Сынау жыйышдырама деп, санга ышаннган адамны жашауу, къадары бла да ойнаргъа эркин этилмейди

31 май – Россейли ёкюлню кюню

 Мишаланы Мустафаны жашы Мухтар  «Эгида» коллегияны къауумуна киреди, КъМР-ни Ёкюллерини палатасыны реестрини келечисиди. Ол   къысха заманны ичинде къыйын, жамауатны къайгъыртхан ишлени бардырып,  анга ышаннган адамлагъа болушханлай келеди. Биз Мухтар  бла тюбешип,  ишини энчиликлерини, адвокатны борчларыны, шёндюгю праволу къыралны эм кёп башха затланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.  

- Мухтар, сен адвокат усталыкъ бла къалай кюрешип башлагъанса?

- Москваны къырал социальный университетин бошагъанма. Адвокат болгъунчу уа кёп тюрлю жерледе ишлегенме, ол санда милицияда да.  Бир жол а Къабарты-Малкъарда  аты айтылгъан адвокат Татьяна Псомиадини иш юсюнде кёргенме. Мен аны профессионал усталыгъына, билимине, фахмулулугъуна, тирилигине асыры сейир этгенден, кесим да адвокат болургъа итинеме.

Татьяна Николаевнаны хайырындан экинчи бийик билим алып, ёкюл усталыкъ бла кюрешип башлагъанма. Биринчи атламларымы да аны бла бирге этгенме. Андан сора да, «Эгида» коллегияны башчысы Ирина Пархоменко да манга ишимде бек болушханды, ол кеси да Татьяна Псомиадини сохтасыды. Ишни не жашырынлыкъларын билген эсем да, аланы манга бу эки профессионал тиширыу юйретгендиле.

- Мурдарланы, уручуланы къалай къоруулайсыз дегенни эшитирге тюшеди. Алагъа не айтырыкъ эдинг?

- Аманлыкъчы, бузукъчу, эртте-кеч болса да,  жууапха тартыллыкъды. Алай ол аны къалай этгенди – билмей, сунмай тургъанлай, неда алгъадан оюмлап, келишипми?  Адвокат битеу бу затланы тергерге керекди.

Россейни Конституциясында уа къырал  инсанларыны эркинликлерин къорууларгъа борчлу болгъаны шарт жазылыпды. Ол жаны бла битеу праволу мадарла къабыл этилгендиле. Башхача айтханда, биз адамны этгенин угъай, аны эркинликлерин къоруулайбыз. Башы сюдлюк болгъан эсе да, ол къыралны гражданствосун тас этмейди, аны битеу эркинликлери, праволары да сакъланадыла. Биз а аланы тамамларгъа болушабыз.

- Сен  асламында къаллай ишле бардыраса – уголовный, административ? Аладан къайсылары къыйындыла?

- Арт заманда уголовный ишлени бардырама. Ала къыйыныракъдыла, башхалары уа женгилдиле деп айыргъан тюз болмаз, алада хар биринде да сёз адамны жашаууну, ырысхысыны юслеринден барады.

Бир бирине ушагъан ишле да жокъдула, неда бу материалланы уа бир да къыйналмай бардыраллыкъма деп да айтыргъа жарамайды. Бизге  битеу документлени тынгылы тинтирге тюшеди – шагъатланы айтханларын сюзерге, къаллай шартла жыйышдырылгъанларына къараргъа, аланы бир бирлери бла тенглешдирирге, келишмеулюклени  ачыкъларгъа.

Ол угъай, сюд къаллай оноу чыгъарлыкъ болур деп, алгъадан оюмларгъа да керекди.  Адвокат сынау жыйышдырама деп, анга ышаннган адамны жашауу, эркинлиги, ырысхысы, къадары бла да ойнаргъа эркин тюйюлдю.

- Санга, адвокатхача, кесинги праволарынгы къорууларгъа уа тюшгенмиди?

- Кертисин айтханда, аллай кезиуле кёпдюле. Сёз ючюн, къоруулагъан адамынг бла тюбешир ючюн кёп чырмауладан ётерге, заявленияла жазаргъа,  прокуратурагъа, Адвокат палатаны башчысына тарыгъыргъа  тюшеди.  Уголовный ишни бардыргъанда уа,  адамны эркинликлери сакъланмай эселе,  адвокатны праволары да бузуладыла. 

- Россей праволу къыралгъа саналады. Алай жашауда уа биз аны  принциплерине жетишгенбизми?

- РФ-де законланы ишлегенлерине, адамны праволары къалай сакъланнганларына хар кимни да кесини оюму, кёз къарамы болур.  Сорууунга уа РФ-ни Конституциялы сюдюню башчысыны сёзлери бла жууапларыкъ эдим. Биз алыкъа праволу къыралда жашамайбыз,  алай Россей Федерациягъа жаланда 25 жыл толгъанды. Къысха заманны ичинде биз башха къыралла жюз жылла бла къурагъан праволу системагъа жетишгенбиз, дегенди ол.

Алай, мен акъыл этгенден,  сюд системагъа реформа керекди. Сюд  терслеучю органды, ары тюшгеннге алгъадан да аманлыкъчыгъа, бузукъчугъача къаралады. Адамны башына эркин этиу бла байламлы оноула бек аздыла. Дагъыда судьяланы асламы кимледиле: прокурорла, следовательле, полициячыла. Ала алгъыннгы ишлеринде адамгъа къажау шартла жыяргъа, аны терслерге  юйреннгендиле, судьяны къуллугъунда да бу тёрени бардырадыла.

- Быллай аманлыкъ этген адамны уа бир заманда да къорууларыкъ тюйюлме деп а айталлыкъмыса?

- Бу соруугъа жууап берген къыйынды. Ишлеп башлагъанымда,  аллай сагъышларым бар эдиле. Алай адамны кесини праволарын къорууларгъа онгу болургъа керекди. Конституция, законла анга аллай амалла бередиле, адвокатны болушлугъу бла хайырланыргъа, ол санда хакъсыз, эркин этедиле.

Дагъыда, адамны бир къужур иш, мурдарлыкъ, адамлыкъгъа къажау бузукълукъ этгени ючюн тутаргъа боллукъду. Алай ол аманлыкъны кертиси бла этген а булурму, неда следствие жангылгъанмы этгенди?  Ёкюлню борчу ма олду – тюзлюкню тохташдырыргъа.

- Сен аллай адамгъа  болушалгъанма деп айталлыкъмыса?

- Хау, сёз ючюн,  талауур этгени ючюн тутулгъан биреуленнге болушалгъанма, аны тукъумун айтмай къояйым. Следствияны кезиуюнде ол аманлыкъ этгенине женгдирген эди, алай  артда бизге айтханыча, анга зорлукъ сынатылып,  кеси-кесин аманлагъанды.  Сюдде жаш аманлыкъны этмегенин тохташдыралгъанбыз,  аны эркин этиуню юсюнден оноу чыгъарылгъанды. Алай Баш сюд ишни жангыдан тинтгенди. Болсада анда да жаш  талауурну этмегенин тохташдырыргъа къолдан келгенди.

Мен уручуланы нек къоруулайма? Энтта юлгю келтирейим. Бахсан районда бир ненча жаш, аланы арасында уа акъылбылыкъ болмагъан да, талауур, уручулукъ этгенлерине эм ахча даулагъанларына ишекликде тутулгъандыла. Материалланы тинтгенимде, мен къоруулагъан жаш жаланда уручулукъгъа къатышханы  ачыкъланнганды.

Биз битеу шартланы  бирикдирип, шагъатла айтханны сюзюп,  аны терслиги болмагъанын тохташдыргъан эдик. Алай бла сюд аны жууапха жаланда этген аманлыгъы ючюн тартханды.

- Следствияны терсликле бла бардыргъан, жалгъан шагъатланы хайырланнган жууапха тартылыргъа керек тюйюлмюдю да?

-   Следователь  адам аманлыкъгъа къатышханына ишекли болургъа эркинди. Сёз ючюн, аны бузукълукъ этилген жерде  кёргендиле.  Алай материалланы кереклисича жыйышдырмай, аланы толусунлай тинтмей сюдге берип, анда уа адамны терслиги болмагъаны ачыкъланып, эркин этиуню юсюнден оноу чыгъарылса, хау, следователь борчун толтурмагъаны ючюн жууапха тартылыргъа керекди. Алай бизни къыралда аллай низам жокъду.

- Сюд адамны башына эркин этсе,  къыралны казнасындан анга  компенсация тёленеди. Следователь борчун кереклисича толтурмагъаны ючюн налог тёлеучюле ахчаны кеслерини хуржунларындан нек берирге керекдиле?

- Мен акъыл этгенден, следователь материалланы толусунлай тинтмей, тюзлюкню тохташдырмай сюдге жиберсе, прокурор да терслеуню къабыл кёрсе, экиси да ишлерин толтурмагъанлары ючюн жууапха тартылыргъа керекдиле. Ала хуржунларындан тёлериклерин ангыласала, ишлеринде ат башындан къарагъанны къоюп, кемчиликле тохтарыкъ эдиле.

 - Ёкюлню къаллай ышанлары болургъа керекдиле?

- Бек алгъа   тюзлюкню тохташдырыр ючюн, билимин, акъылын аямазгъа борчлуду. Бизге документлени окъургъа, кёп жазаргъа да тюшеди, аны ючюн а эринмезге, жерингден къопмай ишлерге да керекди. Дагъыда тирилик  да магъаналыды – бир гитче шартчыкъны тохташдырыр ючюн окъуна кёп айланыргъа, материалла жарашдырыргъа тюшеди.

Билимин ёсдюрюрге, кёп окъургъа да борчлуду.  Законла кюн сайын жангыдан тинтиледиле, алагъа тюзетиуле этиледиле. Сюдде билимсизлигин кёргюзтюп, айыплы болургъа, санга ышаннган адамны  алдаргъа эркин тюйюлдю. 

Дагъыда ариу сёлеше билирге керекди. Аны сёзю ачыкъ, ангылашыныулу, оюмлу болургъа тийишлиди. Сюдде  законланы тюз хайырланып, шагъатлагъа магъаналы соруула берип,  къоруулагъан адамны тюзлюгюн тохташдырлыкъ  шартланы табыу - ма бу затла магъаналыдыла.

-  Сюдде биринчи ишинг а эсингдемиди? 

- Хау, ол авария бла байламлы эди. Кёлюм толуп, тынчлыкъсыз болуп, къайгъырып тургъаным эсимдеди. Билемисе, мен бардыргъан ишлерими, къоруулагъан адамларымы асламын эсимде тутама,  ол а бек болушады.  Сюд мен сакълагъанча оноуну чыгъармаса, асыры къатылыкъ этилсе, жюрегим бек къыйналады.

- Профессионал байрамынг бла алгъышлайма. Коллегаларынга уа не айтырыкъ эдинг?

- Бек алгъа тёзюмлюлюк, саулукъ, ырахматлыкъ, сайлагъан ишлеринде жетишимле тежейме. Хар адам да ишчи борчларын кереклисича толтурса, жамауатны аллында тюзлюк бла ишлесе,  бюгюнлюкде болгъан проблемала кетерилмей, къыралда праволу болум тюзелмей къаллыкъ тюйюлдюле.