Казбек Коков республикалы бюджетни тамамланыуу бла байламлы ишчи кенгеш бардыргъанды

КъМР-ни Башчысы Казбек Коков Правительствону келечилери эм республиканы муниципалитетлерини администрацияларыны таматалары бла ишчи кенгеш бардыргъанды. Анга КъМР-ни Правительствосуну Председатели Мусукланы Алий эм Россейни ФНС-ны КъМР-де Управлениясыны оноучусу Аслан Губачиков къатышхандыла. 2021 жылны биринчи жыл жарымында Къабарты-Малкъарны консолидированный бюджетини эсеплерине, республикалы бюджетни финанс тохташыулугъун эм муниципал къуралыуланы бюджетлерин айнытыу амаллагъа къаралгъанды.

Финансла министр Елена Лисун 2021 жылны биринчи жыл жарымыны баш эсеплерин туура этгенди: Къабарты-Малкъарда республикалы бюджетни кесини файдалыгъы 120,2 процентге ёсгенди. Бюджет къоранчланы санында аслам кесеги – 80 процент чакълы бири – социал тёлеулеге жетеди, ол санда жангы коронавирус жукъгъан аурууну диагностикасын этген эм бакъгъан медицина ишчилеге, - 8,3 миллиард сом, жамауатха социал тёлеуле – 6,7 миллиард сом, медикаментле сатып алыугъа – 463 миллион сом, жамауатны ишлемеген къауумуну борчлу халда медицина страхованиясына – 1,9 миллиард сом. Муниципал къуралыуланы бюджетлерине бюджетле аралы трансфертлени ёлчеми 207 миллион сом болгъанды.

Налог эм налог болмагъан файдала жаны бла жылгъа план кёрюмдюле 49,2 процентге толтурулгъандыла, былтырны бу кезиуюне кёре ёсюу 118,9 процент болгъанды. Ол эпидемия хал тюзелгени бла предпринимательлик бёлюмде финанс болум игиленнгени бла байламлыды.

Налог келиуле 7,3 миллиард сом болгъандыла, аны бла бирге налог салыуну упрощённый низамына кёре налогла келиу 185 процентди, былтырдан эсе 286 миллион сомгъа кёбюрек. Ол 2020 жылда чеклениулени кезиуюнде гитче эм орта бизнесге билеклик этерча азайтылгъан налогла алыу жорукъланы артха къайтарылгъанлары, эмда экономика тириликни игилиннгени, алгъа ЕНВД-ны хайырланнган налог тёлеучюлени кесегини бу жанына ётгени бла байламлыды. Бюджетни налогла болмагъан файдалыкълары миллиард сомдан кёп болгъандыла, озгъан жылны бу кезиуюне кёре 222,7 миллион сомгъа кёбейип, неда  битеу файда тюшюу жаны бла алып айтханда,  25 процентге.

КъМР-ни республика бюджет кесегинде 2021 жылны биринчи жыл жарымына файда 21,9 миллиард сом болгъанды, неда жылгъа белгиленнген план ёлчемден 50,3 процент. Былтырны бу кезиуюне кёре ёсюу 112 процент болгъанды. Къоранчла 45 процентге толтурулгъандыла былтырны бу кезиуюнде ёсюуге кёре 119,7 процентге. 2021 жылны аллындан башлап болгъан къолайлыкъны хайырланып республикалы бюджетден саулукъ сакълау системаны ишчилерине кёллендириу тёлеулеге, амбулатор халлы багъылгъан саусузлагъа дарманла алыугъа эм къоркъуулу жукъгъан ауруулагъа бакъгъан госпитальланы ишчилери турурча общежитлени жалчытыугъа эм башха къоранчлагъа къошакъ халда 250 миллион сомдан артыкъ бёлюннгенди.

Андан сора да, биринчи жыл жарымда «Регион эм жер-жерли жол ыз», «Жашау журт» проектлеге кёре къошакъ ишлени бардырыргъа, адамланы льготалы къауумларына дарманла алыргъа, юч жыллары толмагъан сабийлени тийишли аш бла, ёксюз сабийлени жашар жер бла жалчытыргъа, ючден жети жылгъа дери сабийлеге ай сайын тёлеулеге къошакъ софинансированиягъа республикалы бюджетден 483 миллион сомдан аслам къошакъ халлы къоранчланы юсюнден оноула этилгендиле.

Регионну 2021 жылда 1 июльгъа къырал борчу, 7,3 миллиард сом болгъанды, жылны аллындагъы кёрюмдюден озмагъанды. Аны жумушларына къоранчла былтыр бла тенглешдиргенде 1,7 кереге къысхартылып 6,9 миллион сом болгъандыла, ол 2021 жылда кредит организацияладан борч алынмагъаны эм бюджет кредитни борчуну реструктуризациясы  ючюндю.

Жер-жерли бюджетлени 2021 жылда биринчи жыл жарымында келген  хайырлылыкълары 8,2 миллиард сом болгъанды, 2020 жылны бу кезиуюне кёре ёсюу 119,2 процент болгъанды. Жер-жерли бюджетлени кеслерини файдаларыны (налог эм налог болмагъан) ёлчемлери 2,3 миллиард сом болгъанды, былтыр бла тенглешдиргенде, 115,7 процентди (ёсюу 321,7 миллион сом). Битеу муниципал районланы бла шахарланы бу жаны бла кёрюмдюлери тийишли ыздадыла дерге боллукъду. Нальчик эм Бахсан шахар округлада, Элбрус, Урван, Бахсан муниципал районлада ахшы кёрюмдюлеге жетишалгъандыла.

Жер-жерли бюджетлени тохташыулукъларына КъМР-ни республикалы бюджетинден быйыл 642,8 миллион сом чакълы бир тюзюнленй билеклик этилирге деп белгиленнгенди. Андан сора да, адамланы файдалыкъ налогларындан отчисленияланы чеклеринде республика муниципал къуралыуланы бюджетлерине 26,2 процент къошакъ норматив бёледи, ол битеу да бирге алгъанда 665,5 миллион сом болады. Аны бла бирге РФ-ни Бюджет кодекси бла 15 процент норматив тохташдырылыпды. Нормативни тышындан къошакъ келиулеге кёре Къабарты-Малкъар Республика Россей Федерацияны битеу субъектлерини арасында тёртюнчю жердеди. 

Андан сора да, 2021 жылда республикалы бюджетден жер-жерли бюджетлеге 31,3 миллион сом къошакъ халда софинансирование этилликди. Алай бла, быйыл жер-жерли бюджетлеге финанс болушлукъну битеулю ёлчеми 1,3 миллиард сом боллукъду. Кенгешни чегинде муниципал къуралыуланы финанс тохташыулукъларын кётюрюрча налог келиулени тирилтиу резерв онгла да сюзюлгендиле.

Мусукланы Алий КъМР-ни Башчысыны республиканы Парламентине Посланиясыны положенияларыны, ол санда экономиканы бёлюмню айнытыу жаны бла буйрукъларыны, толтурулууларыны юсюнден айтханды. Розница сатыу-алыу, туристлени келиулери, бюджетни файдалыкъ бёлюмю, эсепде болгъан ишсизликни азайтыу кёрюмдюле алгъын мурат этилгенден эсе игирекдиле.

Миллет проектлеге бёлюннген целевой федерал ырысхыны хайырланыу былтырны бу кезиуюнден эсе бир бла жарым кереге теркленип сегиз миллиард сомдан аслам болгъанды, неда 42,3 процентге, былтырны  тийишли кезиуюнде ол 30 процентден озмагъан эди.  Хайырланыуну ёлчем СКФО-да орталыкъ кёрюмдюден эсе 12 процент чакълы бирге кёбюрекди эм РФ-да  орталыкъ кёрюмдюден – 18 процентге, ол а толтуруучу власть органланы жанындан къарауну кючлюлюгюню юсюнден айтады.

Июньда РФ-ни Правительствосуну оноуу бла Къабарты-Малкъар Республикагъа социал-экономика айныугъа деп федерал бюджетден къошакъ халда 800 миллион сом чакълы бир бёлюннгенди. Ырысхы ол санда жол инфраструктураны айнытыугъа, Республикалы сабий клиника больницаны тынгылы ремонтуна, ырхы келиуледен къоруулагъан сооруженияланы къурулушларына, жукъгъан аурууланы тинтген медицина организацияланы лабораторияларын жангыртыугъа жиберилликди.

Кенгешни эсеплерине кёре,  Казбек Коков бюджет политиканы игилендириу, налог келиулени терклендириу, къуралгъан тапсыз эпидемиология болумланы эсге алып гитче эм орта бизнесге билеклик тапдырыу жаны бла бир ненча буйрукъ бергенди.