишлери жокъ эди.

Ала Пайя-Хирондан наёмникледен десантны келтиргендиле, шпион самолётланы жибергендиле, Гуантанамода базаларында аскер кючлерин бегейтгендиле. Фидель Кастрону  да, ууландырып, ёлтюрюрге кюрешгендиле. Ма ол заманда  Хрущёв Кастрогъа болушлукъ этерге деп совет аскерлени, ол санда ядерный сауутланы  ракеталаны жибереди. Ала  учуп, жыйырма  минутдан Вашингтоннга жетип, аны гунч этерге боллукъ эдиле».

-Кубагъа  жетгенлей а, Р-12 ракетаны керекли жерде орнатабыз, ала атылыргъа хаппа-хазыр болуп тура эдиле.  Болсада кёп бармай аланы шпион самолёт эслейди. Ол кезиуде, бизден сора да, айрыкамгъа боеголовкалары бла Р-14 тёрт  улоу  келе эдиле. Артда бизге  айтханларына кёре, урушха хазырланнганыбызны Совет Союзда  Американы Бирлешген Штатларыны келечиси  окъуна да билмегенди. Бизни уа не кечебиз, не кюнюбюз тынчлыкълы тюйюл эдиле.

Анда тургъан кюнлеримде юйюбюзде, къарындашымдан туугъанлагъа  бек тансыкъ бола эдим.  Гаванада бир тиширыу  сабийни  къоюнуна алып тургъанын кёреме. Балачыкъны тилейме да, анасы, сёз айтмай, аны манга узатады. Андан сора аны къатында тургъанла да балачыкъларын манга бередиле.

Мен да аланы кезиу-кезиу къолума алып, кесиме къысып,  жаякъчыкъларындан уппа этип, алай бла къарындашымдан туугъанладан тансыгъымы алгъанча болгъан эдим. Анда иги, аман  тургъан эсек да,  жылгъа жууукъ заманны  ётдюргенбиз,- деген эди бир  жол ана къарындашым Къаншау.

Аскерден юйюне къайтхандан сора таулу жаш Нальчикде  политехника техникумгъа кирип, анда жетишимли окъуп чыкъгъанды. СКЭП заводда  ишлегенди. Тирилиги, тутхан ишине ие кёзден  къарагъаны, берилген марданы артыгъы бла толтургъаны ючюн да ол кёп саугъалагъа, грамоталагъа, махтаулагъа тийишли болгъанды. Саугъаларыны араларында «За трудовую  доблесть» майдалы да барды.

Къаншау узун бойлу, кёк кёзлю, ариу санлы, чырайлы  жаш болгъаны ючюн атына тенглери, шуёхлары Прибалт деучю эдиле. Юй бийчеси Муртазланы Мариям бла эки жаш ёсдюргендиле. Маратны бла Азаматны сабийлерине да къууаннгандыла. Къарындашыны юйдегиси  къыркъ тёрт жылында ауушханындан сора аланы сабийлерин да аягъы юсюне этерге болушхандыла. Ала бюгюнлюкде  жетген жашла  бла къызладыла. Къаншауну ёз  аталары Атлыдан башха кёрмегендиле.

Къаншау дуниядан кетгенли  онбеш жыл  болады. Бюгюн-бюгече да ол ёсдюргенле аны ариу сёзлерин, огъурлу кёз къарамын, къол  аязыны жылыуун унутмагъандыла.  

Холаланы Марзият.
Поделиться: