Сынаучу лётчик

Сынаучу лётчик Жанатайланы Исмайыл Уллу Ата журт урушда болдургъан жигитлиги ючюн Къызыл Жулдузну ордени эмда кёп майдалла бла саугъаланнганды. Мамыр кезиуде да самолётланы сынагъанда кёп тюрлю чырмаулагъа тюшгенди. Самолётну чархлары ачылмагъан, кёкде кабинасына хауа кирип тохтагъан кезиулери да болгъандыла. Алай уста лётчик хар заманда да истребительни аэродромгъа хатасыз къондургъанды.

 Аны уллу авиациягъа жолу уа къалай башланнганды? Лашкутада сабийлени окъутургъа келгенде, анга жаланда онжети жыл бола эди. Бир жыл ишлегенден сора,  педрабфакга кирир умут бла Нальчикге барады. Бир кюн тенг жашлары бла паркда айлана тургъанлай, парашют бла секиргенлени кёреди. Экинчи кюн жангыз кеси барып,бийикге кётюрюлюп, андан секиреди.

 Андан сора да кёп кере этгенди ол алай. Бир жол а аны аэроклубда ишлегенле кёредиле да,  ары жюрюрге чакъырадыла. Исмайылны авиациягъа жолу ма алай башланнганды.

Аэроклубха жюрюгенле самолётда учууну ашыгъып сакълагъандыла. Аллай кюн да жетди. Исмайыл хауагъа кётюрюледи, аэроклубну башы бла бир кере тёгерек айланып, самолётну белгиленнген жерге къондурады эмда инструктордан махтау да алады.

Алай ол къууанчы Жанатай улуну кёпге бармады. Кюнлени биринде аэроклубну тамасы чакъырып: «Санга мындан кетерге тюшерикди. Сен бай юйюрден чыкъгъанынгы жашыргъан этгенсе»,-дейди. Исмайыл, ачыудан не этерин билмей, адыргыгъа къалады. Апчыгъаны бир кесек селейгенден сора Ворошиловха письмо жазады. Юч айдан а андан жууап келеди. «Курсант И.М.Жанатаевни мычымай аэроклубха къайтарыргъа»,-деп жазылып эди анда.

 Исмайылны жангыдан курслагъа аладыла. 1940 жылда 10 майда уа Батайскдеги авиация школгъа жибередиле. Анда ол теория курсну бошап, къыркъ биринчи жылны жаз башында  УТ-2 самолётда учуп башлайды.  Ызы бла уа УТИ-4 эмда И-16 самолётлагъа кёчеди.

  22 июньда уа немислиле Совет Союзгъа чапдыла. Курсантла лагерьледен биягъы школгъа жыйыладыла. Ала юйрениу учууланы андан ары бардырыргъа керек эдиле. Бир ауукъ замандан фашист авиация Ростовну бла Батайскни бомбала бла бир ненча кере урады. Аэродром ууатылгъан эди. Учуула да тохтатылдыла. Самолётла гунч этилген эдиле сора уа.

Курсантланы уруш этген аскер бёлюмлеге юлешедиле. Имайылны Москваны къатында Химки шахарда тургъан 736-чы истребитель авиаполкга жибердиле. Бу аскер бёлюмню борчу уа – Москваны душманны авиациясындан къоруулау эди. Лётчиклеге самолётла жетишмей, ала кезиу-кезиу учуп, алай къоруулагъандыла ара шахарыбызны кёгюн.

1944 жылда Исмайыл къуллукъ этген авиполкну Прибалтика фронтха жибередиле. Анда ала сермешле бла алгъа бара тургъан аскерчилени гитлерчи авиациядан къорууларгъа керек эдиле. Бир жол эки самолёт бла кёкге кётюрюледиле. Онгу болгъаныгъыз къадар бу бийикликге чыгъыгъыз деп, жерден буйрукъ келеди. Белгиленнген бийикликге кётюрюлгенлеринде, Исмайыл къыйын солуйду, кёзлери алас-булас кёрюп башлайдыла. Алай ол бир затха да эс бурмайды. Нёгери уа сынаулу лётчик эди да, аны халин ангылайды да, энишге тюшюп башлайды. Жерге къоннгандан сора: «Уллу бийикликде алай болуучуду, аны ючюн къоркъма, юйренирсе»,-дейди.

Экинчи кюн а Исмайыл эгечинден письмо алады. Малкъарлыланы кёчюргенлерини, жолда атасы, анасы, тамата къарындашы, гитче эгечи да ёлгенлерини юсюнден биледи. Самолётну къатында мудах сюелип тургъанлай, полкну командири келеди. Ол лётчикни хали тап болмагъанын кёреди да, не болгъанды деп сорады. Исмайыл анга письмону кёргюзтеди. Аны окъугъандан сора, командир: «Отпускагъа барыргъа къагъытларынгы хазырла»,-дейди.

…1949 жылда Москваны ПВО-су реактив самолётла алады. Алай Жанатай улуна жангы истребительде учаргъа эркинлик бермейдиле. Сылтауун да ачыкъ айтмайдыла. Бир ненча кере Москвагъа чакъырып ушакъ этедиле, алай хар жолдан артха къайтарадыла. Ахырында аскерден кетерми эдинг, дедиле. «Кетейим, алай мени не терслигим болгъанын, манга нек ышанмагъаныгъызны юсюнден жазып, къагъытны къолума беригиз. Мен туугъан журтуму сатмагъанма, аскер борчуму айыпсыз толтуруп тургъанма»,- деп тохтады ол. 

 1950 жылда аны Мосвагъа дагъыда чакъырадыла. Анда анга: «Москва округну Аскер Совети сизни авиацияда къуллукъ этерге къояргъа деп оноу чыгъаргъанды, сизге учаргъа эркинлик бериледи», - дедиле. Андан сора Жанатайланы Исмайыл Як-17, МИГ-15 истребильледе учуп башлайды. Къыралыбызны хауа чеклерине терк-терк бузукълукъ этилген, «сууукъ урушну» бек къаты заманы эди ол.

Жанатайланы Исмайыл къуллукъ этген аскер бёлюмню юг жанында чекге кёчюредиле. Ол кече-кюн да, не къыйын хауа болумлада да, къыралны хауа чклерин сакълагъанды. Усталыгъы, иги сынауу ючюн да анга «Биринчи класслы аскер лётчик» деген сыйлы ат аталгъанды.