«Тынчайтмагъан ич сезимлерими баямлагъан темаланы сайлайма, жюрек учунууларымы сабырландырырча»

КъМР-ни Художниклерини союзуну члени, Ингушетия Республиканы искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Баккуланы Владимир Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны  тамата художник-постановщигиди. Андан сора да, «Къайсыннга жюз атлам» проектни алчыларындан бири, жамауат жашаугъа тири къатышхан, миллетине жюреги бла жарсыгъан тынгысыз адам.

Бийик фахмулу, сабыр сёзлю суратчыны ишлерине бир къарагъан, артда аланы унуталлыкъ тюйюлдю. Владимирни чыгъармаларындан ургъан жарыкълыкъ, нюр тёгерекде хауаны окъуна жарытханча кёрюнеди. Къулийланы Къайсынны, Шахмырзаланы Саидни, Зумакъулланы Танзиляны эм башха айтхылыкъ адамларыбызны ол жазгъан портретлери уа маданиятыбызны жарыкъ бетлеринден бириди дерге боллукъду.

Бакку улуну чыгъармалары бусагъатда Къабарты-Малкъарны бла Уралны Искусстволарыны музейлеринде, Англияны, Германияны, Сирияны, Россейни энчи иели жыйымдыкъларында сакъланадыла. Бюгюн а фахмулу художник редакциябызны сыйлы къонагъыды.

- Владимир, мен билгенден, сени живописьге тартылгъанынг сабийлигингден бериди. Ким себеплик этгенди ол хунеринги айнытыргъа, бу жаны бла тюз жолну сайларгъа?

- Кертиди, Нальчикни 8-чи номерли школунда окъугъан жылларымдан бери итиннгенме сурат ишлерге. Онтёрт-онбеш жылымда бу жаны бла эришиулеге къатышып, биринчи жерге тийишли болгъан эдим. Жюрини таматасы Алексей Денисенко андан сора кесини ИЗО студиясына чакъыргъан эди. Аны башламчылыгъы бла баргъан эдим артда художник-оформительлени курсларына да.

Ызы бла Алексей Моисеевич мени Ленинградха Живописьни, скульптураны эм архитектураны И.Е. Репин атлы институтуна жибереди, алай анда конкурс асыры уллудан ёталмайма. Анда алгъан белгиле бла Москвада Архитектура университетге кирирге онгум болгъанды, алай юйге тансыкълыгъым хорлап, артха къайтхан эдим.

Устазларым Алексей Денисенко бла Николай Канчук огъарыда сагъынылгъан Репин атлы институтда лекцияла окъуп тургъан эдиле. Ала экиси да биз сени мында юйретирбиз, деп жапсаргъан эдиле. Сау болсунла, билимлерин аямагъандыла. Бир ненча жылдан а  РСФСР-ни Худфондунда ишлеп башлагъанма.

- Чыгъармачылыкъ ишден бир кере зауукълукъ тапхан инсаннга башха зауукълукъла алай магъаналы болмай къаладыла, дегенди Антон Чехов. Сен алай сунамыса?

- Сёзсюз, хау. Ишлеген кезиуюм – зауукълукъду. Чыгъармачылыкъ излемле къыйнагъан да этедиле, алай сайлагъан темамы ачыкъларгъа итинсем, жаланда аны юсюнден сагъышланнганлай турама. Кече окъуна ол неда бу суратны къалай тамамларгъа тийишли болур дегенлей турама кеси кесиме. Хау, ишлей барсанг бир-бир затланы сюйгенингча эталмагъан кезиулеринг да боладыла, алай ол да чыгъармачылыкъ излемни бир сейир жаныды.

- Мен билгеннге кёре, француз импрессионистлени бла постимпрессионистлени чыгъармачылыкъларын не заманда да энчи белгилегенсе. Не бла жууукъду ол ыз санга?

- Керти айтаса, искусствода ол ыз манга бек жууукъду. Къыралда тюрлениуле башланнгынчыгъа дери Ленинградны, Москваны атлары айтылгъан культура араларында кёрмючлеге терк-терк барып тургъанма. Анда сюйген чыгъармаларыма теренирек тюшюнюрге онгум болгъанды.

Француз импрессионистлени хайырларындан былай къарап кёрмеген затларымы эслеп башлагъанма. Импрессионизм француз тилден впечатления деп кёчюрюледи. Сёз ючюн, сен хауаны кёрмейсе да, алай тюрслеп къарасанг а, аны кёп тюрсюню барды.

Бизни дуния хауагъа бёленипди, импрессионистле уа аны кеслерича аламат кёргюзталгъан биринчи адамладыла. Хауасы болмагъан затны ишлерге ахырысы бла да сюймейме.

- Сейир геометрия фигураладан, тёртгюлледен къуралгъан суратларынг бардыла. Ол ишлеринги юсюнден да айтсанг эди.

- Импрессионистледен сора мен бек жаратхан зат – ол таулу кийизди. Сейирди, алада да импрессионизмни аслам ышанларын кёрюрге болады. Бизни уста ынналарыбыз бу сёзню ёмюрлеринде эшитген да болмаз эдиле, алай ала ийлеген кийизледе аллай бир хауа, жашырын белгиле бардыла.

Ала кёллендиргендиле сен айтхан чыгъармаланы жазаргъа, тёртгюлле, башха быллай белгиле да къараучугъа оюмуму, фикирими бир энчи  амал бла билдирирге итиниуюмдю. Художник жашырын тил бла айтмагъанлай, белгилени хайырланмагъанлай башха амал бла кёргюзталмазлыкъ темала окъуна бардыла дейим.

- Бусагъатда авангард ызны сайлагъан кёп художник барды. Сени уа аллай ишле кёллендиремидиле?

- Живопись – ол терен магъаналы музыкачады. Аны ангылар ючюн хазыр болургъа керексе. Симфония концертге барлыкъ эсенг, алгъадан хазырланыргъа борчлуса. Эшитирик чыгъармаларынгда гармонияны жорукъларына тюшюнюрге тийишлиди, макъамны къалай къуралгъаныны юсюнден ангылауунг болургъа керекди. Живописьде да тюз алайды. Къараргъа бир кесек хазыр болмасанг,  бу жаны бла талай китап окъумасанг, сейир болмайды.

Аны айта келгеним, авангардны да кёрюрча, ангыларча хазыр къараучу изленеди. Сёз ючюн, Казимир Малевич бек фахмулу художник эди, аны аламат тёрели ишлери бардыла. Ёмюрле алышыннган жыллада, искусствода хар зат да жангы ызгъа чыкъгъан кезиуде ол «Чёрный квадратны» жазгъанды. Аны юсюнден кёп даулаш жюрюйдю, алай автор салгъан магъананы жаланда ангыларгъа хазыр къараучу кёралады.

Холстда, орусча айтайыкъ, беспредметный симфония жазаргъа боллукъду. Ол художникни жюрегини, жаныны ол кезиуде халин баямлагъан затды. Мени да бардыла аллай ишлерим, алай тёрели живопись, не десенг да, жууугъуракъды.

- Владимир, сен «Дорога на край жизни» кинофильмни художник-постановщигисе. Аны режиссёру Рубен Мурадян бла ишлеген кезиулеринги  эсгерсенг эди.

- Рубен бла ишлерге тынч эди десем, ётюрюк айтырыкъма. Кёп даулашханбыз кинофильм бла байламлы. Мени хар жерде да тюзлюкню излеген къылыгъым, аны да кесини энчи кёз къарамлары.

Чыгъармагъа хазырлагъан эскизлерими уа бек жаратхан эди. Аны АБШ-да кесини энчи художестволу галереясы барды. Аланы анда кёргюзтюп, бир ненчасын сатаргъа окъуна таукел эди ол. Алай мен аланы жаланда фильмни съёмкалары бошалгъандан сора берликме деген эдим. Ахырында уа ишни юсю бла биягъы сёз болдукъ.

- Художник жазгъан ишлерин кесинден бошларгъа керекди деген оюм жюрюйдю. Ол жаны бла сени акъылынг?

- Тюзюн айтханда, ишлеринги саталсанг, аман тюйюлдю. Бизде жаланда Минги тауну, Чегем чучхурланы, Чирик кёлню уллу пейзажларын жазып, аны бла мадар этгенле бардыла. Мен а жюрегими тынчайтмагъан ич сезимими баямлагъан темаланы алама къолгъа, кеси кесими шошайтыр ючюн.

- Суратчы политикадан кенгде болургъамы керекди?

- Мени оюмума кёре, суратчы кесини ишин этерге керекди. Тёгерекдеги проблемаланы кетерирге аны къолундан хазна келмез. Сёзсюз, тапсыз ишлеге жюрегимден жарсыйма, алай баррикадалагъа барлыкъланы санындан а тюйюлме. Алып айтханда, кёчгюнчюлюкню темасы мени инжилтеди, бюгюнлюкде ол терсликни юсюнден хар жерде къычырып айланнгандан а не хайыр, андан эсе темагъа кёре терен магъананы тутхан чыгъарма къурасам, ол боллукъду мени позициямы туура белгилеген шарт.

Къыралны жашауу къыйын болгъанлыкъгъа, аны ючюн мен сиреньни жазмай къоярыкъ тюйюлме. Гюлле, кюн жарыкъ… Терезени ол жанында не да болсун, табийгъатда уа – жаз башы. Ол къачан да жашауну хорлагъанын кёргюзтеди.

- Хар заманда да ачыкълай тутхан китабынг?

- Поэзияны бек жаратама. Серебряный ёмюрню поэтлерин къатлап окъугъанлай турама. Андан сора да, Къураннга терк-терк къайтыучума. Нек десегиз тюзлюкню, кертини табаргъа сюеме. Анга китапланы китабы дейдиле, анда битеу соруулагъа жууапла бардыла, алай кёчюрмелери хар бири да башхаракъ болгъаныны сылтауундан, аланы тинтип излерге керекди. Жюрегингде Аллахынг, башынгда патчахынг болмай жашаргъа къыйынды!

- Юй бийченг Асанланы Кулина да искусствону адамыды. Къыйынмыды чыгъармачылыкъ бла кюрешген эки инсаннга жарашыулукъда жашаргъа?

- Манга тынчды, анга уа билмейме! Оюнсуз айтсагъ а, ол ангылап, чырмамагъаны бла бек болушады. Суратларымы биринчи къараучусу да олду. Бирде даулашыргъа да тюшеди. Мени ишлерим сабыр халда жазылгъанларын эсге алсакъ, Кулинаны уа учунуу аслам болгъанын билебиз, дагъыда, къалай-алай болса да, кесими акъылымда болгъаныча этеме.