Балтий флотда къуллукъ этген таулу лётчикле

Россейни Балтий флотуну  аскер кемесине «Къабарты-Малкъар» деп аталгъаны бизни республикагъа уллу сыйды эм намысды. Биз барыбыз да ёхтемленирге керекбиз бу уллу  саугъа бла. Флотну  башчысы  вице-адмирал Виктор Кравчук ол кемеде республиканы  айырмалы  жашлары къуллукъ этип,  Ата  журтну  къоруулаучуну усталыгъына  юйренириклерин айтхан эди. Ол да бизге бек магъаналыды.

 Аны бла байламлы  Уллу ата журт урущну  жылларында Балтий флотну авиациясында къуллукъ  этген жерлешлерибиз жангыдан сагъыннганны хатасы  болмаз.

1941 жылда июльда Байсолтанланы  Алимни башчылыгъы бла юч «И-16» истребитель буйрукъну толтурургъа учхандыла. Ала Турку портда душманны къаллай бир кючю болгъанын билирге керек эдиле. Барыр жерлерине жууукълашханда, алларына тёрт фашист самолёт чыкъгъандыла. Арсарсыз сермешге кирип, таулу жаш гитлерчи самолётладан бирин жандыргъанды, нёгерлери да бир самолётну агъызгъандыла. Буйрукъну толтуруп, лётчикле аэродромгъа къоннгандыла, аланы авиаполкну командири къызыу алгъышлагъанды.

Бизни бомбардировщиклерибизге душманны жаяу аскерлерине чабыуул этерге буйрукъ болгъанда, аланы къорууларгъа истребительле кётюрюлгендиле, ол санда Алим да. Гитлерчилеге иги кесек къоранч тюшюрюп, артха къайтып келе, ызларындан тёрт «мессершмит» жетгендиле. Кюйсюз хауа сермеш башланнганды.

Немисли истребительледен бири, эскадрильяны командири Белоусовну самолётуну артындан къысха чыгъып, аны мараргъа тебирегенлей, Байсолтан улу, андан бир секунд алгъа болуп, пулемёт бла атып, фашист пилотну самолёту бла бирге «жер таба ашыргъанды».

Ленинградны кёгюнде хауа сермешле хазна къалмай кюн сайын баргъандыла. Алим эм аны нёгерлери душманны аллына батырлача чыкъгъандыла эм гитлерчи лётчиклени жолларын кесгендиле. Байсолтан улуну аты Балтий флотну авиациясыны бек ахшы лётчиклерини араларында айтылгъаны ол заманда кишини да сейирсиндирмегенди. Ол къуллукъ этген авиаполкга Балтий флотну авиациясыны командующиси генерал-лейтенант Самохин келгенде, картагъа къарап, бармагъы бла бир точканы кёргюзюп:

- Былайгъа сынаулу лётчикни жиберирге керекди. Аэродромну суратын алсын, душманны анда не кючю болгъанын тохташдырсын. Алай бир зат эсигизде болсун. Фашист аэродромну къорууларгъа кёп зенит топла орнатылыпдыла, - дегенди.

- Ким учарыкъды? - деп соргъанында, аз да сагъыш этмей: - Байсолтан улу, - деп жууаплагъанды полкну командири.

Алимни хауа сермешлеге усталыгъы кюнден-кюннге ёсе, аскер саугъаларына да къошула баргъанды. Авиаэскадрильяны командирини экинчиси гвардияны капитаны Байсолтан улуну кёкюрегинде Къызыл Байракъны эки ордени жылтырай эдиле. Аны Совет Союзну Жигити деген атха кёргюзтюлген къагъытында былай айтылады: къыркъ экинчи жылны жайына ол аскер борч бла 277 кере учханды, душманны жаяу аскерлерине 64 кере чабыуул этгенди, 27 кере разведка бардыргъанды, 45 хауа сермешге къатышханды, кеси энчи онбир, нёгерлери бла бирге да онюч фашист самолётну агъызгъанды.

«Комсомол - самолётлагъа» деген чакъырыу элтгенди мингле бла жашланы авиациягъа. Черкесланы Къонакъ да аладан бири эди. Ол кёп хауа сермешлеге къатышханды. Балтикада душман кемелени эм катерлени батдыргъанды. 1943 жылда августда Эстонияны башында къызыу хауа сермеш болгъанды. Хар замандача, бу жол да гитлерчи самолётла аслам эдиле.

Къарап-къарагъынчы, Къонакъ эки «юнкерсни» къара тютюнлерин бардырады. Немисли бомбардировщиклени дайым да истребительле ашырып болгъандыла, «мессерле», къузгъунлача, тёгерекден аладыла совет лётчиклени. Черкес улу окълары тауусулгъунчу сермешеди ала бла. Самолёту жанып башлагъанда, парашют бла секиреди…

Нёгерлери аэродромгъа Къонакъсыз къондула. Аны агъызгъанларыны юсюнден аман хапар да келтирип. Жарсыгъандыла, мудах болгъандыла бир полкчулары. Алай ала юйренип къалгъан эдиле хауа сермешледен лётчикле бары да сау-саламат къайтмаучуларына. Бу жол тамата лейтенант Черкес улудан тюнгюлдюле. Аны ёлгеннге санадыла, эстонлуланы къолларына тюшген эсе, ала совет лётчикни сау къоярыкъ тюйюлдюле деген оюм бла…

Уруш бошалгъандан сора Черкес улу бир ненча жылны Ленинградда авиазаводда реактивный самолётланы сынап тургъанды. Бир жол истребитель, «лётчикге бойсунмай», уллу терклик бла энишге тюшюп башлагъанды. Бир ненча секунддан буруну бла жерге чанчыллыкъ эди. Къалай этейим дей турургъа заман болмагъанды. Пилот самолётну Финн богъазны жагъагъа жууугъуракъ жеринде суугъа къондургъанды. Болсада истребительни ремонтха, лётчикни уа госпитальгъа салгъан эдиле...

Лётчик-бомбардировщик Арсен Жабраилович Кафоев 1922 жылда Урванда туугъанды. Ейскде тенгизчи лётчикле хазырлагъан училищени бошагъанды. Къызыл Байракълы Балтий флотда къуллукъ этгенди. Душман авиациядан Ленинградны къоруулагъанды. Къызыл Байракъны ордени бла эки кере, Ата журт урушну I эм II даражалы орденлери, майдалла бла саугъаланнганды.

Уруш  бошалгъандан сора  Къабарты-Малкъар пединститутну филология  эм  тарых  факультетинде окъугъанды. Андан сора  МГУ-ну экономика  факультетин бошагъанды. Студентлеге  политэкономиядан дерсле  бергенди.

Балтий флотну авиациясында лётчик-истребитель эди Керменланы Магометгерий да. Ейскде Чеченланы Жамал, Сарбашланы Солтан, Хайырланы  Алий-Солтан бла бирге окъугъанды. Аны юсюнден 1943 жылда «Красная звезда» газетде сураты бла бирге хапар чыкъгъан  эди.