«Тишлеге не къадар сакъ болсакъ, ол къадар саулукълу боллукъбуз»

Тишле адамны ариулугъуну, чырайлыгъыны бир магъаналы кесегидиле. Аланы къалай сакъларгъа боллукъду. Айхай да, бир тозуратсанг а, орунларына башхала салдырыргъа бек къыйын боллукъду.  Аны юсюнден Нальчик шахарны тиш поликлиникасыны  доктору Мокъаланы Валентина бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Жамауатда жюрюген оюм: тазаласанг, тазаламасанг да, къаратсанг, къаратмасанг да, адамны тишлери атасыныкъыла, анасыныкъылача боладыла, дейдиле. Тюзмюдю огъесе терсмиди бу оюм?

- Кертиси бла да, бир-бир юйюрлени адамларыны тишлери иги, башхаланы уа осалыракъ болгъаны баямды. Алай иги тишлерин окъуна адам кеси бузаргъа боллукъду. Сёз ючюн, ашында татлы затла кёп, витаминле уа аз эселе. Жемишле, тахта кёгетле  сют тишлеге кюч-къарыу бередиле. Адамны азыу эм артда чыкъгъан тишлери сабий анасыны къарынында болгъан заманыны къыркъ бешинчи кюнюнден башлап, беш жылы толгъунчу айныйдыла. Ма аны ючюн сабийден ауурлугъу болгъан тиширыуну ашы татымлы болургъа керекди.

Азыу тишле сабийни алты айлыгъындан башлап эки жыл бла жарымына дери чыгъадыла. Алай аны тишчиклери бир-эки  айгъа кечирек чыгъып башласала да, къайгъырыргъа керекмейди. Болсада жыл бла эки айлыгъында да бир тишчиги окъуна жокъ эсе, аны тиш докторгъа элтип кёргюзтюрге керекди.

- Сабий тишлерин ненча жылындан жуууп башларгъа керекди?

- Эки-ючжыллыкъ сабий аш ашагъанындан сора ауузун суу бла чайкъай билирге керекди. Юч-тёрт жылындан а, абаданлача, паста эм щётка бла хайырланса игиди. Гитчелигинден окъуна тишлерине сакъ болургъа тюзелмеген уллулугъунда да юйреналмайды.

Мен бакъгъанланы ичинде жаш адамланы юслеринден айырып айтырчады. Бир- бирлери, тюз тишлери ауруп тёзалмагъанларында келедиле. Ары дери  бузула башлагъан тишлерине къаратмайдыла.

Дагъыда бир затны чертип айтыргъа сюеме-эрттенликде бла ингирликде тазаларгъа керекди, кечени узунлугъуна ала микробладан солурча. Халкъны кёбюсю уа суткагъа бир кере, аны да эрттенликде ашагъынчы жууадыла. Ол терсди.

- Бизни сууубузда фтор жетмейди да  тишле аны ючюн терк бузуладыла, дегенле да кёпдюле?

- Хау, биз ичген сууда фтор мардадан азды, аны ючюн тишлерибизни эмали кереклисинден эсе жумушакъды. Бусагъатда бир-бир къыраллада суугъа, ётмекге, тузгъа, сютге фтор къошадыла. Бизде уа фторид натрияны, витафторну, фторлакны, ремодентни таблеткаларын ичерге боллукъду.

Фтордан сора тишлени «саулукълары» кальций эм фосфор бла байламлыды. Кальций сютде, айранда, чабакъда, этде, жумуртхалада, къозлада, хобустада кёпдю. Конфетле, бал туз ундан этилген ашарыкъла уа тишлеге хата болмаса, хайыр бермейдиле.

- Адамны тишлерине неда ауузуну ичине къарап, саулугъуну юсюнден айтыргъа боллукъмуду?

- Хау. Сёз ючюн, аш орунну жарасыны хатасындан ауузда язвалы стоматит болады. Тишлери аман болуп, ашны кереклисича чайнаялмай эсе уа, адамны аш оруну, баууру, чегилери ауруйдула. Неда адам СПИД-ден къыйнала эсе, аны ауузунда стоматит, гингивит болмай амалы жокъду. Ауузда хроникалы периодонтит ревматизм, артрит, полиартрит, эндомиакардит аурууланы къозгъаргъа боллукъду.

Къурт ашагъан тишледе жыйылгъан микробла неда ауузда багъылмагъан ауруула адамны къарыусуз этедиле, ол алгъынча тынчайып жукълаялмайды, жюреги, башы ауруп башлайды.  Тишле бизни саныбызны-чархыбызны бир кесегидиле. Алагъа не къадар сакъ болсакъ, ол къадар саулукълу боллукъбуз.