Минги тауну тёгерегине – лыжала бла

1937 жылны март айында лыжала бла Элбрусну тёгерегин къыдырып чыгъыу биринчи кере бардырылгъанды. Анга Къабарты-Малкъарны альпклубуну инструктору Всеволод Каплуненко (жолоучулукъну таматасы), Пионерлени республикалы къаласыны туризм бёлюмюню  таматасы Андрей Петров, туризмни бла альпинизмни инструкторлары Иван Леонов, Николай Салихов, Аркадий Рожновский, Антонина Колексникова, Тёбен Бахсандан колхозчу Ачабайланы Дуут, Къашхатаудан орта школну устазы Уяналаны Чомай, аш бишириучю Иван Овчинников къатышхандыла.

Ол жолоучулукъну юсюнден  Андрей Петровну «Турист» деген журналны 1979 жылда  чыкъгъан 11-чи номеринде жол дефтеринден юзюкле басмаланнган эдиле. Окъуучуларыбызны аны эсгериулери бла шагъырей этебиз.

«Жарауларыбыз бошалдыла. Лыжаларыбызгъа жау сюртюп, жолгъа чыкъдыкъ. Биргебизге аллыкъ затларыбызны машинагъа жюклеп, Бахсан ауузуна тебиредик. Тегенеклиге кече жетебиз. Кёкде жулдузла ариу жанадыла. Тегенеклини турбазасында ишлегенле бизге жарыкъ тюбейдиле. Хар не бла да болушдула. Жетинчи мартны эрттенлигинде ала бизни жол айланнган жерге дери ашырдыла. 

Лыжала бла барабыз. 25 килограмм ауурлукълары болгъан рюкзакларыбыз инбашларыбыздан бек басханларына да къарамай, алгъа атлайбыз. Кюн батхынчы, Кругозоргъа жетдик. Мында къыш туруучу Василий Андрюшков бизни татыулу чай бла сыйлады.

Сегизинчи мартда эрттенликде сагъат сегизде Гитче Азау чыран таба тебиредик. Лыжаларыбызны инбашларыбызда элтебиз. Жангы жаугъан  терен къарда ала бла барыргъа къыйынды, рюкзакларыбызны да кётюрюп, сагъат эки болургъа «3500» деген белгиге жетдик. Аллыбызда – Хотю-Тау аууш. Аны этегинде тохтап, тюш азыкъ ашадыкъ.

Хотю-Тауда къар юзюлюрге къоркъуу болгъаны себепли тасхачыла ызлагъан лыжа ызла бла Къой сюрюлген ауушха чыкъдыкъ. Былайы солургъа аламат жерди. Тенгиз тенглигинден бийиклик 2900 метрди. Энишге къарангыда тюшерге къыйынды. Аны себепли къарда терен урула къазып, алада чатырларыбызгъа чулгъанып жатабыз. Сууукъ къарда къалып, экинчи кюн Уллу ёзенде отха жылыннган къалай хычыуунду.

Бир ненча километрни энишге тюшюп, агъач ичинде малчы къошда тохтадыкъ. Бузлагъан чатырларыбызны къургъакъсытдыкъ, ашагъан да этдик

Онунчу март. Хурзук элге тюшерге керекди. Алайлада къар жокъду. Лыжаларыбызны тешебиз. Сагъат беш бола, къарачайлылагъа тюбедик. Ала бизге сейирсинип къарайдыла, тик ауушлада лыжала бла айланнганыбызгъа ийнанырыкълары келмейди. Баям, ол заманлада аланы лыжаладан хапарлары да болмаз эди.

Жолоучулукъгъа къатышханланы араларында эки таулу бардыла – Уяналаны Чомай бла Ачабайланы Дауут. Къарачайлыла бла ушакъ этебиз. Орусча билмейдиле. Аланы айтханларын бизге Чомай бла Дауут ангылатадыла. Колхозчу Гамаланы Махти юйюне чакъырады, сыйлайды. Ингирде къонакъланы намысларына къарачайлыла той-оюн къурайдыла, жыр айтадыла, тепсейдиле.

Онбиринчи март. Эрттенликде Гама улуну арбазына акъсакъалла, жаш адамла да жыйылдыла. Къарт уучу бизге Уллу Хурзук эм Битюк-Тюбю ауузла бла къалай барлыгъыбызны юйретди. Бизни жолубуз элден Минги тауну север-запад этеклеринеди. Битюк-Тюбю чыраннга 25 километрни тик жол бла барыргъа керекди. Сагъат ючде Минги тауну кюнбатыш тёппесин кёрдюк. Жолда жазыула эте, алгъын альпинистле эм туристле айланмагъан маршрутну суратларын ала барабыз.

Бираздан кюн бузулду. Минги тауну башына булутла чёкдюле. Боран боллугъун билдик. Къаты жел уруп, къар жаууп башлады. Сагъат алты болургъа къошха жетдик. Къар кече узуну тохтамай жауду. Отда биягъы суу болгъан кийимлерибизни, чурукъларыбызны да къургъакъсытдыкъ.

Онючюнчю мартда жел тохтады. Минги тауну чыранларына жетерге 300 метр къалыпды. Бийиклик 3700 метрди. Минги тауну север-запад бетлеринде уллу чыранланы, аланы жарылгъан жерлерин да кёребиз. Уллу чыран экиге бёлюннген жерни ортасында лыжала бла барыргъа тынчды. Алай сакъ болургъа керекди, жарылгъан жерле кёпдюле, акъыртын барабыз.

Сууукълукъ бек къысханды. Аякъларыбызны юшютюрбюз деп къоркъабыз. Жангыдан жел къаты уруп башлады. Боран къарны бетибизге урады, кёзлерибизни ачаргъа къоймайды. Чууакъ кёкню акъ боран жапды. Уллу чыранны онг жанына, аманны кебинден жетип, къая ырбынында кече жукълаучу машоклада жатдыкъ. Къолларыбызны, аякъларыбызны да къар бла ышыдыкъ.

   Онбешинчи мартда, жолну бир кесегин лыжала бла барып, тау жол бла Къызыл Элбрус элге тюшебиз. Алайда жолубуз Тегенеклиде турбазагъады…

                       ХХХ

Жети кюнню ичинде тенгиз тенглигинден 3700-4000 метр бийикликде спортчула - 120 километрни лыжала бла, 37 километрни – жаяу, 13 километрни – шинжили аякъ кийимле шинжили чурукъла бла. 

 Ол Минги тауну тёгерегине биринчи лыжа поход эди. Жолубузну бир-бир жерлерине бизге дери адамны аягъы басмагъанды.

Текуланы Хауа хазырлагъанды.
Поделиться: