Ата журтубузну тенгиз чеклерин таулу миллетни уланлары да къоруулагъандыла

Июльну ахыргъы ыйых кюнюнде къыралда Аскер-тенгиз флотда къуллукъ этгенле кеслерини профессионал байрамларына тюбейдиле.  Быйыл  ол 25 июльгъа тюшгенди.  

Тарых

Байрам РФ-ни Президентини Указы бла 2006 жылда 31 майда тохташдырылгъанды. Бу жайгъы кюн кеслерини профессионал байрамларын Ата журтубузну тенгиз чеклерин къоруулагъанла, жашауларын кемеле, Аскер-тенгиз флотну хазырлыгъын   жалчытыу бла байлагъанла, аланы юйюрлери да белгилейдиле.

 Тенгиз аскерчилени кюню белгили адмирал совет аскер къуллукъчу Николай Кузнецовну башламчылыгъы бла къуралгъанды. 1939 жылда ол Совнаркомгъа Аскер-тенгиз флотну кюнюн тохташдырыуну юсюнден тилек этгенди. Алай бла ол флотха халкъны эсин бурургъа, аны даражасын кётюрюрге излегенди. Ал кезиуде аны 24 июльда  белгилегендиле.

1980 жылда уа бу байрамны июльну ахыргъы ыйых кюнюне кёчюрюрге оноу этилгенди. Совет Союзну Баш Советини президиуму чыгъаргъан указы бла  Совет аскерни байрам кюнлерини тизмесине ол жаны бла тюзетиуле да кийириледиле.

Энтта 26 жылдан а РФ-ни президенти ВМФ-ни кюнюн официальный халда июльну ахыргъы ыйых кюнюнде бардырыуну юсюнден Указны къабыл кёргенди. Ма алай бла 82 жылны ичинде бу къууанчлы кюнню кесини тёрелери къуралып, ол шёндюгю заманнга бай хазна бла жетгенди.

 Тёреле

 ВМФ-ни кюнюнде къыралда портлары болгъан уллу шахарлада къууанчлы жумушла бардырыладыла:  Санкт-Петербургда, Севастопольда, Кронштадтда, Владивостокда, Астраханьда, Калининградда, Новороссийскде, Североморскда, Балтийскда эм башхалада.

Бу кюнню баш тёресинден бири – кемеледе къууанчлы халда Андреев байракъны кётюрюу бла байламлыды. Андан сора да, аскер флот техниканы парады сейир жумушладан бириди.

Къууанчха атап, морякла, десантникле, къутхарыучула, суу тюбюнде кемеледе жюзгенле къуллукъ этиулерини энчиликлерин, кючлерин, усталыкъларын кёргюзтедиле, жангы аскер сауутла бла шагъырейленирге онг да барды. Кемеледен бирлерине уа «ачыкъ эшиклени» кюнлери окъуна къураладыла. Алай бла къараучула деменгили техниканы тыш сыфатына сейир этиу бла къалмай, аны ичинде къурамын да кёрюрге боллукъдула.

Таулу морякла

Ата журтубузну тенгиз чеклерин къоруулагъанланы, флотда къуллукъ этгенлени арасында уа таулу миллетни уланлары да бардыла. Аланы арасында эм алгъа Балтий флотну 61-чи истребитель авиация бригадасыны 4-чю гвардий авиация полкуну командирини орунбасары  Байсолтанланы Алимни атын айтыргъа тийишлиди.

Байсолтан улу СССР-ни Жигити деген атха нек тийишли  кёрюлгенини юсюнден документ эки бла жарым къагъытны алады.   Балтияны илячини   душман аскерлеге къажау   урушда кёкге 277 кере чыкъгъанды. «Ол къайда учса да – Ханкону,  Таллинни неда Ленинградны кёгюнде – фашистле жигит лётчик Байсолтановну кючюн сынайдыла»,-деп башланады саугъалау документ.

Бизни 22-жыллыкъ жигитибиз 45 хауа сермешде душманны 19 самолётун жокъ этгенди, ол санда кесинлей        тёртюсюн, аскерчи нёгерлери бла бирге – 13,  экисин а душман аэродромгъа чабыууллукъну кезиуюнде. «…1941 жылда 14 сентябрьде душманны беш самолёту Стрельняны тийресинде бизни аскерлеге от ачаргъа умут этедиле. Жолдаш Байсолтанов терк окъуна  душманнга къажау сермешни башлайды. Кеси Ю-88 самолётну агъызады,  къалгъан душман самолётла уа бизни аскерлеге жукъ да этмей, алайдан къачып  къутуладыла…»,-деп жазылады сайтда басмаланнган документледе. Саугъалау къагъыт бла толусунлай да анда шагъырей болургъа онг барды.

Мамукаланы Тембот а тенгиз жаяу аскерлени энчи 51-чи десант батальонунда къуллукъ этгенди. Жашауун самолётла,  авиация бла байламлы этерге сюйгенди. Таулу жаш   Астраханьда  авиация училищеге киреди. Алай саулугъу ючюн аны бу мураты толмагъанды.

Ол жаяу аскерлени Урюпинск училищесин бошагъанды, биринчи къазауатха Армавирде киришгенди, ол Сталинградны къоруулау сермешледен биринде уа жаралы болгъанды.  Артда Мамукаланы Тембот тенгиз жаяу аскерлени энчи 51-чи десант батальонунну къауумунда Новороссийскде къуллукъ этгенди. Тембот Прохоровкада танк къазауатха къатышханды, Кёнигсбергни азатлагъанды,  Берлиннге дери жетгенди.

 Севастопольну къоруулау сермешледе кесини жигитлигин тамата лейтенант тенгиз жаяу аскерчилени  взводуну командири Къойчуланы Абдуллах да кёргюзтгенди. Ол взводну кесини ызындан атакагъа кёп кере кётюргенди. 1942 жылда 28 июньда Севастополь ючюн къазауатны ахыргъы кюнлеринде ол жаралы болгъанды.  Ала асыры ауурдан Абдуллах Нальчикде госпитальда ауушханды. Ол «Севастопольну къоруулагъаны ючюн» майдалгъа тийишли кёрюлгенди.

Моряк Глашланы Хадис кесини аскерчи жолун майор Цезарь Куниковну  десант отрядында башлагъанды, 1946 жылда октябрьге дери ол Къара тенгиз флотну  хауа-аскер кючлерини 34-чю авиатехника полкунда къуллукъ этгенди.