АНЫ ЖАШАУУ БЮГЮН ДА ДЕРСДИ БИЗГЕ

Кёп магъаналы адамлагъа тюбейсе жашауда, ол андан сейир кёрюнеди. Дунияларын алышсала да, ала жашап турадыла сени сагъышларынгда. Ма алай болуп, эшитесе ауазларын, кюлгенлерин, кёз аллынга келеди жарыкъ, мудах да къарамлары. Тамата шуёхум, Халкъгъа билим бериуню отличниги, РСФСР-ни школуну сыйлы устазы, филология илмуланы кандидаты Чыпчыкъланы Къоналийни къызы, Жарашыуланы Зайнаф аладан бириди.
 
Биринчи кере аны студент заманымда 1978 жылда Акъ-Сууну школуна практикагъа баргъанымда кёргенме. Андан арысында, ол 2019 жылда дуниясын алышхынчы, арабызда жылыулу байламлыкъ татлыдан-татлы бола баргъанды.
 
Сабийлиги
Ол 1923 жылда Булунгуда туугъанды. Башха таулу сабийлеча ёсгенди. Къолайлы жашагъанды Къоналий, малы, мюлкю да болгъанды. Эл мюлк къурала туруп, жугъун аямагъанды. Акъ къазакъла бла урушда жаралы болуп, ол жаралары ашланып, тынчлыкъ бермей, 1930 жылда ауушханды. Зайнафны къайгъысын анасы бла тамата къарындашлары кёргендиле: Магомет, Кязим, Тенгиз. Зайнаф артда кёп жылланы кюрешген ишин – «Къарачай-малкъар тилни фразеология ангылатма сёзлюгюн» алагъа атагъанды.
 Тау элледе школла ачыла башлагъанда, ол ары сюйюп баргъанды. «Школубуз – эки класс, Къулийланы Таусону юйюнде эди. Биринчи устазым къарачайлы къыз Мариямды, артда Этезланы Чокка окъутханды. Аламат адам, тизгинликни, тазалыкъны сюйген. Орус тилден а – Белый Александр Степанович. Ол эки къызы бла къоншуда Акъкъызланы Ачени юйюнде тура эди. Колхоз берип, эки ийнеги бар эди школну. Эрттен сайын бизге сют бла гыржын бергендиле. Жайда лагерьде солутхандыла. Сейир этеме, Совет власть бизге аллай бир къыйын салгъанына…» – дей эди ол.
 
Педагогиканы жолунда
1939 жылда Булунгуда жети классны бошагъан Зайнафны къарындашлары Нальчикге элтгендиле. Ол анда педагогика училищеге киргенди. «Алыкъа онбеш жылым толмагъаны ючюн алмай эдиле да, Гочияланы Масхут 1923 жылда туугъанды деп къагъыт берип, бюгюн да алай барады. Онжети адам болуп кирген эдик ары: Таппасханланы Зухра, Макытланы Маржан, Акъайланы Мализа, Къалабекланы Амилий, Мусукаланы Фатимат, Акъкъызланы Шарапай, Чегембайланы Хусей, Жарашыуланы Мажит… Бошагъан а жаланда мен этгенме. Мен да юч кере къачхан эдим юйге, къарындашым артха келтирип тургъанды ансы», – деп, жарыкъ кюле эди Зайнаф.
Уруш заманда бир кесекге тыйылгъан эди окъуу, артда уа, училищени бошагъанлай, школгъа ишлерге кирип, Зайнаф институтха да экзаменле бергенди, алай анга анда окъургъа тюшмегенди.
 
Киши жеринде
 Чыпчыкъланы юйюр кёчгюнчюлюкде Къызыл-Къая бла арасы алты километр болгъан 1-чи совхозгъа тюшгенди. Билими болгъан къайда да башын тас этмейди, кимге да аны ахшылыгъы тиеди дегенлери ол сынау кюнледе Зайнафны юсюнде керти болуп чыкъгъанды.
Экинчи кюн окъуна совхозну конторуна барып, ол устаз болгъанын билдиргенди. Алагъа жашар журтха эски тирменни бергендиле. Зайнафны кесине уа кёчгюнчюлени тизмесин этерге буюргъандыла.
«Къыргъызлыла бизден кёп да жарлы жашай эдиле, хауасы жылы, жери да битимли болгъанлыкъгъа. Жер тюплю, башы къамиш бла жабылгъан топуракъ юйледе кечиннгендиле, – дей эди ол артда. – Суу къытлыгъ а къыйнай эди. Узакъ болмай таза суулу черек баргъанлыкъгъа, андан не файда, комендант ары жибермесе? Кёчгюнчюле, таулула, чеченлиле да, жюз бла жарым юйюр, сегиз жюзге жете адам болгъан эдиле. Асламысы къарыусуз къартла бла сабийле – ишлеялмагъанла. Тиширыуланы ишге сюргенде, сабийле кеслери кечиннгендиле. Онбир-онекижыллыкъ жашла жашау мадар этерге кюрешгендиле, къойчула болуп, колхоз ишге жарап…»
 
Ышандыргъан тюрлениуле
Зайнаф анда ол ал, бек къыйын заманда ишлеген кёчгюнчюлеге 500, ишлемегенлеге уа 300 грамм гыржын берирча онг этгенин а эллилеринден эшитгенме. Къагъыт жазаргъа кереклиле, адамларын излегенле да анга келгендиле. Зайнаф бла Аппайланы Шамкъыз анда школда бирге онюч жылны устазла болуп ишлегендиле. Къызланы ары ишге кире туруп жазгъан заявленияларын кёргенде, район инспектор аланы билимлерине сейир этген эди.
Анда кёп ёлюм кёрюрге тюшгенди Зайнафха. Биринчи жылны жайында къартладан жарымы алышхандыла дунияларын. Тиф къыргъанланы да санлары кёп болуп, къыйналгъанды халкъ. «Артда тюзелген эди жашау. Совхозгъа таматагъа Гелястанланы Махмутну салгъанларында уа, бютюнда. Ол бизден кёплени жашагъан жерлерибизни, болумубузну игилендирген эди», – деп, ыразы эди Зайнаф.
 
 Сюйген жерлеринде
 Ол жашау нёгери Жарашыуланы Мажитге анда тюбегенди. Ала бир бирлерин сабийликден таныгъандыла. Жаш ол заманда, лётный училищени бошап, урушдан къайтып эди. Ол, ёксюзле юйюрюн кечиндирир ючюн, шахтада ишлегенди. Ала бирге эки къыз бла жаш ёсдюргендиле: Лейля – врач, Айшат – устаз, Малик – инженер.
Ата журтха къайтхандан сора, ала иги кесекни Булунгуда жашагъандыла, окъууларын да бардыра, жангыдан къурагъан школларында ишлегендиле. Артда, 1968 жылда, Нальчикге кёчюп, Акъ-Сууну школунда уруннгандыла. Мажит географиядан окъутханды, Зайнаф а юч жылны завуч, онеки жылны уа директор болуп тургъанды. 1984-1990 жыллада ол Устазланы билимлерин ёсдюрген институтда окъуу китапланы бёлюмюню таматасы, 1990-2002 жыллада уа республикада Билим бериуде миллет проблемаланы лабораториясында илму къуллукъчу болуп ишлегенди.
 
Сый-намыс
Жарашыуланы Зайнаф 1960 жылда Устазланы 2-чи Битеуроссей съездлерини делегаты, 1963 жылда КъМАССР-ни Баш советини алтынчы чакъырыууну депутаты болгъанды. Аны саугъаларына «Сыйлылыкъны белгиси» орден бла «За трудовую доблесть», «Ветеран труда» Уллу Хорламны тёрт юбилей майдалы да къошулгъандыла.
Магъаналы жашагъанды Зайнаф. Кёплени тюз жолгъа салгъанды, китапла жазгъанды, илму иш бла кюрешгенди. Мажитни этген суратлары уа, таулуланы тарыхларын сакълап, битеу Чегем ауузун къууандырадыла бюгюн да. Аланы саны мингден атлагъанды. Бу огъурлу адамла насып ырысхыда угъай, адамлыкъда болгъанын билгендиле. Ол а уллу дерсди.
 
Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: