ОЛ САХНАНЫ ЖАРЫКЪ ЖУЛДУЗУ ЭДИ

Бу кюнледе Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти Мамучиланы Кемал туугъанлы алтмыш беш жыл толады. Жарсыугъа, ол дуниясын алышханды, алай аны таныгъанла сахнагъа керти къуллукъ этген фахмулу артистни, драматургну хурмет бла эсгеребиз.

Сабийликни татлылыгъы, ачылыгъы да

Ол Къазахстанны Талды-Курган областында Киров колхозда туугъанды. Атасы Мамучиланы Магомет бла анасы Чочайланы Маруся уллу юйюр ёсдюргендиле – беш жаш бла эки къыз. Бу эки адам, сюргюн къыйынлыгъын толусунлай татып, халаллай, жарыкълай къалгъандыла. Юйюр тамата онюч жылны Хабазда химзаводда ишлеп, саулугъун тас этип, дуниясын замансыз алышханды. Аны бла унутулмазлыкъ бушуу къойгъанды ёсе келген сабийлерини  жюреклеринде. Аналары Маруся, атасы кёчерни аллында мында ёлюп, сюргюнде анасы да ауушуп, жууукъ-ахлу къолунда ёсген эсе да, алагъа аталыкъ-аналыкъ да этгенди.

Сабийледен бек хыпыярлары, кеси жырла тагъып, гитарада согъуп, аланы айтып айланнган Кемал болгъанды. Ол заманда окъуна аны артист хунери болгъаны белгили эди. Сёз ючюн, киногъа къараргъа бек сюйюучю Кемал бир жол кече киногъа атасындан бугъуп бара, анга тюбеп къалады. Къарангыда анга кесин билдирмез ючюн, акъсагъан кибик этип, башха ауаз бла салам берип, атасындан жууап да алып, анга кесин танытдырмай кетгени нёгерлерини арасында чамгъа айланнган эди.

Сынам жыйыу

Кемал Хабаз элде школну бошай тургъан заманда, 1973 жылда, ары жазыучу, драматург Боташланы Исса келип, жангы малкъар театр студиягъа жашла, къызла сайлайды. Сабийлени назму окъугъанларына, тепсегенлерине, жырлагъанларына къарап, аланы ичинден Кемалны айырады. Алай болмай да къалай?

Алай бла ол Москвада ГИТИС-ге тюшеди. Студиячыланы ара шахарда, культураны ортасына тюшюп, билимли устазладан дерс алып, белгили театрлагъа, концерт заллагъа, музейлеге, тюрлю-тюрлю кёрмючлеге жюрюп, айтхылыкъ артистлени таныгъандыла, аланы кёп затха юйренир онглары болгъанды. Анда окъугъан жылланы ичинде бизни жашла бла къызла волейболдан факультетни чемпионлары болуп тургъандыла. Андан кетгинчи, ол спортда биринчиликни кишиге бермегендиле ала. Окъууда да алай.

Уста тепсеую

Курсну тепсеуден устазы Уллу Ата журт урушну заманында оккупациягъа тюшген Испаниядан бизни къыралгъа сабийлей келтирилип, мында ёсген Гонсалес Виолета Мамучиланы Кемалны айырма кёргенди, баям, кавказ темпераменти ючюн. 4-чю курсда тепсеуден къырал экзаменнге да ол хазырлагъанды.

Студияны студентлери дуния халкъланы тепсеулерин алгъанда, Кемалгъа бла Бачиланы Ахматха испан тепсеуле жетгендиле. Кемал «Соперницы» деген тепсеуню кёргюзтгенде, факультетни деканы къууаннгандан ачыкъ жилягъан эди. Артда, дагъыда тилеп, анга устазлары жангыдан къарагъан эдиле. Ала: «Аперим! Аперим!» – деп къайтаргъанда, Виолета Антоновна, чексиз ыразылыгъын кёргюзте, сохтасы Кемалгъа кесини кастаньетлерин саугъагъа берген эди, мени эсингде тут деп. Ол тепсеу Мамучиланы Кемалны битеу институтда даражасын кётюргенине не сёз! Аны къой, таулу жашны тепсеуле салыргъа режиссёргъа энтта да эки жыл окъургъа иш да чакъыргъан эдиле. Алай юйюне, журтуна тансыкъ болуп тургъан Кемал ол затны хайырланалмагъан эди.

Ол сагъынылгъан кастаньетлени юсюнден а, аланы тилей, Мамучи улугъа Махмуд Эсенбаев адам жибергенди, артда кеси да тюбегенди, бери келгенинде. Алай санга устазынг жюрегинден этген саугъаны башхагъа къалай узатхын? Ол кастаньетле юйюрде бек багъалы затха саналып сакъланадыла.

Къурагъан сыфатлары

Анда битеу дуниягъа белгили устазланы сейирлик дерслерин алып, малкъар студия 1977 жылда Нальчикге къайтып келгенди. Ол юч оюн – диплом ишле алып келгенди Москвадан: Шекспирни «Ромео бла Джульеттасы», Мольерни «Дон Жуаны», Софоклну «Антигонасы». Кемал Ж-Б. Мольерни «Дон Жуанында» Сганарельни къалай сейирлик ойнагъаны бизни тёлюню эсиндеди. Ол дагъыда кёп сыфат къурагъанды бизни сахнабызда: Мустай Каримни пьесасына кёре салыннган «Ай тутулгъан кечеде» – Акъегетни, Занибекланы Зухураны «Ким терсди?» деген оюнунда – Ануарны, «Гошаях бийчеде» – Шазны, К. Мухамеджановну «Манга алай керек эди» деген пьесасына кёре салыннган спектаклинде – Ильдарны, кесини «Ма санга инопланетянин!» оюнунда Шохайны, Макаёнокну «Трибуналында» комендантны болушлукъчусун…

«Тулпарбий келеди!»

Аны кёрюп, алай айтханлары да болгъанды. Тулпарбий Токумаланы Жагъафарны «Чонай къатын алады» деген пьесасында Танзиляны тилеген къарачайлы жашды. Мамучиланы Кемал аны иги ойнамаса, эсде къалмаз эди. Ол биледи: фахму болмаса, артист сахнагъа керек тюйюлдю. Аны кеслери ангылап, башха усталыкъ сайлагъанла да аз тюйюлдюле. Кемалгъа игини, аманны, акъсакъны, чолакъны, телини, акъыллыны… не тюрлюню да ойнаргъа тюшгенди.

Владимир Жеребцовну пьесасына кёре салыннган «Тау артында тал жиляйды» деген спектакльде Кемал Муссаны ойнагъанды. Мусса, баям, башха жигитледен энчиди аны репертуарында. Уруш къыйынлыгъы бир бирден айыргъан эки адам ахырында бир бирни табадыла. Бу рольну энчилиги пьесаны сюжет ызы бла байламлыды: тузакълыкъны, концлагерьни къыйынлыгъын сынап, элине къайтхан Мусса юйдегисин, сабийлерин да тас этгенин ангылайды. Ол сезимни тюз берир, аны сахнада тамам кёргюзтюр ючюн, Муссаны жюрек къыйынлыгъын кесине алыргъа керекди артист. Сюйгени бла тюбешиучю тал терекни тюбюнде юйдегисини, юйюрюню, ала тюшген къыйын ачлыкъ, жаланнгачлыкъ болумну юсюнден этген кёп жаралы сагъышларындан сора юйюрюн къайтарыргъа, юйдегисин кечерге таукелленеди Мусса. Бу затла бары да сезим бла кёргюзтюрча суратладыла. Ол а алай тынч тюйюлдю.

Сахнада къыркъ жылгъа жууукъ ишлегенликге, ары чыгъарны аллында Кемалны жюреги бюгюн да къайгъылы болады. Алай   аз заманчыкъгъа.

Кесини пьесасына кёре

«Ма санга, инопланетянин!» деген спектакльге пьесаны Кемал кеси жазгъанды. Мени бла сёлешгенинде бир кере: «Гитче урлукъчукъдан уллу терек ёседи дегенлей, аз затдан табылып къалады жазарыгъынга тема, – деген эди ол. – Сёз ючюн, жолда бара, бохча тапдынг. Андан ары – сен минг тюрлю сагъыш, иш этерге боллукъса. Ма ол да жашау турмушубузну бир кесегиди. Сахна кертиликни сюеди. Станиславскийни беш излеминден бек биринчиси – жашау кертиликди. Мен анга бойсунама».

Былай къарасанг, Кемалны пьесасы ол айтханча жазылгъанды. Анга кёре Владимир Теуважуков спектакль салгъанда, жаратханла, экинчи къараргъа излемегенле да болгъандыла, не жашырыу. Пьеса жанр жаны бла комедиягъа саналса да, анда берилген тема – ичгичилик – кёп юйюрню тюп этип баргъанын эсибизге алсакъ, бу оюн арада болжалгъа салмаз проблеманы кётюреди дерге керекбиз.

Жазгъан да эте, жыр да айта

Кемал Культура колледжде онбир жыл дерс бергенди: студентлени актёр усталыкъгъа, сахнада сёлеширге, кеслерин жюрютюрге юйретгенди. Юч диплом спектакль да салгъанды, аланы арасында – «Упрямая она у нас» бла Мольерни «Мещанин». Ол заманны эсге тюшюре, Кемал: «Сахна кимни да тюрлендиреди. Кесими угъай, студентлерими юсюнде окъуна эслейме аны. Залда не бола тургъанын, ол сени ойнагъанынгы жаратамыды, жаратмаймыды, санга ыразымыды, тюйюлмюдю – артист ол затланы тини бла сезеди», – дей эди.

Дагъыда Мамучиланы Кемал жазыучулукъ иш бла кюрешгенди. Аны «Минги-Тау» журналда басмаланнган хапарлары окъуучуну сейирсиндиргендиле. Сахнада салыргъа жарашдыргъан кезиулю пьесасы да хазыр эди.

Жыр бла уа Кемал, эсгергенибизча, эрттеден шуёх болгъанды. Аны бир жырында быллай сёзле бардыла:

«Сахнада жашайма, Игини-аманны да
Сахнадан айтама…» – деп, жашау турмушуна кёре.

Ол жырда артист ойнагъан жигитле анга дау айтадыла – ала керти жашаугъа тюшерге сюедиле оюндан. Дагъыда аллай бир жыры барды Кемалны – ол ойнагъан спектакльлени атларындан къуралгъан. Сейир тюйюлмюдю?!

Жюрекледе сакъланырыкъды

Бюгюн, Мамучиланы Кемалны эсгере, аны келген жолуна къарай, жашауунда жетишгенин, жетишмегенин да айтып жетишдирген къыйынды. Алай аны бек баш муратлары толгъандыла: артист болгъанды, юй бийчеси Байрамукъланы Аминат бла бирге жаш бла къыз ёсдюргенди – Рамазан программистди, къызы Лиза психологду. Кемалны жашау нёгери Аминат, культура колледжни бошап, ол жаны бла ишлегенди. Кемалны туудукълары жарытадыла ансыз юйюн.

Мамучиланы Магометни жашы Кемал, Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти, бюгюн бизни арабызда жокъду. Къыйын ауруу 2017 жылда августда аны жашау жолун юзгенди. Къайда айланса да, къайсы сахнагъа чыкъса да, ол халкъыбызны атын иги бла айтдыргъан келечиси эди, культурабызны ёсдюрюрге, айнытыргъа итиннген сыйлы адамыбыз. Жаннет ахлусу болсун. Мен а сахнагъа чыкъгъанланы энчи, алгъадан бичилген жазыулары бар сунама.