Зебрала

Дунияны башында кёп тюрлю жаныуарла бардыла. Аланы бир-бирлери бизни ёмюрге жетген окъуна этмегендиле, шёндюгюлени араларында бек сейирликлери бардыла. Аланы юслеринден билдирир умут бла башлайбыз бу материалланы басмалап.

Зебрала (къоланла) дунияны башында бек ариу кийик жаныуарладан бирлерине саналадыла. Адам минг жылланы ичинде кюрешип келе эсе да, зебраны кесине жууушдуралмагъанды: ала къолгъа юйренмейдиле, аркъаларына иер, жюк салдырмайдыла. Былай къарагъанда, акъ бла къара тырмылары бирге ушагъанлыкъгъа, алыкъа тюз бир кибик оюулу зебрала табылмагъандыла. Къоркъакъладыла, башхача айтсакъ, бек юркюч жаныуарладыла. Ат тукъумлугъа саналадыла. Кеслерин энчи алгъанда, юч тукъумгъа юлешинедиле. Аланы жыртхыч жаныуарладан къорууланырча онглары болмагъаны себепли Аллах аланы биз айтхан акъ-къара тырмыла бла жалчытханды. Аллай “къорууланыу кийимини” хайырындан терен кырдыклы жерледе, чырпылада ала иги кёрюнмейдиле. Арый-тала билмеген бу жаныуарла жыртхычладан къачып къутуладыла. Жыртхычла тёгерекден алып тохтасала, жыртхычланы тишлери бла къабып, туякълары бла тюйюп къорууланадыла.

Зебрала африкалы жаныуарладыла, Эштада,  ала эртте заманлада Орта Азияда, Север Кавказда окъуна жашагъан болур эдиле. Квагга деген зебрагъа ушагъан эшекле Орта Азияда, Север Кавказда анда-санда тюбей-тюбей турадыла. Квагганы тырмылары жаланда башында бла боюнунда эм кёкюрек тийресинде боладыла. Мен онбеш жыл чакълы бир мындан алда Тёбен Чегемде арт бутларында бла боюн тийрелеринде тюз зебраныча тырмылары болгьан эки эшекни кёрген эдим. Сейир этип соргъанымда, дагъыда бардыла аллай эшекле, деген эдиле.

Зебраны узунлугъу- 2,30 -2,45, бийиклиги - 1,40 метр, къуйругъуну узунлугъу 50 сантиметр чакълы боладыла. Ажирлерини ауурлукълары 350 килограммгъа жетеди, байталлары андан женгилирекдиле. Желкеси къысха къыл тюклюдю, мангылайындан аркъасына дери барады.

Ашлары- кырдыкды, жемишледиле, чапыракъладыла, отлау азайса, тереклени къабукъларын да кемиредиле.

Байталланы бууазлыкълары жыл чакълы бирге созулады, бирер тай табадыла. Тайла туууп, бир кесекден аягъы  юслерине болуп, аналарыны ызларындан тебирейдиле.

Зебрала бир сагъатха 80 километр терклик бла чабаладыла. Болсада, бу жаныуарла кенгден иги кёралмагъ-анлары себепли, жыртхыч жаныуарланы ашлары болуп къаллыкъ эдиле, кеслерине амал тапмасала. Ала асламысында къапланланы, арсланланы кенгден кёралыучу жирафла, страусла неда жыртхычлагъа къажау сюелаллыкъ пилле, гаммешле, уллу бизонла бла бирге отлайдыла, ала бла бирге айланадыла.

Уучула зебраланы ариу терилери ючюн кёп къыргъандыла, аны хатасындан аланы саны иги да азайгъанды. Къалгъанларын браконьерледен къоруулар ючюн Африкада бир бёлек табийгъат заповедник къурагъандыла.