Нартюхню кючлю да, битимли да урлугъун чыгъаргъан алимле

 Моллаланы Исхакъны жашларыны юсюнден хапарны бизге алим эмда  жазыучу  къызыбыз Гуртуланы Мариям  айтханды. Бюгюн аны тамата жашыны юсюнденди хапарыбыз.

Исхакъны тамата  жашы Таусолтан   кёгетлени чынтты алимча ёсдюрюрге  тюзелгенди. Бу ишде белгили да болгъанды. Эки жыйырма жылдан да озуп,  Таусолтан  кёгетле жайыу жаны бла илму-излем станцияда ишлеп тургъанды. Кёп тюрлю битимлени качестволарын игиге бургъанды.

Аны тамата илму къуллукъчу болуп  ишлегени бла байламлыды ол ёсдюрген  кёгетлени игиликлери узакъ жерледе да белгили болгъанлары. Жюзюмчюлюк бла да кёп кюрешгенди Таусолтан, атасы Исхакъдан юлгю ала. Аны иги ишлери  эм жетишимлери ючюн, илму-излем станцияны директоруну илму жаны бла орунбасарына айыргъан эдиле. Ол алимлени, башха жамауатны да кёп жылланы ичинде жангыдан жангы  сортла бла сейирсиндире тургъанды.

Аны «Агроправила  по овощеводству» деген жазма ишин ол, урушну аллында окъуна жазып, жер-жерледе эллилени кёз туурасында тутханды.  Ол хыйсапдан Таусолтан  жамауатха  кёп насийхат бергенди, эллилеге, колхозчулагъа  консультацияла этип тургъанды, басманы амалы бла  да кёп билимлени сингдиргенди. Адамла сюйюп окъугъандыла аны басмадан чыкъгъан статьяларын. Андан юйренир ючюн бу белгили таулу алимни брошюраларын да  хайырлана эдиле.

«Дербентская, местная, улучшенная» деп атагъан хобустасыны урлукъларын жаяргъа керек эди эл сайын. Аны урлугъу кючлю, кеси да  битимли болур ючюн Таусолтан кёп кюрешгенди. Башха учрежденияланы алимлери бла  байламлыкъны да къурагъанды.  Ол чыгъаргъан урлукъгъа ГДР-ден, Болгариядан, башха къыралладан да заказла келе эдиле.

Жай айлада Таусолтан эрттенликде беш сагъатдан артха къалмай, кесини  участкаларында айланыр эди. Андан сора уа кабинетинде, неда лабораторияда жазыу  ишлерине къайта эди.

«Дагъыстанны белгили  алими, айтхылы агроному…» - анга аллай  сыйлы ат берилгенди. Правительство аны  сыйлылыгъын белгилеп берген грамоталары  бла майдаллары да кёп эдиле.

Таусолтанны  айтхылыкъ жашы барды –Астемир.  Моллаланы Исхакъны биринчи туудугъу.  Ол аппасыны, атасыны  да ишлегенлерин гитчелигинден  кёре тургъанды. Ахырында Астемир да агроном болады. Аппасы эм  атасыча, илмуну багъалайды.  Чынтты таулуча,  кёлюн нартюхге бургъанды. Аны юсюнден газетледе да  жазылгъанды.

Доктор диссертациясын ол 1964 жылда къоруулагъанды. Аны  темасы - «Особенности развития и роста кукурузы в различных вертикальных  зонах Дагестана». Ол 80 тюрлю нартюхню бюртюклерин тенглешдире,  тюз ол халда уа тинтиу станциядагъы битимни тюрлюлеринден да этген ишине 363 юлгюге алыннган мирзеу къошуп, бек иги жетишимге келгенди.

Астемир, атасыча, жангыз бир ёсюуню  заманына эки кере тирлик алыуну мадарын излей, иги амал тапханды: тирликни биринчи кере алгъандан сора, ызындан ол ёсген жерде мал ашха жарарыкъ зынтхы себеди. Зынтхы, жер тюбюнден кёрюнюп, бираз ёсгенлей, аны  жыядыла мал аш халда. Ол байыкъдыргъан жерге уа иги нартюхню сортундан  себедиле. Ол иги нартюхню урлугъу аллай иги жерде уа бай тирлик береди! Бир жерден бир жылгъа  эки тирлик! Бу жетишимни сюзерге деп  энчи комиссия жыйылгъан эди. Астемирге  ыспас этмеген жокъ эди ол комиссияда.

Дагъыстанда къыралгъа  нартюх мирзеу ётдюрюп, аны баш ишлерине санагъан къауум элле бардыла. Ала, Астемирни  ызы бла бара, къыралгъа нартюх ёсдюредиле эм бир жылгъа эки кере тирлик  жыядыла, Астемир къурагъан нартюх сортланы хайырлана. Тирлик алай бла жылгъа эки кереге кёп жыйылады, планларын эки кереге кёп толтурадыла.

Къайда жашасала да, не ишлеселе да, Моллаланы Исхакъ эм аны тапхыры ата журтларына да кертичиликде атларын иги бла айтдырып тургъандыла.

Текуланы Хауа хазырлагъанды.
Поделиться: