Ата журтубуз ючюн сермешген беш жигит къарындаш

Кёпню кёрген къартладан 1900-1907 жыллада Хасанияда беш-алты юйюр жашагъанды, деп эшитген эдим. Аладан бири Холамханланы Биймырзаны юйюрю болгъанды. Ол бери, сабийлерин да алып, бу башда айтылгъан жыллада малкъар халкъны эрттеги эллеринден бири - Бызынгыдан кёчюп келеди. Былайда мурдор салып, жашау этип башлайды. Аны юйюрю да жылдан-жылгъа ёсе барады. Ол къыйын заманда Биймырза бла аны юй бийчеси Абидатха тогъуз сабий ёсдюрюрге тынч тюйюл эди. Алай ишге гитчелигинден юйреннген, намысы жюрюген Биймырза кесини къол къыйыны бла жангы жерде юй да салады, сабийлерин да ач-жаланнгач этмей ёсдюреди. Аланы жете келгенлери, не ишден да артха турмай, атагъа, анагъа болушуп башлайдыла.

Уллу Октябрь социалист революцияны толкъунлары Кавказгъа жетгенде, кёп таулу кишини дунияда болгъан ишлеге, жашау тюрлениулеге кёзлери ачылгъанды. Аллайладан бири Холамханланы Биймырза эди. Ол большевиклени жолун сайлайды, алагъа болушады. Аны себепли граждан урушну кезиуюнде акъ къазакъ аскерле Хасанияда бек алгъа Биймырзаны юйюн кюйдюредиле.

Совет власть орналгъандан сора Холамхан улуна хар затны жангыдан къураргъа керек болгъанды: юй ишлерге, хапчук-харакет мажарыргъа, мал къураргъа... Ишлерге юйреннген таулу киши былайда да апчымайды. Совет власть, жууукъларыны, тенглерини болушлугъу бла Биймырза аягъы юсюне турады, жашауун  жангыдан башлайды. Бир кесекден Хасанияны халкъы Биймырзаны  элни таматасына айырады. Тау  элледе колхозла къуралгъанда, ол ары бек биринчи болуп киреди.

Бир къауум жыл озгъандан сора Биймырзаны жашларына, къолларына сауут-саба алып, Уллу Ата журт урушда къыралыбызны фашист малгъунладан  къорууларгъа керек болады. Большевик Биймырзаны беш да уланы, аталарыча, жанларын, къанларын аямай, социалист Ата журтубуз ючюн  сермешгендиле. Холамханланы Биймырзаны беш да жашы: Зулкъарний, Солтан, Алибий, Аскербий эм Къыралбий къанлы урушха киргендиле. Аладан юйге, ауур жаралы борлуп, жангыз бири - Алибий къайтханды.

Алибий                

Алибий комсомолгъа бек сюйюп кирген таулу жашладан бири эди. 1940 жылда низамлы, билимли, ётгюр комсомолчу жашны Коммунист партияны членине аладыла. Урушну аллына статуправленияда ишлей тургъанлай, Алибийни экижыллыкъ партия школгъа жибередиле. Анда окъуй тургъанлай, аны Къызыл Аскерни тизгинлерине чакъырадыла. Алибий Махачкъалада жаяу   аскер училищеде окъуп, аскер ишге юйренип башлайды. Андан ол училищени Грузияны Мангилиси деген шахарына кёчюредиле. Ёсюмлю, къарыулу, иги билимли, жарашыулу, чёрчек таулу жашны училищени курсантлары да, командирлери да бек иги кёредиле.

Тау артында жаяу аскер училищени эм иги белгилеге бошап, Холамханланы Алибий лейтенант болады. Ариу къылыкълы, аскер ишине бек уста жаш офицерни Тбилисиде  экинчи жаяу аскер училищеге курсну командири этип саладыла. Тбилисиден а Холамхан улуну Батуми шахаргъа кёчюредиле. Анда ол 121-чи жаяу  аскер полкда автоматчиклени командири болады. Жаш лейтенант кесини солдатларын да, башха взводланы солдатларын да аскер ишге эки айны ичинде къадалып, не  кючюн да салып юйретеди. Бу аскер бёлюмле Мерх, Клухор эм Кавказны башха ыфчыкъларын немисли-фашистледен къорууларгъа керек эдиле.

Хар солдат, хар офицер таулада уруш этерге хазыр болгъандан сора, Алибийни аскер бёлюмюн, Батумиде кемелеге миндирип, Туапсе шахаргъа келтиредиле.

Коммунист Холамханланы Алибий къуллукъ этген полк Туапседен таулагъа чыгъып башлайды. Немисли самолётла асыры кёпден, алагъа къарангы кечеле бла барыргъа тюшгенди. Жигер лейтенант сюйген таулары ючюн къая ыранлада фашист Германияны "Эдельвейс" деген тау аскерлери бла сермешге киреди. Битеу дуниягъа белгили совет солдатла Морх эм Клухор ыфчыкълада къалай къыйын уруш этгенлери, Кавказ таулада аладан сора да кёп ыфчыкълада къан тёгюлгенди. Алибий да Туапседен Север Кавказгъа аугъан ыфчыкъда  сермешлеге къатышханды. Къаяла, ташла араларында баргъан ауур сермешледен биринде автоматчиклени ротасыны командири капитан Титов жигитча ёледи. Солдатла, командирсиз къалып, абызырап тебирегенде, лейтенант Холамханланланы Алибий, секирип ёрге туруп, ротаны солдатлары эшитирча: "Мени буйругъума тынгылагъыз! Менме энди сизни командиригиз!" - деп, битеу кючюн салып къычырады. Тёгерекде топла, окъла, гранатла, минала чачыла тургъан уруш отну ичинде Алибий ротаны командири болады. Ол кюнден башлап, ауур жаралы болгъунчу, жигит лейтенант автоматчыланы ротасына командирлик этгенлей тургъанды.

Таулада жюрюрге  уста болгъан автоматчыла бла Алибий ёлюмню бетине кёп кере къарагъанды, кёп ажалдан къутулгъанды, кёп  фашистни къопмазча жыкъгъанды. Къарлы тау ыранлада, тау  черекле боюнунда Горячие Ключи шахарда эм башха жерледе болгъан къаты сермешле аны эсинден ахыр кюнюне дери да кетмегендиле...

Майкоп шахаргъа жете баргъан жерде немислиле бир къалын агъачлы бийик сыртда къаты бегинип тохтагъан эдиле. Бизни аскер бёлюмле ол агъачлы дуппурну алыргъа бир ненча кере атакагъа баргъандыла, алай жукъ да эталмай, ызларына къайтыргъа тюшюп тургъанды. Былайда  къоранч да кёп болгъанды.

Полковник Агеев, автоматчиклени ротасыны командири Холамхан улун чакъырып: "Ай жарыкъ кече ротанг бла барып, немислиле билмей тургъанлай, аланы окопларына чабып, къалгъан аскер бёлюмлеге жол ачаргъа керексе", - деп буйрукъ береди.

Танг атаргъа бир-эки сагъат къалгъанлай, Алибий ротасы бла тауушсуз фашист окоплагъа жууукълашханда, душман битеу да сауут-сабадан от ачады. Ротасыны аллында бара, Алибий фашистле бла  жигитча сермешгенди. Алай душман огъу жаш лейтенантны кёкюрегини онг жанын тешеди. Къарыулу командир бир окъ а мени къалай жыгъар дегенча, къызыуу бла бир кесек  атлайды, сора башы айланып, кёзю къарангы этип, сол къолунда ледорубха таяныргъа кюрешеди. Аны ол халын кёргенде, солдатла  сюйген командирлерин сермеп тутуп, терк окъуна  плащ-палаткагъа саладыла. Коммунист Холамханланы Алибий, битеу къарыуун жыйып, кесини солдатларына: "Алгъа барыгъыз! Бизни аскер бёлюмле жетгинчи бу дуппурну къолддан ычхындырмагъыз!" - деп буйрукъ береди эм былайда аны эси ауады...

Бирси  жаралыла бла бирге ол онбеш кюнню ашыгъышлы ишленнген жер тюп юйчюкде жатады. Андан сора ауур жаралы командирни халкъ "кукурузник" деп атагъан самолёт бла Сочиге, андан а Боржоми шахаргъа госпитальгъа элтедиле. Алибийни аягъы юсюне салыргъа кёпню кёрген докторлагъа беш ай керек болгъанды. Госпитальдан сора анга артха, кесини солдатларына къайтыргъа тюшмейди. Ол Ата журт урушну инвалиди болуп юйюне къайтады.

Таулу жаш эли Хасаниягъа къайтып, бир кесек солугъандан сора Уллу  Ата журт урушну жигити, коммунист юйде олтуруп турмайды. Аны райкомну аскер бёлюмюню таматасына саладыла. Анда да ол кючюн, билимин да аямай Холам-Бызынгы районда аскер ишни игилендирирге къадалып кюрешгенди.

Туугъан жерин къоруулай этген жигитликлери ючюн Холамханланы Алибий Ата журт урушну биринчи даражалы ордени эм майдалла бла саугъаланнганды. Иги ишлегени ючюн Урушну, урунууну да ветераны кёп сыйлы  грамоталагъа тийишли болгъанды.

Холамханланы жашлары  жашаууну ахыр кюнюне дери да Хасанияда  жашагъанды, ишлегенди, сабийле ёсдюргенди. Ол дуниясын алышхынчы элни жаш тёлюсюн намысха, низамгъа, патриотлукъгъа  юйретиу ишлеге да уллу къыйын салгъанды. Дайым элни жаш тёлюсюню, школчуланы алларында кёп кере сёлешип, насийхат сёзюн айтханды.

Зулкъарний

Биймырзаны тамата жашы Зулкъарний Совет властны кючлендирир ючюн, къадалып кюрешген таулуладан бири болгъанды. Ол кеси да  республиканы биринчи комсомолчуларындан бири болгъанды.1928 жылда ётгюр жаш адамны партияны членине аладыла. Зулкъарний элде, колхозда да ишлеге тири къатышып тургъанды. Кёп заманны алчы бригадир болуп ишлегенди. Ол да, ортанчы къарындашы Алибийча, Уллу Ата журт урушну биринчи кюнлеринден башлап, фронтда сермешлеге къатышханды. Сабыр, тюз акъыллы  коммунист солдат борчун намыслы толтургъанды. Аны къабыры узакъда - уллу Волга сууну боюнунда, Сталинградда къалгъанды. Бузулгъан, кюйюп тютюн эте тургъан Сталинграддан бир атлам артха тепмей, уруш этген солдатладан бири Зулкъарний болгъанды. "Жигит ёлсе да, жигитлиги къалады", - деген сёз барды. Зулкъарнийча жашланы атларын малкъар халкъ бир заманда да унутмазгъа керекди. Ол барыбызгъа да борчду.

Зулкъарнийни юй бийчеси, жашы эм эки къызы  бюгюн да Хасанияда жашайдыла. Ала кёп  къыйынлыкъ кёргендиле. Алай  батырлыгъы, уллу адамлыгъы болгъан аталарыны аты бла ёхтемленирге эркиндиле.

Солтан                           

Биймырзаны ючюнчю жашы Солтан урушха дери Хасанияда "Къызыл партизан" колхозда жылкъычы болуп ишлегенди. Ол да, бирси  къарындашларыча, уруш башланнганлай, фронтха кетеди. Солтан Юг фронтда кёп къанлы сермешлени биринчи кюнюнден ахырына дери, окопладан бир кере да солургъа чыкъмай, уруш этгенлей тургъанды.

Алайда гитлерчилени ууатып, совет аскерле Новороссийск шахар таба тебирейдиле. Немислиле битеу  кючлерин салып, шахарны адам угъай, чыпчыкъ да учуп ёталмазча бегитедиле. Ма ол кючлю бегиннген къаланы ала туруп, сюнгю урушланы биринде Солтан ауур жаралы болады. Кюе, жана тургъан Новороссийск шахарда жангы ачылгъан госпитальда батыр таулу солдатны кёзлери жабыладыла...

Аскербий

Къарындашланы тёртюнчюсю - Аскербий, окъууну бошагъандан сора, Тёбен Чегемни школунда военрук болуп ишлегенди. Ол  кёп чегемли жашны аскер низамгъа юйретгенди, тюз жолгъа салгъанды. Сёзсюз, Аскербий окъуучула бек сюйюучю устазладан бири болгъанды. Биргесине ишлегенлени арасында да намысы  жюрюгенди. Тенгнге тенглик эте билгенди.

Аскербий, аны кичи къарындашы Къыралбий да 115-чи атлы-аскер дивизияны къауумунда танкланы атыучула болгъандыла. Жигит солдатла юслерине келген танкла бла ёлюм урушха киргендиле. Былайда не да этип, танкланы тыяргъа керек болгъанды. Алайсыз, Гудерианны танк аскери дивизияны тёгерегин къуршалап къояргъа боллукъ эди. Ма аны билип, Холамханланы Аскербий эмда аны тенгери, артха турмай, жанлары чыкъгъынчы уруш этгендиле. Немисли танкла бла  къыйын сермешде солдат борчларын ахырына дери толтуруп, Аскербий да, аны нёгерлерини кёбюсю да Ата журтубузну эркинлиги ючюн жан бергендиле.

Къыралбий  

Къыралбий  пулемётха  уста юйреннген солдат эди. Ол Мартыновка ючюн баргъан ауур урушлада, жигитча сермеше, кёп фашистни къыргъанды. 115-чи атлы-аскер дивизиядан сау къалгъанлары къалмукъ тюзле бла Сталинград фронтха тебирейдиле. Немислиле ызларындан болгъанда, Къыралбий да, бир къауум солдат да, фашистлени бир кесек заман тыйып, 115-чи дивизияны жаралысы да, ауругъаны да узагъыракъ кетерча этерге керек эдиле. Ол кюнледе немисли аскерлени ал отрядлары бла къаты уруш башланады. Холамхан улулна бек гитче къарындашларына былайда ёлюм бла бетден-бетге тюбеширге тюшеди. Аны жаш жюрегин фашист огъу сууутады...

Эсде тутуу    

Дунияда артыкълыкъ бир заманда да къалмагъанды. Аны малкъар халкъы да сынагъанды. Къарт Биймырза бла Абидатны тёрт да жашы къыралларына жанларын къурман этгенлеринде, бир жашлары къанлы къазауатдан къыяулу болуп къайтханына  да къарамай, аланы  Орта Азиягъа кёчюредиле. Анда да сынамагъан къыйынлыкъ къалмагъанды. Малкъарны халкъы, коммунист партияны кючю бла туугъан жерине къайтып, сабан сюрюп, юйле ишлеп, от жагъаларында от тиргизип, жангы жашау этеди. Тюзлюк хорлайды. Сталин бла Берия кибик адам къанындан тоймагъанлагъа уа халкъла налат этгендиле.

Хасанияны мектебинде стендде Холамханланы Биймырзаны беш жашыны да суратлары салыныпдыла.  Аллай жигитлени суратларын мектеп къабыргъагъа такъгъаны да иги ишди. Ёсе келген  жаш тёлю Уллу Ата журт урушда жигитлеча, жан брген жашларыбызны атларын билирге керекди. Ала этген жигитлик битеу да малкъар халкъгъа махтауду! Аны себепли ол замансыз кетген тау тулпарланы атлары ёмюрде да биргебизге къалырча этерге сау-саламат жашап тургъанланы сыйлы борчларыды. Аны  эсге алып, Хасаниячыла элде орамладан бирине  къарындашла Холамханланы  атларын атагъандыла.

Поделиться: