«Тепсерге онг чыкъса, башха жол бла бармазлыгъымы билгенме»

Элеккуланы Нюрмухамматны атын чыгъармачылыкъ бла кюрешген жаш адамла иги биледиле, таныйдыла. Жаш «Балкария» фольклор-этнография къырал тепсеу ансамбльни солистиди, «Асса-пати» тепсеу коллективни Нальчикде бёлюмюню таматасыды, Яникойну «Шаудан» сабий къауумуну башчысыды.

Нюр (анга тенглери къубултуп алай айтадыла) акъылбалыкъ болгъан кезиуюнден бери искусствогъа битеу жюреги бла берилип, бусагъатда да ол жол бла барады. Бюгюн ол ушакъ нёгерибизди.  

- Нюрмухаммат, тепсеу искусство бла кюреширге сабийлигингден итиннгенинги билебиз. Къайда этгенсе биринчи атламларынгы? 

- «Балкария» тепсеу коллективни солисткасы Теммоланы Фатима Яникойну Культура юйюнде 90-чы жыллада сабий тепсеу коллектив къурагъан эди. Мен, ол заманда школда окъуй тургъан жашчыкъ, ары сюйюп жюрюгенме. Алай орта билим алгъанымдан сора, жюрегим бу жанына тартханына да къарамай, адамны бийик билими болургъа тийишлилигин ангылай, Къабарты-Малкъар къырал университетни география бёлюмюне киргенме.

Анда эшитгенме «Эльбрусоидде» миллет тепсеулеге юйретедиле деп да. Ары биргеме окъугъан къыз Отарланы Залина бла келип, «Балкарияны» солисти Аскерланы Рамазанда, артда Къудайланы Мухтарда юйренип тебирегенме.

- Андан сорамы къошулгъанса «Балкария» ансамбльни тепсеучюлерини къауумуна?

- Кертисин айтханда, «Балкарияда» тепсерге ол мени сабийлигимден бери жарыкъ муратым эди. 2011 жылда Рамазан, къадалып кюрешгеними кёрюп, кел, ансамбльде къарыуунгу сына, дейди. Алыкъа окъуп бошамагъанымы сылтауундан базыналмайма. Ол даражагъа дери ёсмегенме дегениме Аскер улуну: «Болушурукъбуз, апчытмабыз», - дегени да эсимдеди.

Ол заманлада «Эльбрусоид» фондну атындан экиге айланнган эгечим Моллаланы Залина бла Къудай улу салгъан тепсеу бла Татарда, Чувашда халкъла аралы фестивальлагъа къатышып, алчыла болуп къайтхан эдик. Андан сора келеме «Балкариягъа» да. Сау болсунла жашла Аскерланы Рамазан, Анахаланы Мурат, Шауаланы Рамазан, бирсиле да. Ала барысы да, къолларындан келгенни аямай, ишден сора ингирледе окъуна юйретип тургъандыла мени.

Хау, тынч тюйюл эди, бешинчи курсда лекцияларым тюшден сора болгъанлары себепли репетициялагъа хар эрттенликден жюрюрге, андан сора окъуугъа барыргъа, ингирле бла уа - биягъы тепсерге. Алай сюйген ишинг, не десенг да, ауур кёрюнмейди.

- Былай къарасанг, география илму искусстводан бек узакъды. Бу жаны бла сайлауунгу магъанасы уа недеди?

- Жашауда не боллугъун киши билмейди. Тепсерге онг чыкъса, башха жол бла бармазлыгъымы биле эдим. Алай аны бла бирге мен прогматикме. Юйюрде да эм гитче болгъаным себепли аны юсюнден да сагъыш этмей болмайса. Жаш адамла бу затха уллу эс бурмай къойгъанларын тюзге санамайма.

Ансамбльде жашла нек жетишмейдиле? Анда иш хакъ артыкъ уллу болмагъаныны сылтауундан.  Эр киши уа юйюрюню, жууукъ-ахлуларыны къайгъыларын кёрюрге борчлуду. Аны ючюн тепсеучюлеге бир ненча ишде урунургъа да тюшеди. Алай ол бизге артыкъ тап келишмегенин да белгилерге сюеме. Нек дегенде хар сезон башланнганы неда гастрольлагъа атланнганыбыз сайын къырал службалада жиберип турургъа унамайдыла.  Аны себепли ким мал тутады, устазлыкъ неда бир башха иш бла кюрешгенле да бардыла.

География бла тарых эм жаратхан предметлерим болгъандыла. Махтанмай айтайым, школда, университетде да бек иги окъугъанма. Ким биледи, келлик заманда бу жаны бла ишлерге да тюшер.

- Нюр, тепсеу жашауунгда ара жерни алгъанын чертгенлей тураса, бу искусстводан кесинге къаллай дерсле чыгъаргъанса?

- Искусствону терен магъаналылыгъы кишиге да жашырын болмаз. Бек башы да олду. Мухтар Чукаевич да анга юйретгенди бизни. Мени оюмума кёре, тепсеуде адамны бек иги ангылайса. Сёз ючюн, аякъ бюкгеннге къарасам, аны ич дуниясына тюшюннгенча болама, ачыкълыгъын неда уялчакълыгъын да кёреме, къызны тепсерге чакъырсанг, аны жашауда къаллай къылыкълы болгъаны да жюрюшюнде, тебиулеринде ачыкъ эсленеди. 

Аллай затлагъа акъылынгы бурсанг, ол сейирден – сейир кёрюнюп барады. Бир сёз бла айтханда, тепсеу бизни бир бирибизни ангыларгъа болушады, сахнагъа бирге чыкъгъан артистлени уа уллу шуёхлукъ сезимлерин кючлеп, жашауда да аны унутмазгъа юйретеди.

- Сен устазынг Къудай улуну уллу хурмет бла сагъыннганлай тураса. Ол сени эсингде къаллай адамча къалгъанды?

- Мухтар ашыкъгъан адамгъа ушай эди, бу дунияда ол кёп турмазлыгъын ангылагъанча. Кеси да сохталарына кёпню айтыргъа, юйретирге излегенди. Элбрусха дерслеге барып, андан къайтып, «Эльбрусоидде» ишин бардырып, экинчи кюн а Огъары Малкъаргъа жетгенди. Фатарында да тохтамай жазгъанлай тургъанды.

Манга бюгюнлюкде юйге жаланда жукъларгъа келесе, къалай жетеди къарыуунг аллай бир кюрешип айланыргъа деселе, уяллыгъым келеди. «Сиз Мухтарны ишге берилгенин кёрмегенсиз да, андан айтасыз», - деп да жууаплаучума. Угъай, маэстрону кесим бла тенглешдиргеним тюйюлдю, анга жетген да къыйынды, ол мени акъылымда халкъын сюйген чынтты устаны юлгюсючады.

- Сен «Эльбрусоид» фондда да жаш адамланы тепсерге юйретгенингден сора да, лезгинканы школасы «Асса-патини» Нальчикде бёлюмюнде да дерсле бардыргъанса. Анда сиз, тёрели тепсеулеге жангы тебиуле, бурулуула къошуп, аламат номерле къурайсыз.  Алай, не десек да, бу амалла аланы энчиликлерин бузмаймыдыла?

- Угъай, биз тепсеуню ара магъанасын сакълайбыз. Аланы ёмюрле бла къуралгъан энчиликлерин, ариулукъларын тутаргъа да итинебиз. Хар миллетни бу жаны бла ёхтемленирча, махтанырча хазнасы барды. Аны унутургъа, бузаргъа эркинлигибиз жокъду.

«Асса-патиге» уа кёп миллетлени келечилери жюрюйдюле. Сора алагъа бу малкъарлыланыкъыды, къабартылыланыкъыды, ингушлуланыкъыды неда грузинлиленикиди десенг, сен аны юсю бла аланы кёллерине тиерге къоркъуу барды. Бу жаны бла, шёндю модагъа кирген сёз бла айта, толерантный болургъа борчлубуз. Аны эсге ала, хар тебиуге энчи эс бёлюп, тепсеуню алагъа кёре юйретеме.

- Искусствода тепсеу этикет деген ангылам барды. Бусагъатда жаш адамланы араларында ол жерин табалгъанмыды?

-  Сёз ючюн, «Балкария» бла «Кабардинканы» солистлерини юсюнден айтсакъ, ала не заманда да бир бирлерине сакъ кёзден къарайдыла, араларында шуёхлукъ да къатыды. Бусагъатда искусство бла кюрешген жаш адамлада бу жаны бла жарсыула чыгъадыла деп эшитмегенме.

Сохталарымы этикетге хар дерсибизде да юйретирге кюрешеме. Сёз ючюн, тепсеген заманда жашны бла къызны бир бирлерин хурметлерге, харкюнлюк жашауда да ол жорукъланы бузмазгъа. Насыпха, бу зат кавказ халкъланы къанларындады. Аны себепли ала терк ангылайдыла, тюшюнедиле.

- «Балкарияны» концерт программасында гимнастика-акробатика элементлеригизге уллу кёллюлей къалгъан къараучу болмаз.  Ол бийикликге жетер ючюн, не этерге керекди?

- Сау бол, бу сорууунг ючюн. Анга жууап берирни аллында мени сейирге къалдыргъан бир башха затны белгилерге сюеме. Къайда ишлейсе деп соргъанлагъа, «Балкарияда» тепсейме десенг, ишлеген а къайда этесе деп къатлагъанла табыладыла. Бизни жаланда коллегаларыбыз толусунлай ангылайдыла. Бир репетициягъа беш-алты футболканы алышындыргъан кезиулерибиз болады. Иги этерге сюйсенг, тынч иш жокъду. Асыры арыгъандан, бир чакъда, хар затны да къояйым да, къурулушха кетейим деп да болуучума.

Усталыкъны бийик даражасына жетер ючюн, тохтамай кюрешгенлей турургъа керекди, къарыуунгдан келмегенде да, кюнден-кюннге жарауланы къоймазгъа. Ансамбльге келгенимде, биринчи заманда зат эте билмейсе, секиргенден сора деп да айтхан эдиле. Концертде бир бурулууну кёргюзтюр ючюн, хар репетицияда аны он кере къатлайса. Тепсеу – ол жашаучады, сен аны бла аурургъа, аны бла солургъа керексе. Ол заманда болады аны уялмазча тап эсеби къаты да.

-  Сени оюмунга кёре, бусагъатда жаш тёлюге эмда керекли неди?

- Эс бёлюу. Элледе жашла бла къызла не бла кюрешгенлерине киши къайгъырмайды. Сёз ючюн, Яникойда бу жаны бла ишни жаланда Элеккуланы Хасан хажи бардырады. Ол сабийле бла «тёгерек столла», аланы кёз къарамларын кенгертген тюбешиуле къурайды, быланы къоншу къабарты эллеге элтип, интернационал темалагъа ушакъла да бардырады.  Ма аллай ахшы къууумла жетмейдиле жаш тёлюге бюгюнлюкде.

- Элде ёсген жаш, юй жумушладан да къача болмазса?

- Айтханымча, юйде хазна болмаучума. Алай терек орната, бахчагъа къарай да билеме. Бир заманда малла да жайгъан эдим, юй да ишлей турама. Мен бу жумушланы биринден да къачмайма, керек болса, алып этип къояллыкъма. Картоф, алма да ёсдюреме. Жаланда тепсеуле бла кюрешип тургъан къыйыныракъды, анда-санда бираз жайыгъыргъа да керек болады.

Ушакъны Жангуразланы Нажабат бардыргъанды.
Поделиться: