Къан тамырыгъызны басымы кётюрюле эсе…

Давлениям бир кётюрюле, бир тюше башлагъаны бла докторгъа барама. Ол а манга дарманла жаздырады. Алай бек алгъа ауурлугъугъузну азайтыргъа керексиз дейди. Мен а: «Аны ючюн не зат ашаргъа керекме»,-деп сорама да, ол манга аны жик жиги бла юйретгенине ыразы болуп кетеме. Алайды да, окъуучуланы да уста врачны юйретиулери бла шагъырей этерге сюеме. Ол кимге да хайырлы сунама.

 Къан тамырны басымы кётюрюлсе, жауу да, холестерини да аз болгъан къылкъылыла, жемишле эм тахта кёгетле болгъан диета бла ашагъыз. Сары жауну, сют башны (къаймакъны), тонгуз этни, тууар этни ашамагъыз, газлары, кофеинлери болгъан ичгилени ичмегиз. Ашыгъызда кючлю ашарыкъла, къырдыкла, тузланнган затла, консерва продуктла, ундан хазырланнган ашарыкъла, кондитер изделияла болмасынла. Ашны хазырлауну амалларындан къайнатып бишириуню, тылпыу бла хазырлауну, запеканка этип бишириуню хайырлансагъыз игиди. Тахта кёгетледен, чабакъдан, айрандан, башха сют продуктладан этсегиз иги боллукъду ашыгъыз. Артыкъда саулукълу азыкъ ашауну марда этсегиз, бек игиси олду. Бюгюн сиз къыймалы бутербродну салат бла алышындырсагъыз, тамбла уа сууукълай къакъланнган къыйма ашасагъыз, аллай «диета» болушурукъ тюйюлдю къан тамырыгъызны басымын мардада тутаргъа.

Сиз гипертоник эсегиз, калийлери кёп болгъан ашланы ашагъыз. Калий къан тамырланы басымлыкъларына себеплик этиучю башха минерал элементни – натрийни себеплик этиуюн азайтырыкъды. Калийлери кёп болгъанла, препаратла угъай, керти продуктла болгъанларын унутмагъыз. Сёз ючюн, былайда бек жараулу продукт пиринчди. Алай эсе, ыйыкъны 1-2 кюнюн пиринчден этилген азыкъны ашагъыз. Стакан бла бир къургъакъ пиринчни алыгъыз, анга суу къуюгъуз, эрттенинде тузсуз биширигиз, сегиз юлюш этигиз, кюн узуну ашагъыз. Пиринчде болгъан калий натрийни кетерликди, алай бла адамны чархында болгъан суу азайырыкъды, сизни къан тамырыгъызны басымы уа дармансыз азайырыкъды. Кёп жемишле калийден байдыла (бананла, апельсинле, мандаринле), жемиш къатханла (изюм, шаптал къатханла, тахта кёгетле (артыкъда картоф бла бурчакъ), тенгиз хобуста, кальмарла, чабакъла (треска, хек чабакъла) зынтхы эм будай жармала, сют, жууурт.

Къан тамырны басымын мардада тутаргъа жарарыкъ элемент – магнийди. Ол адамны чархында болса, къан тамырланы кенгертеди эм аланы къабыргъаларын кючлендиреди. Магний жетишмесе, адамны чархындан калийни жуууп кетереди эм клеткаланы ичлеринде болгъан натрийни кёбейтеди, ол да къан тамырны басымын кётюреди.

Магний къудорулада, чакъыртмакълада, чечевицада жетер чакълы барды. Алада ашарыкъ волокнола да кёпдюле, ала уа, тоюп тургъанча этдирип, семиртирге къоймайдыла.

Гипертониялары болгъанлагъа С витаминлени (тюрсюнлю хобустаны, къара дугъумну, лёкъуну (итбурунну), А витаминлени (быхыны, бауурну, жумуртханы сарысыны), В къауумну (къышхырны, хобустаны, ачытхыны) хайырлансагъыз, аланы дарманлыкълары болушмай къоярыкъ тюйюлдюле. Тузну хайырланыуну уа кюннге 2,5 граммгъа дери азайтыгъыз: чай къашыкъны ёрге къаланмагъаны чакълы бирге. Ашны да тузсуз хазырларгъа кюрешигиз, ариу ийисли затла бла. Болалмасагъыз, натрий аз болгъан тузну хайырланыгъыз. Анда саулукъгъа бек керек болгъан калийни, магнийни, йодну ионлары боладыла. Жарашдырылгъан ашлада туз кёп болуучуду натуральный ашладан эсе. Сёз ючюн, къыймада бла бишлакъда туз 15 кере кёп болуучуду  этде бла сютде болгъанындан эсе.

 Аллай ичгилени бек аз ёлчемде ичсегиз, ол жюрекни къан тамырын кенгертеди эм къан тамырда басымны азайтады. Спиртни оздуруп ичсегиз а, къан тамырны басымы иги да кётюрюлюрге боллукъду. Андан сора да, алкоголь дарманланы хайырлылыкъларын азайтады.

Адамгъа ненча жыл болгъанында да къан тамырны басымыны мардасы 120/80 урум болургъа керекди.

Гипертонияны баш зараны атеросклерозну, жюрек аурууну терк айнытханындады эм жюрекни тап ишлеуюн бузгъанындады.

  Врач манга быллай ашарыкъла кёргюзтюлген эсгертиуле да бергенди:

1. Хумужу – кальцийи, калийи, магнийи болгъан ашды. Калий жюрекни саулугъун кючлендиреди, магний къан тамырланы кенгертеди. Сутканы ичинде 3-5 уллу къашыкъ бла бир хумужу ашасагъыз бек иги боллукъду.

2. Хыяр урлукъла – алада бек керекли цинк барды. Адамны чархында цинк кереклисинден аз болса, инфаркт болургъа болур деген къоркъуу кёбейеди. Кюн сайын 20 грамм хыяр урлукъланы ашагъыз.

3. Къызыл болгар чибижи – С - витаминле жаны бла чемпионду. С витаминлери кёп болгъан азыкъны ашагъан адамла, гипертониядан аз ауруйдула. Кюн сайын экишер чибижини ашагъыз, аланы салатха къошаргъа да боллукъду.

4. Какао - флавоноидле кёпдюле, ала къан тамырланы болумларын игилендиредиле эм алада басымны азайтадыла. Аны кюн сайын ичмесегиз да, ыйыкъгъа 1-2 стаканны ичсегиз да жетерикди.

5. Лосось чабакъ - омега-3 жау кислотала бла байды. Ол вещество, кёп тюрлю хайырлы затла бла бай болгъанындан сора да, къан тамырны басымын азайтыргъа себеплик этеди. Лосось чабакъны ыйыкъны ичинде юч кере 150-200-шер граммын ашаргъа деген рекомендация барды.

6. Зынтхы – селенден байды. Бир-бир тинтиучюле айтханнга кёре, рационнга зынтхы хантусну къошсагъыз, ол къанны басымын мардада тутарыкъды. Зынтхыда эрип кетиучю, эримеучю затла бардыла. Гипертониядан ауругъанланы асламысы диабетден да ауруйдула. Зынтхы хантусну башы алыннган сют бла ашасагъыз, ол, къанны басымын мардада тутхандан сора да, къанда бал тузну кёбейтмей тутады.

7. Миндаль – холестринни азайтады. Моножаулары барды (иги холестеринле), ала осал холестеринлени азайтадыла. Ол чертлеуюкледе белокла, клетчаткала, калий, магний эм Е витамин бек кёпдюле. Арыкъ болургъа сюйгенлеге да бек иги болушурукъдула ала.

8. Кёк чай - холестерин буштукъланы эритеди. Адамны чархына ол башха затланы барысындан да иги жарайды. Андан сора да, анда къартайыугъа чырмаулукъ этген антиоксидантла бардыла.

9. Къаралдым шоколадда - антиоксидантла кёпдюле. Ала жюрекни саулугъун жалчытадыла, къартлыкъгъа да чырмаулукъ этедиле. Тинтиуле ачыкълагъанларына кёре, шоколад къан тамырны басымын 5 миллиметрге азайтады.

10. Башы алыннган сютде - калий, кальций эм витаминле кёпдюле. Специалистлени айтханларына кёре, саулукълу болургъа сюе эсегиз, кюн сайын башы алыннган сютден юч стаканны ичигиз.