Табийгъатны жюреги бла сюймеген бу усталыкъны сайламайды

Жыл сайын сентябрьни хар ючюнчю ыйых кюнюнде агъач мюлкде уруннганла профессионал байрамларын белгилейдиле. Ол  1977 жылда 18 сентябрьде «Агъач законадельство» къабыл этилгенине жораланнганды. Россейни бирси регионларындача, Къабарты-Малкъарда да ол кюн айырмалы ишчилени белгилеу бла къууанч халда ётеди. Аны аллында биз бу жол Чегемни агъач мюлкюнде болгъанбыз. Бюгюнлюкде учреждениягъа уллу сынамы болгъан Бёзюланы Ибрагим башчылыкъ этеди.

Бёзюланы Токайны жашы Ибрагим Хасанияда туугъанды. Гитче заманындан окъуна табийгъатха тартыннганы ючюн, школдан сора Алагирде Шимал-Кавказ агъач техникумгъа окъургъа киргенди. Аны бошагъандан сора, билимин ёсдюрюрча, Москвада къырал агъач университетни тауусады, ызы бла Армавирде юрист усталыкъ да алады.

Урунуу жолун ол Нальчикни агъач мюлкюню Каменкада участогунда тамата егерьни къуллугъунда башлагъанды. Ызы бла тюрлю-тюрлю кезиуледе охотовед, лесничий, Россельхознадзорда уучулукъ жаны бла надзор бардыргъан бёлюмню тамата специалисти, Чегемде уучулукъ мюлкню таматасы да болгъанды. КъМР-ни Табийгъат байлыкъла эмда экология министерствосуну федерал уучулукъ надзор бёлюмюнде ишлей тургъанлай, 2019 жылда Чегемни агъач мюлкюне башчылыкъ этерге айырылгъанды.

- Чегемни агъач мюлкю 2008 жылда регистрацияны ётюп, ишлеп башлагъанды. Аны баш борчларындан бирлери къырал политикагъа кёре мюлкню къорууларча, айнытырча, тийишли жумушланы бардырыргъады. Бюгюнлюкде агъач фондну уллулугъу 15 190 минг гектар чакълы болады. Андан Тёбен-Чегемни участогуна – 9902, Лячинкъаяныкъына - 3288 эм Чегемникине 2000 гектар жетеди. Ишле он жылгъа алгъа белгиленнген регламентге кёре тамамланадыла. Бизни баш борчларыбыздан бири агъачны ёртенледен сакъларгъа, къурт-къумурсхадан, аурууладан къорууларгъа, жерге аугъан тереклени кетерирге, жангы битимле салыргъады. Аны чеклеринде тийишли ишле бардырылыргъа керекли жерлени белгилеп, графикге къошабыз. Ич ишлени эмда Рослесхознадзорну келечилери бла рейдле ётдюребиз. Жер-жерли власть органла бла да тири байламлыкъ жюрютебиз. Адамла агъачха аяулу кёзден къарарча, кеслерин тап жюрютюрча жорукъланы юсюнден да билдирирча, элчиле бла тюбешиуле къурайбыз. Саулай айтханда, ишибизде чырмарча бир тюрлю тыйгъыч жокъду.

Кадрланы юсюнден айтханда да, бюгюнлюкде учрежденияда 21 адам къармашады. Аланы асламысы 15-25 жыл ишлеген сынамлы специалистледиле. Жарсыугъа, жаш адамла бери келирге артыкъ тартынмайдыла, арт заманда жаланда эки адам къошулгъанды. Бизни ишибизге дайым кёз-къулакъ болуп тургъанлары ючюн КъМР-ни Табийгъат байлыкъла эмда экология министерствосуна ыразылыгъымы билдирирге сюеме,- дейди Ибрагим Токаевич.

Чегемни агъач мюлкюнде болжаллы халда баш агъашчыны къуллугъун толтургъан 26-жыллыкъ Токълуланы Ахматны жашы Омар мында ишлегенли жаланда бир жыл болады. Болсада ол кезиуге иш кёллюлюгю бла кесин айырмалы кёргюзталгъанды. Жумуш чыкъса, мюлкню не узакъ эмда къыйын участокларына жетип тамамлайды. Ол агъач мюлк жаны бла Новочеркасск къырал мелиоратив академияны тауусуп келгенли алай кёп болмайды.

- Чегемни агъачы сакъланыргъа тийишли категориягъа киреди. Ол себепден жыл сайын план бла агротехника эм башха игилендириу ишле бардырыладыла. Аны чеклеринде жел аудургъан, чириген тереклени кетерирча мадар этиледи. Жукъаргъан жерледе, талалада жаш терекчиле орнатылынадыла эм санитар-гигиена марда бузулмазча, суу объектлеге заран жетмезча, от тюшмезча, жолла ачылырча эм башха жумушла тамамланадыла. Адамла эркинликсиз агъачны къырмазча, агъач фондну чеклери бузулмазча, малла кирмезча контроль этиледи. Бузукъчула административ эм уголовный жууапха тартылыргъа боллукъдула. Участоклада агъашчыла бла аланы орунбасарлары эм мастерле, рейдле бардырып, болумну бизге билдиргенлей турадыла.

Жыл сайын, агъач фондну байыкъландырырча, экология акциялагъа да тири къатышабыз. Ол санда быйыл апрельде «Эсгериуню терек бахчасы» акцияны чеклеринде беш участокда саулай да тогъуз гектарда 16 минг терек салыннганды. «Экология» миллет проектни чеклеринде бардырылгъан «Агъачланы сакълайыкъ» акциягъа кёре Чегем шахарны ара орамында саулай 0,5 гектарда 1,5 минг терек орнатылгъанды, - дейди Токълуланы Омар.

Агъач - табийгъатны эм магъаналы шартларындан бириди. Ол дунияны солуу алгъан ёпкелери болгъандан сора да, жашау тийишли халда барырына себеплик этеди. Сёз ючюн, мында жаныуарланы, къурт-къумурсханы, бактерияланы 80 проценти жашайды эм иги кесек битим ёседи. Ала хауаны, сууну тазалайдыла, жерни семиртгичле бла байыкъландырадыла. Социал-экономика жаны бла магъаналары бек уллуду. Болсада жыл сайын жер жюзюнде жылгъа 7,3 миллион гектар агъач къырылады. Бу жаны бла болум Россейде да иги тюйюлдю. Былай барса, адам улу 80 жылдан агъачсыз къаллыкъды.

Дагъыда агъачлагъа аслам хата ёртенле саладыла. Сёз ючюн, Россейде жылгъа 1,5 -15 миллион гектар кюеди. Бюгюнлюкде Къабарты-Малкъарны агъач мюлклерини ишини хайырындан республиканы агъач фондун сакъларча, байыкъландырырча, уллу эмда къыйын иш бардырылады. Эркинликсиз файда тюшюрюр амалтын агъачла къырылмагъанлары, ауруула, заранлы къуртла онгламагъанлары эм от тюшюп уллу хата салмагъаны да аланы хайырынданды.

Магометланы Сулейман.
Поделиться: