ТОПЧУ ТЕНГЛЕ

Ала – эки тенг, эки кёнделенчи жаш – Отарланы Муратны жашы Зейтун бла Атмурзаланы Муссаны жашы Мутай бир жыл туугъандыла – 1918 жылда, аскерге экиси да бирге кетген эдиле – 1939 жылда. Аланы аскер къуллукълары бошалыргъа Уллу Ата журт уруш башланнганды. Тенгледен бири гитлерчиле бла биринчи сермешге кирген кюн ёлгенди. Экинчиси урушну къанлы жоллары бла фашист Германияны уясына дери баргъанды, ёшюн уруш этиу бла Берлинни алгъан совет аскерлени санында болгъанды. Мындан бир ненча жыл алгъа Тырныауузда ёлгенди (жаннетде жатсын). Бизни бюгюннгю хапарыбыз аланы юслеринденди.

Отуз тогъузунчу жылда ала 21-жыллыкъ жашла эдиле. Жашчыкъла десек да боллукъду. Ол жыллада аскерде къуллукъ этиу уллу намысха саналгъанды. Аны себепли жашла аскерге сюйюп баргъандыла. Туугъан журтубузну Сауутланнган кючлерине къошулгъанлары бла ёхтемленнгендиле. Зейтун бла Мутай Ровно областьда Гайсин шахаргъа келгенлеринде, Финляндия бла урушну къызыу баргъан заманы эди. Таулу жашланы артиллерия полкга жарашдырадыла. Юйрениуле башланадыла. Кюн сайын да солдатла ингирде казармагъа арып къайтадыла. Ала бирде 45-миллиметрлик топла бла танкланы мараргъа юйренедиле, бирде танклагъа къажау урула къазадыла. Бир кесекден кёнделенчи жашла къуллукъ этген артиллерия полкну чекден артхаракъгъа келтиредиле – Житомир областьда Бердичев шахаргъа. Биягъы юйрениуле, юйрениуле… Солдатны аскерде къуллукъ этерик болжалы бошалгъынчы юйрениуле бошалмайдыла.

Кюнле, айла оза, 1941 жыл жетди. Совет халкъгъа уллу палах келтирген, миллионла бла аналаны сарнатхан, миллионла бла сабийлени ёксюз этген, миллионла бла адамланы юйсюз-журтсуз къойгъан, тёрт жылны ичинде кече, кюн да тохтамай баргъан урушну башланнган жылы. Аскерге 1939 жылда чакъырылгъанла юйге кетерге кёп къалмагъанды деп, аны къууанчы бла жашайдыла. Билмейдиле ала алыкъа кёплери юйлерине къайтмазлыкъларын, аналарын, аталарын къууандырмазлыкъларын.

Июнь айны жыйырма экинчи кюнюню танг аласы ачы, жюреклени титиретген хапар бла башланады. Немисли-фашист аскерлени Совет Союзну чегинден ётгенлерине кёплени ийнанырыкълары келмей эди. Ол чекде чыкъгъан, терк бошаллыкъ къаугъады деп, ал кезиуде кёпле алай суннгандыла. Болсада фашист авиация къыралыбызгъа иги кесек терен кирип, чекден узакъда шахарларыбызны башларындан бомбала къуюп башлагъанда, уллу уруш башланнганын хар ким да ангылады…

Бизни жерлешлерибиз къуллукъ этген артиллерия полкга кюнбатыш чек таба тебирерге буйрукъ болду. Артиллеристле, топлагъа атланы жегип, жолгъа чыкъдыла. «Терк, терк!» - деп ашыкъдырадыла командирле. Полк, белгиленнген жерге жетип, къорууланыу позицияда тохтаргъа керекди. Солдатла атланы аямайдыла, исси кюнледе аланы кёмюк этип терлегенлери барады. Атлагъа, адамлагъа да тынч тюйюлдю, алай тохтау, солуу жокъду. Не бек ашыгъып кюрешдиле эселе да, бизни артиллеристлерибиз къорууланыуда тохтарыкъ жерлерине жеталмадыла. Гитлерчи моторизованный аскер бёлюмле ол жанындан теркирек келе эдиле.

Алай бла, совет артиллеристле фашист танкланы алларына чыгъып къалдыла. Кеслерине, топлагъа да окопла къазаргъа, хазырланыргъа онг болмады. Ачыкъ жерде артиллеристле немецли танкла бла къаты урушха кирдиле. Гитлерчи самолётла, бизникилени бомбала бла уруп, онгсуз этдиле, батареялада топланы кёбюсюн буздула, артиллеристледен ёлгенле кёп болдула. Полкну полк дерча магъанасы къалмады. Болсада артиллеристлени сау къалгъанлары фашист танкла бла атышыуну бардырадыла. Мутай мараучусу болгъан топну расчётунда аны кесинден башха адам жокъду, нёгерлери бары да ёлгендиле. Атмурза улуну тобу тургъан жерге юч танк келедиле. Къара жорлу танкла: дунияны темир тауушха алдырып. Аланы тауушлары окъуна тели этер эди жюреги къарыусуз болгъан адамны. Алай Мутайчаланы уа - угъай. Ол жангыз кеси топну расчётун алышындыргъанды.

Фашист танкла, бир кесекчикге тохтай да ата, алгъа келедиле. Мутайны тобуну аллында, артында, онг, сол жанында да топ окъла чачылдыла. Алай Атмурза улу шёндю бир затха да эс бурмайды, бир зат да эшитмейди. Ол алда келген фашист танкны илишаннга тутханды, андан кёзюн айырмайды, энтта да бир кесек жууукълашсын… Бир атханлай тохтатыргъа керекди. Алай болмаса… Немесли танкчыла бек уста марагъанларын Мутай кеси кёзю бла кёрдю. Ол фашист танкны гусеницасын тутдуруп атды, 45-миллиметрлик топну огъу аны ал жанында бронясын тешаллыкъ тюйюл эди. Сорокопятка (солдатла анга алай айтып болгъандыла) алгъа тебинип, дагъыда жеринде тохтады, гусеницасы юзюлген танк бир жанына бурулгъанлай, Мутай экинчи снаряд бла аны къабыргъасындан урду. Къурч машинаны къалын къара тютюню чыкъды. Энди андан къоркъуу жокъду. Атмурза улу экинчи танк бла дуэльни башлады. Жан-жанында биягъы топ окъла чачыладыла, немислиле топ-окъ кереклерин бир заманда да аямагъандыла, кёбюсюнде бизникиле, кючлю от ачыулары бла жунчутуп тургъандыла.

Мутай жиберген топ окъдан экинчи фашист танк да жанды. Ол топну быргъысын ючюнчю танкга бурду. Жангыз кеси къалгъан тенгине болушлукъгъа чабып келген Зейтун (ол башха топ расчётда эди) Мутайны тобу атылгъаны бла бирге тюз да алайгъа топ окъ тийип чачылгъанын кёрдю. Душман танкны снаряды Атмурза улуну тобун бир жанына быргъады. Алай танк кеси да тютюн этип башлады. Баям, топдан, танкдан да снарядла бир кезиучюкде чыкъгъан болур эдиле. Атмурзаланы Мутайны гитлерчиле бла ол биринчи эм ахыр сермеши болгъанды. Къазауатда солдатла аны биринчи кюнюнде, ахыр кюнюнде да ёледиле – урушну кюйсюз закону алайды. Мутай аны тёртюнчю кюнюнде уллу жигитлик этип ёлгенди, аллай, жарсыугъа, аны жигитлиги белгили болмай къалгъанды. Жаланда Отарланы Зейтун унутмай тургъанды тенгини 1941 жылда 25-чи июньда этген жигитлигин. Урушну биринчи айларында саугъалаугъа кёргюзтген деген зат хазна болмагъанды, кёплени жигитликлери билинмей къалгъанды. Сау ротадан, батальондан жангыз бир адам къалмагъан кезиуле болгъандыла. Аланы кишиликлери, жигитликлери  кеслери бла бирге «ол дуниягъа» кетгендиле.

Артиллерия полкну сау къалгъан солдатларына артха кетерге тюшеди. Агъач къыйырына жетерге аланы башларындан биягъы фашист самолётла чыгъып, бомбала атадыла, пулемётладан от ачдыла. Алайда да бир талай адам ёледи. Алай бла, артиллерия полк ахыры бла ууатылады. Полкдан жаланда бир ненча адам эм аны байрагъы къалгъан эдиле.

Москваны къатында. Волга черекни боюнунда. Курск, Орёл, Белгород тийрелеринде болгъан уллу сермешледе немецли-фашист аскерле иги да седиреген эдиле. Совет аскерле алгъа барып башлагъандыла. Генерал-полковник Лелюшенко башчылыкъ этген гвардиячы танк аскерни санында 16-чы гвардиячы механизированный дивизион да барды. Дивизион танкланы мараучу 76-миллиметрлик топла бла сауутланнганды. Аны батареяларындан биринде гвардияны сержанты Отарланы Зейтун топ расчётну командириди. Танклагъа къажау батареяланы сермешни бек къыйын жерлерине салып болгъандыла. Артиллеристлени баш борчлары душманны танкларын, башха техникасын, дотларын, дзотларын ууатыргъа эди, алай алагъа гитлерчи жаяу аскерчиле бла сермеширге да аз кере тюшмегенди.

- Урушда кеси кёзю бла кёрмеген адам ийнанмазча къужур ишле да боладыла, - деп хапар айтхан эди Зейтун бизни бла ушагъында. – Бир жол, 1944 жылда къыш сууукъла къаты тутхан кезиуде, америкалы «Студебеккер» автомашинагъа фашистледен трофейге алыннган уллу топну да тагъып бара тургъаныбызлай, машина тынчыракъ баргъан жерде, къайдан чыкъдыла эсе да, эки немецли солдат чабып бизни машинабызгъа миндиле. Ала, баям, сууукъдан асыры бек жунчугъандан, не этгенлерин да билмей эдиле. Огъесе, ким биледи, машинагъа немецли топ тагъылып болгъанымы алдагъан болур эди аланы. Бир бирге къарамай бираз баргъандан сора, немецлиледен бири, жукъудан уянып сескеннгенча, тобукълары бла къысып келген автоматын сермеди, алай нёгерлеримден бири къысха автомат очередь бла аны къопмазча этди, мен экинчисин урдум. Экисини да ёлюклерин машинадан атдыкъ да кетдик. Ол иш эсиме тюшсе, ол эки немецлини бизни машинабызгъа ажаллары миндирген болур эди, деп кёлюме алай келеди…

Отарланы Зейтун къыралны аллында къыйыны болгъан адам эди. Немецли-фашист ууучлаучула бла сермешледе эки кере жаралы болгъанды. Урушну Берлинде бошагъанды. Ата журт урушну биринчи даражалы ордени эм майдалла бла саугъаланнганды. Берлинни алыу сермешлеге тири къатышханы ючюн гвардияны сержанты Отарланы Зейтуннга берилген бюсюреу грамоталагъа аскерни командующиси, гвардияны генерал-полковниги Лелюшенко бла Аскер Советини члени, танк аскерлени генерал-майору Гуляев къол салгъандыла.