«Сабий сад не жаны бла да гитчелени тюз ёсдюрюу арагъа айланыргъа тийишлиди»

Арт кезиуде билим бериуде тюрлениуле бола, жангычылыкъла кийириледиле. Мектепге дери окъутуугъа да энчи эс бурулады. Бабугентни «Чынарчыкъ» сабий садыны башчысы Асанланы Танзиля да жашчыкъланы бла къызчыкъланы  айнытыугъа аслам заманны юлюшюн къошуп келеди.  Биз профессионал байрамны аллында  аны бла ишини юсюнден ушакъ этгенбиз.

-Танзиля Дугуевна, Бабугентде, биз билгенден, садикле экидиле. Сабийлени алада жерле бла жалчытыу не халдады?

-«Чынарчыкъда» 20 жылгъа жууукъну ишлейме. Ал кезиу бла тенглешдирип айтханда, жыл сайын бери жюрюгенчиклени саны кёп бола барады. Ол бек игиди, алай сабийлени барысын да кереклисича, тийишлисича, жатхан юс кийимлерин тешген, ойнагъан дегенча жерле бла эркин жалчытып, сыйындырыргъа керек болады.

Аны себепли уа былтыр тамата къауумну элни мектебини арбазында орналгъан «Назычыкъ» садикге кёчюргенбиз, энди ала ары жюрюйдюле. Бизге уа бюгюнлюкде гитче эм орта группа да келедиле. Аланы саны шёндю жюзден асламды. Саулай алып айтханда уа, тёрт къауумгъа юлешинедиле.

Сабийле  бла шуёх коллектив ишлейди. Устазладан, юйретиучюледен сора да, профессионал психологубуз, музыкантыбыз, физругубуз да бардыла. Жыл сайын усталыкъларын ёсдюрген курсланы ётедиле, конкурслагъа  къатышып, жетишимли да  боладыла.

-Аш-суу бла болумугъуз а  къалайды?

-Аны юсюнден айтхан заманда сабийлени саулукълары ашагъан ашларына кёре болады дейдиле да, биз да анга уллу кёллю тюйюлбюз, энчи эс бурабыз. Сёз ючюн, орусча айтсакъ, белогу жетмеген ашдан гитчеле терк арыйдыла, эслери, кеслери да къарыусузуракъла боладыла. Аны себепли ыйыкъны  ичинде, жемишлени санамай, сют, бишлакъ, сюзме, жау, жумуртха, эт, чабакъ дегенча продуктла кем этилмей бериледиле. Аланы уа  завхозубуз Тюменланы Рита хар заманда да тынгысыз этмей, качестволуларын мажарады.

Сабийни саны-чархы жыл санына кёре бир кюннге къаллай  бир витамин, калорий, микроэлемент алыргъа керек эсе да, ол затлагъа толусунлай къайгъырабыз. Аш хазырлагъан къызларыбыз кюн узуну сабийлени татыулу, татымлы, саулукъгъа  да хайырлы ашарыкъла бла юч кере ауузландырадыла.

-Шёндю садиклеге да ФГОС-ла жарашдырылгъандыла. Сиз да алагъа кёре ишлей болурсуз?

-Бир-бирде сабийлени ёсе келгенлерин бахчада тирлик бла тенглешдиреме, нек дегенде,  жерге  къарыусуз урлукъ салсанг, кюз артында ол иги бай тирлик берлик  тюйюлдю. Бизни ишибизде да алайды, баланы гитчелигинден къалай тамырландырсанг, юйретсенг, уллуракъ бола баргъанында тёгерекге, жашаугъа кёз къарамы анга кёре байыкъланады.

Сабийге татыулу аш берип, эркин  ойнатхандан сора да, баш борчубуз – аланы тенглерини арасында кеслерин жарашдырыргъа, оюмларын ачыкъларгъа, ёсе келгенлеринде жер юсюнде мен да адамма  деген сезим бла  жашаргъа, тёгерек-баш, дуния бла шагъырейленирге, тил байлыкъгъа юйретиудю. Андан сора да, аланы саулукъларын  сакъларгъа, психология энчиликлерин эсге  алып айнытыргъа тийишлиди.

Биз бир ненча жылдан бери «От рождения до школы»  деген программагъа кёре ишлейбиз. Тюрлю-тюрлю проектле бла да кюрешебиз. Ол а  бир энчи темагъа кёре хазырлагъан ишибизни аз-аздан ачыкълай барыргъа себепликди.

Айтханымча, стандартлагъа тийишлиликде бардырабыз  юйретиуюбюзню. Ала жашчыкъланы бла къызчыкъланы жыл санларына кёре энчиликле эсге алынып къуралгъандыла. Аны себепли гитчелеге ангылашыныулудула.

Алгъын балалагъа билимни суратланы хайырланып бериучю эсек, бюгюнлюкде проектор бла телевизорда кёргюзтген  халда тюшюндюребиз. Аны игилиги недеди десегиз, гитчечикле, кёзлери бла кёргенден сора да, къулакълары бла  эшитселе, неге да женгилирек юйренедиле.

Кюнню ичинде битеу да этилген ишлени бир жолгъа эки-юч айтым бла билдирирге къыйынды. Жыл сайын устазларыбыз, юйретиучюлерибиз тюрлю-тюрлю профессионал эришиулеге къатышадыла, район семинарла да ётдюребиз. Былтыр «Багъалы  ана тилим» деген темагъа музыкадан окъутхан Горойланы Салихат дерс берип, алчы жерни алгъанды. Устазларыбыз барысы да сабий нени сюйгенин, къалай сёлеширге керек  болгъанын уста биледиле.

-Школгъа барыр жылларында садиклеге жюрюгенчиклеге диагностика этедиле. Бу сферада эрттеден ишлеген профессионал къадарынгда аны юсюнден не дерге боллукъса?

-Аллай жумушну биз дагъыда жылны аллында да бардырабыз. Ол сабийле къайсы теманы иги, къайсысын а къарыусузуракъ билгенлерин ангыларгъа онг бергенден сора да, мындан арысында билим бериу,  юйретиу процессде неге бютюн эс бурургъа тийишлилигибизни баямлайды. Жангы окъуу жылгъа кесибизге борчланы да аны эсеплерине кёре салабыз. Аны себепли диагностика – ол да бюгюннгю жашауну бир сурамыды деп сунама.

-Кеслери элде жашагъанлыкъгъа, сабий садикге жюрюп тебирегенлей орусча тилленип къалады деп жарсыгъанланы дайым да эшите турабыз. Ол жаны бла уа не иш бардырасыз?

-Аланы Ата журтха, туугъан жерге, ана тилге сюймекликлерин айнытыугъа, кючлеуге биринчи кюнден да энчи эс бурабыз. Ол зат гитчеликден къанлары бла сингмесе, артда кеч боллукъду деген къоркъуу да барды. Сабийлени кёбюсю элде тургъанлыкъгъа, кертиди, орусча сёлеширге бек сюедиле. Кесибизни ариу, бай тилибизни тас этип къоймазча, балачыкъла бла кёп тюрлю иш  бардырабыз.

Сёлешиу тилни байыкъландырыуда оюн форманы къыйматы уллуду, аны аслам халда хайырланабыз. Ол амал бла Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны,  бирси жазыучуларыбызны чыгъармалары бла да шагъырей этебиз. Сёзлени шатык айтыргъа юйретгенден сора да, аланы магъаналарына  тюшюндюребиз.

Маданият жанын алып айтханда, тепсеулеге, халкъ жомакълагъа, таурухлагъа, нарт сёзлеге, эски оюнлагъа, жырлагъа юйренедиле. Аланы эслеринде тутарча  къайтара-къайтара турабыз. Намысха, тау адет-тёрелеге да тюшюндюребиз, ариу къылыкълы болурларына къайгъырабыз. Алай эсе да, къуру садда угъай, юйлеринде ата-аналары да бу затлагъа эс бура турургъа керекдиле.

Бурун заманны харекетин жыйып, музей да къурагъанбыз. Андан да ала кёпге юйренедиле.

-Ата-анала бла байламлыкъны уа къалай къурайсыз?

-РФ-ни «Билим бериуню юсюнден» деген законунда окъуна ата-ана сабийни биринчи педагогларыдыла деп айтылады. Аны себепли ала бла байламлыкъны къурау ишибиз да энчи жерни алады. Ата-ана баласын сени къолунга келтирип, ышанып береди, аш-сууундан башлап  хунер, билим, къылыкъ жаны бла да тынгылы айнырына, къаралырына ийнанады. Болсада кеслери да баланы юйретиуден узакъда къалмазларын излей, кюн узуну ала мында неге тюшюннгенлерин билдиребиз, бюгюнлюкде сабийни бошлап, кечинсин къалай да  деп къояргъа жарамагъанын эсгертебиз.

-Бусагъатдагъы садикни айныуун неде кёресе?

-Къайсы бирибиз да ишлеген жерибизде тынч олтуруп турмай, тёгерекде тюрлениулеге кёре алгъа барыргъа керекбиз. Мен оюм этгенден, сад сабийни  не жаны бла да толусунлай айнытхан ара болургъа борчлуду. Аны саулугъун кючлер, ол тийишли билим алыр ючюн къайгъырыргъа, къошакъ халда амалланы, мадарланы да хайырланыргъа керекди.

Бюгюнлюкде анала ишге жюрюп, балаларына кеслери сюйгенча заман бёлюрге онг тапмай да къаладыла, ол кемчиликни уа садик толтурургъа тийишлиди. Бала кесин жангыз, къаралыр керекли къалгъан да сунмазча, битеу онгланы, мадарланы эркин хайырланыргъа да борчлуду.

-Ишингден зауукълукъ къалай бла табаса?

-Кертисин айтханда, школну тауусханымда, анам медицинаны сайласам сюйген эди. Жюрегим а, нек эсе да, сабийле бла ишлерге тартылгъанды. Кесим назмула да жаза тургъанма, КъМКъУ-ну орус-малкъар бёлюмюне киреме.

Бюгюнлюкде сайлагъан жолума аз да сокъуранмайма, сюйюп урунама. Бютюнда гитчечиклей  сени къолунга келип, артда жетишимли болсала, кёлюнг кётюрюледи. Белгили спортчуларыбыз Тюменланы Альберт, Бийберт, Казим, Мусса, Гуппойланы Алина, Герийланы Руслан - барысы да къолубузда ёсген сабийледиле. Мындан ары да алагъа бийикликле тежейбиз.

Педагог болуу жюрекни излемиди. Ол усталыкъны сюймеген бу ишде хазна кёп заманнга къалаллыкъ тюйюлдю.

Ушакъны Далхатланы Марзият бардыргъанды.
Поделиться: