Эки ёмюрню бирге байлагъан фахмуну ариу ызы

Узбекистанны сыйлы артисти Рустам Сагдуллаевха кинода айтылгъан аты ёмюрлеге жабышып къалгъанды – кёпле анга Леонид Быковну «Сермешге жаланда «къартла» барадыла» (В бой идут одни «старики») деген киносундан ролюн алып, ташкентчи Ромео дейдиле. Алай айтылгъанлай, узбекли режиссёрну, актёрну эм сценаристни сыфаты кёз аллынга келип къалады.

 Сабийлик – уллу умутланы аллы

Ол 1950 жылда 25 июльда Ташкентде туугъанды. Атасы Абдулла партия ишде уруннганды, анасы уа юй тутханды. Экиси да сабийлерине, ала уа – къыз бла жаш, бек жумушакъ болгъандыла, аланы тюз, бетлерин атмай жашаргъа юйретгендиле.

Рустам школда окъугъан заманында Пионерле юйюнде драма, сурат алдыргъан кружоклагъа жюрюгенди. Ол кружокну таматасы жашчыкъны фахму къудуретине сейир этгенлей тургъанды. Алай болмаса, анга онюч жыл болгъанында «Канатоходцы» деген узбек кинону алдырабыз дегенлеринде, юч жюз кеси тенгли жашчыкъны араларындан аны айырып алмаз эди режиссёр Равиль Батыров. Ол а былай болгъанды.

1963 жылда ол театр кружокга «Узбекфильмден» бир къауум адам кирип келгендиле, онеки-онбешжыллыкъ жашчыкъ излей алдырыргъа деген киноларына. Ол юч жюз жашчыкъны да студиягъа чакъыргъандыла… Ары тюшген Рустам хар бир мюйюшню тинтип айланнганды. Анда къурулуш ишле бара тура эдиле да, тилегенлеринде, кирпичлени ташыргъа да болушханды. Артда ол башында павильонда мени къыйыным да барды деп эсгертип тургъанды.

Сагдуллаевны киногъа жолу андан башланнганды. Ол узбек кинону бек белгили артистлери бла бир майданда Алимджан деген жашчыкъны ойнагъанды. Элден элге айланнган гепсоркъала басмачла болгъанларын ангылап, Алиджан аппасы гепсоркъа Таштемир бла бирге аланы ызларындан марлап, аманлыкъчыланы бандалары къайда орналгъанын биледиле эм керек жерге билдиредиле. Жаш жигитни аппасы Таштемир бандитле бла сермешде жоюлады.

Бу кинону алдыра туруп, Рустам Раззак Хамраев, Кудрат Ходжаев, Хикмат Латыпов, Наби Рахимов дегенча уллу актёрла бла бирге ишлегенди. Сора муратына къалай жууукъ болгъанын ангылагъанды. Андан арысында жаланда кинода ойнагъан актёр боллугъун жашырмагъанды.

Жангы кинола – жангы рольла

Ызы бла аны юч жылдан башха киногъа чакъыргъандыла. Али Хамраевни «Белые, белые аисты» деген сюймеклик киносунда оналтыжыллыкъ Рустам элли жаш Каримни ойнагъанды. 1967жылда Эльёр Ишмухамедовну «Нежность» деген киносунда уруш заманда эвакуация бла Ташкентге келген орус къызчыкъны сюйген Саджарны сыфатын къурагъанды.

1969 жылда Эльёр Ишмухамедовну «Влюблённые» деген драмасында да ойнагъанды ол. Анда анга баш роль окъуна жетгенди. Анда Сагдуллаев Леонид Броневой, Анастасия Вертинская, Елена Цыплакова, Лембит Ульфсак эмда Родион Нахапетов бла бирге болгъанды.

Анастасия Вертинская асыры ариу тиширыудан, жаш артист кино алдыргъан площадкада андан уялгъан этиучюсюн артда, кёп жылла озгъандан сора айтханды интервьюсунда.

Ол танышыу актёр болургъа сюйген жашха артда да кенг эшик ачханды. Нахапетов айтып, Леонид Быков аны 1973 жылда «В бой идут одни «старики» деген киносуна чакъыргъанды. Фильм экраннга чыкъгъандан арысында, Рустам Сагдуллаев (кичи лейтенант Рустам, «Ромео»), бек белгили артистлени тизмелерине къошулгъанды, кино уа, анга къарагъанланы саны асыры кёпден, Гиннесни рекордла китабына киргенди.

Артистни къылыкъ хунерини юсюнден

Аны алдыра туруп, бир сейир иш болгъанды. Режиссёр кёп жылла ётгенден сора ол затны эсине тюшюрюп, Сагдуллаевни къылыгъына бир жангы бояу къошханды. Анда, алай тюшюп къалып, Кузнечикни ойнагъан Сергей Иванов бла бирге ала ол алда алдыргъан кадрлагъа къарагъандыла. Анда кесин жаратмай: «Бу ариу къызны (Евгения Симонованы) къатында мен бир бек эришиме, агъач киши кибик. Башха адам табыгъыз мени орунунма», – деп тохтагъанды, кёлю толуп Рустам Сагдуллаев. Алай а артистле, режиссёр а бютюнда, биле эдиле ол кеси жеринде болгъанын. Ол заманда Симонова: «Сен кете эсенг, мен да ойнамайма сора бу кинода», – деп тохтагъанды. Алай бла, ишин юзмей къалып, къууандыргъанды къараучуну Ромео.

Студент жылла

1970 жылда ол Ташкентде театр институтха кирип, аны бошагъанды. Анда окъуй тургъанлай, биринчи курсда окъуна Хажи Ахмар деген узбек режиссёрну «Интеграл паренек» деген киносунда поездда баргъан жаш адамны ойнагъанды. Экинчи жыл а Али Хамраевни «Без страха» деген фильминде жаш председатель Кадыр Каримовну ролюна чакъыргъандыла студентни. 1973 жылда Равиль Батыровну «Мой добрый человек» деген киносунда анга браконьерле бла кюрешге чыкъгъан жаш адамны – Равшанны ролю жетгенди.

Андан арысында, 1974 жылда, ол Равиль Батыровну «Незабытая песня» деген фильминде уруш жолла ары келтирип, Белорусияда уруш этген партизан жаш Саттарны ойнагъанды. Окъууун 1975 жылда бошагъандан сора уа, Рустам Абдуллаевич жашауун ёмюрге да «Узбекфильм» киностудия бла байлагъанды.

Жылыулу, къыйын да кезиуледе

Ол 1976 жылда Загид Сабитовну «Повесть о двух солдатах» (Уллу Ата журт урушну заманында фашист пленнге тюшюп, нёгери бла андан къачхан Рахим), 1980 жылда Эльёр Ишмухамедовну «Какие наши годы!» (Ташкент) Рахманов – уллу жюк ташыгъан машинаны шофёру), Зиновий Ройзманны «В стремнине бешеной реки» (Джавхар), Али Хамраевни бла Вали Латифини 1983 жылда Афганистан бла Москва бирге алдыргъан «Жаркое лето в Кабуле» (Лахути, эпизодда), 1989 жылда Эльёр Ишмухамедовну «Шок» (солдат жаш Мурад Юсупов) деген эм башха киноларында ойнагъанды.

1990-чы жыллада уа, бизде къырал къурам тюрленнгенден сора, Рустам Сагдуллаев бир къауум заманны суралмай тургъанды. Суралса да, ол жаратхан рольла болмагъандыла. Ол жылла анга да, башхалагъача, бек къыйын заман болгъанларын айтыр кереклиси бармыды? Ол ахчасыз-бохчасыз заманда тигиу ишге уста болгъан жашау нёгери не тюрлю сапаришле да алып, юйюрюн керекли этмей тутаргъа кюрешгенди.

Режиссёр усталыкъда

1992 жылда уа кесин режиссёр усталыкъда да кёрюрге сюйгенди артист. Алай бла «Останься» деген кинону режиссёру болгъанды. Бу фильм ол заманны юсюнденди. Къолайы, къуллугъу да болгъан бир киши къызы кесине жашау нёгерге сайлагъан адамны жаратмайды. Сора ол скульптор жаш бла сатыу-алыу этеди: ол аны къызындан айырылыргъа айтса, анга студия ачаргъа сёз береди. Жаш ыразы болады. Аны билген къыз атасына-анасына ёпкелеп, юйюнден кетеди, сора аманлыкъчыланы къолларына тюшеди. Бу болумда анга болушхан жаш бла къурарыкъ болур юйюр…

Ол заманда  артист кесини студиясын къураргъа таукел болгъанды. Анга «Равшан-фильм» деп, жашыны атын атагъанды. Ол анда режиссёром, продюсер, сценарист да кеси болгъанды. Алай бла 2001 жылда Сагдуллаевни, ол кеси сценарийни соавтору да болуп, «Слепые» деген аты бла он сериялы киносу чыкъгъанды. Ол анда баш жигитни ролюн да кеси ойнайды. Ол фильм ючюн Рустам Сагдуллаев Москвада баргъан кинофестивальда «Бек иги дебют» деген номинацияда хорлагъанды. Дагъыда ол бир къауум кино алдыргъанды анда, узбеклилени тарыхларына атап. Болсада  аллай студияны тутаргъа къолайы жетмей, 2012 жылда аны жапханды.

Жангы ишлери

Сюйген актёрубузну Андрей Малюковну «Спецназ», Зиновий Ройзманны «Близнецы», Ирада Польскихни «Влюблённые в Афган», Сергей Маховиковгу «Тихая застава», Андрей Малюковну «Григорий Р.», Владимир Зайкинни «Принцесса с севера», Олег Фоминни «Штрафник», Евгений Кареловну «Служили два товарища» деген киноларында эм башха фильмледе кёрюрге боллукъду.

Былайда «Григорий Р.» деген тарых кинону юсюнден энчи айтыргъа керек болур. Ол Григорий Распутинни юсюнденди. Аны къалай, не хыйсап бла жоюлгъанын тинтеди энчи комиссия. Кино ол ишлени тамалында къуралгъанды. Рустам Сагдуллаев анда тибет багъыучу Петр Бадмаевни ролюн ойнайды.

Энчи жашау ызы бла ыразылыкъ

Юйюр жашаууну юсюнден айтханда уа, ол кесин бек насыплыгъа санайды. Ол жашау нёгери Марина Кузина бла «Шок» деген кинону алдыргъан заманда тюбегенди. Ол «Узбекфильмни» тигиу цехини таматасы эди. Ала бирге жашагъанлы къыркъ жылдан атлагъанды. Аланы эки сабийлери барды. Къызлары Навруза халкъла аралы журналистика факультетни бошагъанды. Жашлары Равшан а Плеханов атлы академияны бошагъанды. Усталыкъларына кёре ишлейдиле.

Рустам Сагдуллаевни саугъалары кёпдю. Аланы араларында Сыйлы Георгийни ордени да барды. «КиноШок-2010» кинофестивальда анга Павел Луспекаев атлы «Госпожа удача» деген алыкъа кишиге берилмеген жангыз саугъаны тийишли кёргендиле. 2019 жылда ол Минскде баргъан «Листопад» кинофестивальда Белоруссияны президентини къолундан «Кино искусствода тин тёрелерибизни сакълагъаны эм айнытханы ючюн» деген энчи саугъаны алгъанды. 2020 жылда уа ол бизде, Россейде, «Жылны адамы» деген къырал сыйгъа тийишли болгъанды.

 «Узбек кино не заманлада да башхалагъа ушамагъанды. Ол мамырлыкъны, сабырлыкъны сакълайды кесинде. Бизде артыкълыкъны, ёлюм келтирген сермешлени кёргюзтген фильмле жокъдула. Биз сюймекликни юсюнден айтабыз дуниягъа. Бюгюн мен узбек халкъны тарыхыны, белгили адамларыны  дуния эсинде сакълагъан Уллу Дарий жолну, дагъыда шаркъ сюймекликни юслеринден сабийлеге, уллулагъа да атап, миллет кинола алдырыр муратдама. Мени оюмума кёре, кино санатны ол жанры ёсе келген тёлюге бюгюн бир заманда да болмагъанча керекди. Анга онгла да бардыла – актёр, режиссёр школубуз уллуду», – дейди ол.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: