Жашау журт-коммунал жумушла ючюн азыракъ тёлер амалла

Коммунал тёлеуле жарсытмагъан хазна адам болмаз. Бютюнда къыш келип, ала да кёбейип тебиреселе. Тарифлеге жыл сайын къошула баргъаны бир да къууандырмайды. Аланы тыяр амалыбыз жокъду, алай тёлеулени азайтыргъа уа къолубуздан келликди. Алай бла мында бир ненча амал барды. Биринчиси – ахчаны жаланда керек жумушлагъа къоратыуду. Аны юсюне уа ресурсланы аяулу хайырланыу, къоранчланы азайтыу, тёлеулени бир кесегин къайтарыу дегенлени да къошаргъа боллукъду.

Белгилеп айтханда, биз «коммуналканы» ма быллай жумушла ючюн тёлейбиз: ток, газ, сууукъ эмда исси суу, канализация, жылыу бла жалчытыу, юйню жумушларына къарау, кир-кипчикни ташыу. Иели юйде «жумушлагъа къарау» деген тёлеу жокъду, фатарлада жашагъанлагъа уа - барды. Газны юсюнден айтханда, биринчилеринде аны счётчик эсеплейди, экинчилеринде уа ол асламысында болмаучуду; алада кёк отлукъну багъасын нормативлеге кёре тергейдиле.

Бирле, кеслери да билмей, хайырланмагъан жумушла ючюн жылла бла тёлеп турургъа боллукъдула. Биринчиден, сёз мында радиоточканы юсюнден барады. Алгъын заманлада ол хар фатарда да болуучу эди. Энди уа кимге керекди ол? Аны къой, аллай зат болгъанын хазна киши да билмейди. Алай бир-бирлеге уа квитанцияда аны ючюн тёлеу да къошулуп келедиле. Аны кетерир ючюн управляющий компаниягъа барып айтыргъа керекди.

Сотовый связьны хайырланмагъан хазна адам болмаз. Бюгюнлюкде быллай телефонсуз бир инсан да болмайды. Алай эсе уа, юйде стационар телефон тутаргъа, аны ючюн ай сайын абонент тёлеу берип турургъа керекмиди? Хау, бирле «айгъа эки жюз сом чакълы тёлейбиз да, ол алай уллу ахча тюйюлдю» дерге да боллукъдула. Алай аны бир жылгъа алып тергегенде уа? Эки-юч минг кимни да хуржунун тешерик тюйюлдю.

Кёп фатарлы юйледе жашагъанлагъа стационар телеантенна ючюн тёлеу келип турургъа боллукъду. Бюгюнлюкде цифралы телевидение, Интернет да бардыла. Аллай антенна ючюн ай сайын ахча берирге керекмиди? Не хазна.

Фатарда жашагъанланы хар бирини да аны тыш эшигинден ачхычы бар эсе, домофонсуз да кечинирге боллукъду. Бютюнда сизге артыкъ кёп къонакъ келип турмаучу эсе. Домофонну энчи компания орнатхан эсе, жаланда заявление жазып къояргъа боллукъду. 

Сиз кёрмей неда эс бурмай саркъып тургъан суу дайым къоранч келтирип турлукъду. Аны себепли кранлагъа, батарейлеге, унитазгъа кёз-къулакъ болгъанлай туругъуз. Не аз да тамычы чыкъгъан тешикден бир айгъа суу жюз литрле бла кетерикди.

Экинчиси: суугъа счётчик салыгъыз. Нек дегенде, нормативлеге кёре бир адам башына айгъа он-онбеш кубометр окъуна санаргъа боллукъдула. Элледе жашагъанлагъа уа аны юсюне маллагъа эм бахчалагъа (жай кезиуде) суу салыуну да къошадыла. Аланы барын да бирин бирине къошса аз ахча чыгъарыкъ тюйюлдю. Жашауда уа сиз аллай бир сууну не хазна къоратырсыз.

Сууну аяуда башха амалла да бардыла. Сёз ючюн, ванный угъай, душевой кабина орнатса, ол беш кереге аз къоратыллыкъды. Быстыр жууучу машинаны тыгъым-тыкъма этсе, аны азыракъ ишлетип турургъа боллукъду. Суу бла ток да анга кёре къоратыллыкъдыла. Тишлени тазалагъанда, сакъал жюлюгенде да кранны дайым ачып турургъа кереклиси жокъду.

Кёпле биле да болмазла, алай токну бир угъай, юч тюрлю тариф бла тёлер амал барды. Сёз ючюн, бизни республикада, шахарлада жашагъанла бир киловатт ючюн - 3,96, элледегиле эмда юйлеринде ток печьлери болгъанла уа 2,77 сом тёлейдиле шёндю. Ол бир тарифди. Алай энтта да экиси барды: сутканы - эки эмда юч кезиуюне бёлюннгенле. Эки кезиулю тарифге кёре биринчи категория кюндюз  4,55, кече уа  2,38 сом тёлейди. Экинчилери уа – 3,19 эм 1,67 сом. Ючюнчю бла уа тарихле быллайдыла: 4,75 - 3,96 – 2,38 эм 3,32 – 2,77 – 1,67.

Светодиод чыракъла багъаракъ тургъанлыкъгъа, токну бек аз кюйдюредиле. Сёз ючюн, алгъын жюз ваттлы чыракъ жарытхан отоугъа 10-12 ватт къоратхан светодиод керекди. Неллай бирге аз электрокюч къоратылгъанын кесигиз кёресиз.

Бытовой техника сатып алгъанда, энергияны хайырланыу жаны бла ол къайсы классха саналгъанына эс бурургъа керекди. Бек аяулугъа «А» класс саналады. Ол «С» классдан эсе 40 процентге азыракъ ток кюйдюреди.

Быстыр жууучу машинка асламысында 60 градусда хар нени да тынгылы жууады. Сууну андан къайнар этер кереклиси жокъду. Тазаланмагъан (ток) чайник, ичи букъудан толгъан пылесос, къабыргъаларына буз къатхан холодильник токну артыгъы бла кюйдюредиле.

Ары-бери кетсегиз, приборланы сетьде къоймагъыз. Ала ишлемегенликге да, токну аз-маз хайырланнганлай турадыла. Холодильникни уа батарейледен эмда кюн тийген жерден узагъыракъда орнатыгъыз. Кесин да къабыргъагъа эм азындан он сантиметр къоюп алай. Ол да энергияны аяугъа себеплик этерикди.

Фатарны жылыу бла жалчытыу жумушдан къутулур онг жокъду. Алай батарейле сууугъуракъ болгъанларын сезип, ток батарей ишлетирге тюше эсе, тюзюнлей управляющий компаниягъа барыгъыз. Дагъыда кёп фатарлы юйде жашагъанла бары да оноулашып, жылыуну тергеген счётчик орнатыргъа боллукъдула. Ол да къоранчланы ючден бирин азайтыргъа онг берликди.

Эшикледен, терезеледен сууукъ ура эсе, кёз кёрген тешиклени тынгылы жабаргъа керекди. Бир амал бар эсе, фатарны тыш къабыргъаларын да жылыуну тыйгъан абериле бла тышларгъа боллукъду. Алай мында да юйде жашагъанланы бары бла оноулашып мадар излерге тюшерикди.

Газны аяулу къоратырча эм биринчиден счётчик салыргъа керекди. Иели юйледе ол борчлу халда орнатылады. Фатарлада уа аллай амал болуруна жерине кёре къараргъа керекди.

Иели юйде кёк отлукъну асламысы аны жылытыугъа къоратылады. Аны себепли жылыу азыракъ кетерча этерге керекди. Аны жашау журтну къурулушун башлагъанда окъуна сагъыш этсе иги боллукъду: къабыргъаланы къалагъанда эмда тышлагъанда жылыуну тыйгъан материалланы хайырланыргъа, терезелени тапларын орнатыргъа. Специалистле бла оноулашып, юйню жылытыу системаны эм игисин жарашдырыргъа керекди. Арт жыллада отоулада батарейле угъай, «жылы полла» орнатхан тёре да чыкъгъанды. Айтханларына кёре, ол юйню ичин игирек жылытады. Алай эсе уа, газ да азыракъ къоратыллыкъды.

Алгъын ишленнген юйледе уа батарейлени кезиу-кезиу тазалап турургъа керекди. Аланы ичинде жыйылгъан кир-кипчик жылыуну иги айланыргъа къоймайды. Жангы котёлла да газны аяулу къоратадыла. Быллай тёлеуню кёплюгю жарсыта эсе, эски оборудованияны алышындырыуну сагъышын этерге керекди.

Бизни къыралда гражданланы талай категорияларына коммунал жумушланы тёлеуде льготала бериледиле. Анга Уллу Ата журт урушну ветеранлары, Урунууну жигитлери, Ленинградда блокадагъа тюшгенле, Чернобыльчиле эм башхала тийишлидиле. Регионла да бу тизмени кеслери оюмларына кёре кенгертирге эркиндиле. Ары, сёз ючюн, кёп сабийли юйюрле, урунууну ветеранлары, ёксюз сабийле эмда пенсиячыла кирирге боллукъдула. Айтханыбызча, аланы саны регионнга кёре жарашдырылады. Льготагъа тийишли болгъаныгъызны МФЦ-гъа барып билирге боллукъсуз. Битеу керекли документлени да анда жарашдырып берликдиле.

Дагъыда къолайсыз юйюрлеге къырал жашау журт-коммунал жумушла ючюн тёлерге субсидияла бла себеплик этеди.

Биз мында тёлеулени азайтыр амалланы асламысыны юсюнден айтдыкъ. Сагъыш этсе, аланы юсюне энтта да бир мадар табаргъа боллукъду. Сёз ючюн, «коммуналканы» терминалда неда бир-бир банклада тёлегенде, аны ючюн комиссия тёлерге тюшерикди. Дагъыда тёлеу заманында берилмесе, аны юсюне тазир да къошаргъа боллукъдула. Аланы экисинден къутулурча къыйын салыргъа окъуна керекмейди.

Дагъыда юйде беш кюнден артыкъ болмасагъыз (отпуск, командировка), ол заман ючюн тёлеуню кетерирге амал бериледи. Сёз мында газны, токну эмда сууну юсюнден барады. Кеси да аланы тергеген счётчикле орнатылып эселе. Жылыу бла жалчытыу ары кирмейди. Тёлеуню азайтыр ючюн къолда шагъатлыкъ къагъытла болургъа керекдиле: билет, больницадан справка, командировкада болгъаныгъызны кёргюзтген документ… 

Тёлегенден сора квитанцияны атып къоймагъыз! Ким не зат айтса да, ала бир кюнде изленип къалыргъа боллукъдула. Организацияда система тапсыз ишлесе, компьютер бузулса, тёлеу терс тергелсе – квитанциясыз тюзлюкню тохташдыргъан бек къыйын боллукъду.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: