Насып жокълагъан жер

Кюз арты къызыл, сары бояуларын къызгъанмай, кёз туурадагъы агъач бетни алай ариу жасагъаны къууандырады Тамараны. Ол Ала-Таудан келген салкъын хауаны эркин тогъуй, юйден тёбен шауданчыкъгъа тюшеди. Суу юйге быргъы бла келгенликге, андан келтиреди суу. Сора аны чайникге къуюп, отха салады. Тюз ол заманчыкъда тюшюрюучюдю хар заманда да жашыны: «Мындача татыулу суу бир жерде да жокъду», –  деп къууаныучусун. Энди ол уллуду, кеси юйюр къурап жашайды шахарда. Алай болмаса, ичирир эди анасы анга бюгюн дугъума чай.

Зулкъарнийни къызы Тамара окъургъа Москвагъа барады дегенлеринде, не жууукъда, не тенгде анга ыразы болгъан чыкъмагъанды. Тиширыугъа, юйюнден кетип, алай узакъ жерледе айланнганны кёпле иги белгиге санамагъандыла. Ол заманда билим алыргъа алай талпыгъанла да болмагъандыла орта халкъда, байланы, бийлени санамасанг. Жаланда атасы Зулкъарний кёллендиргенди. Къолунда болгъан къойчукъларындан бешисин сатып, къолуна тутдургъанын унутмайды къызы.

Къыралда къыйыр жерлени билимли устала бла жалчытыргъа деген чакъырыу чыгъып, Тамараны алай ийгендиле окъуугъа. Биринчи заманда къыйыныракъ болса да, артдан-артха аны тюзелип баргъанына къууаннгандыла устазлары. Школну аты да ёхтемленирча эди – Коммунист школ. Эл мюлк усталаны юйретгендиле анда.

Окъуун бошап, къайтып келгенде, Тамараны обкомда бир орта къуллукъчукъгъа орнатхандыла. Аны иши жаш тёлюге ара мюлкледе ишлеуню магъанасын ангылатыу, аллай усталыкъла алыргъа чакъырыу эди. Биз эллиле, жерлиле болгъаныбыз бла байламлы ол затха чакъырыу да керек тюйюл эди, кертисин айтханда. Жер да, кёк да, дуния да бизни болгъан заманда, ишлерге, бир тюрлю бир жетишим этерге сюймеген аз эди. Жокъну орунунда. Ыразы эди къадарына Тамара.

Аны жашауу алай тюрленип къаллыкъды деп кишини эсинде болмай тургъанлай, НКВД-чы таматаладан бири ызындан тюшдю. Къызны анга эс бурургъа сюймей, къачып айланнганын ангылап, кесине чакъыртды. Бармай а не мадар?

Сёз босагъадан атлагъанлай башланды. Баям, юйренчек халында, тамагъын да жётели бла ариулай:

–  Сен Зулкъарнийни къызыса да? – деп сорду Шахарбий.

–  Хау.

–  Совет къырал сени окъуугъа ийип, билим алдырып, къуллукъ бергенди. Аны тийишлиге санаймыса?

Тамара инбашларын жыйырып къойду ансы, соруугъа жууап бералмады.

–  Атанг а  ол властьха, къажау сёлешеди дейдиле.

–  Алай болур амалы жокъду.

–  Да шагъатла чыкъгъандыла. Ма, къара не жазгъанларына.

Къагъытны къолуна алып, сейир этди Тамара анда кёргенине:

–  Ётюрюкдю.

–  Керти этебиз десек да, барды амалыбыз. Угъай, ётюрюкдю деп да айталлыкъбыз, –  деди Шахарбий, ауазын жумушагъыракъ эте. –  Бетден бетге сёлеширге сюйюп чакъыргъанма. Мени узакъ соза айланнган къылыгъым жокъду акъылыма келгенни – юйдегим бол деп, аны айтыргъа сюеме.

–  Да… къалай? Сени юй бийченг, сабийлеринг да бардыла да?

–  Ол сени ишинг тюйюлдю. Айырылгъан, къойгъан деген затла мени юсюмде жаратылмагъандыла, ахшы къыз.

–  Юйюр къурар ючюн, алгъа адамла бир бирни сюерге керекдиле деп, мен алай ангылайма.

–  Сюймеклик… Сабий кёреме сен алыкъа! Бир ыйыкъ болжал береме. Хазырлан. Юйюнге адамла уа тамбла жиберирме.

Ол кюн окъуна бир мадар этерге, къачып, бир жерге бугъаргъа, мындан узакъ кетерге изледи Тамара. Ол алай этериги да керти эди, атасы, къарындашлары болмаса. Алай этсе уа, Шахарбий аланы жокъ этерик эди. Аны Тамара кимден да иги ангылай эди. Аны эрттеден да сюйюп айланнган Сейитбийге, биргесине ёсген элли жашха барса, андан уллу насып керек тюйюл эди анга. Ол кече окъуна шахар фатарына кирирге сюймей, узакъ болмагъан элине кетди Тамара.

Кече кёз къысмай чыкъгъан эди. Эрттенликде уа, жолгъа хазырлана, анасына:

–  Бюгюн келечиле келирге боллукъдула, хазырланыгъыз, –  деди.

–  Келсинле, келсинле, къачхан жерибиз жокъду Батталдан, Кемилятдан да. Бек сюйген адамларыбыздыла. Ий, Алаххакъына, тансыкъ окъуна болуп турама. Атанга да билдирейик. Жашны жиберейим ансы, келир акъылы уа жокъду, чаллыкъ жерлени юлешип бошагъынчы.

–  Анам, келечиле аладан келлик тюйюлдюле.

–  Ол айтханынг?!

–  Келечиле НКВД-чы Шахарбийден келликдиле.

Аны эшитген Дарийна, бара-барып, шинтикге тёгюлюп къалды, эшикни артха къайтармай баргъан къызыны ызындан къарап. Кёп зат сорлукъ эди ол анга, тили айланмады ансы.

Шахарбийни уа биледи. Кёплени жойгъанды, къуллугъун хайырланып.

Бир кесек эс жыйгъанлай, Дарийна, алай барса, къолдан тюшюрмеучю урчугъун да унутуп, жанын эгечи Жамилят жашагъан тийреге атды. Ол, аны халын кёргенлей, тюгюн жулкъа тургъан тауугъун да унутуп:

–  Не болгъанды, къызчыкъ? Не бет къанынгы атып айланаса? – деп сорду.

–  Бюгюн ол аман къызны тилей келликдиле да…

–  Да къызны эрге бермей, къатынмы аллыкъса мынга? Не бош затха жарсыйса. Кезиую келсе, заманы жетсе, къыз тиширыугъа жерин тапхандан игиси неди?

–  Жамий, ангыламай айта тураса. Аны тилей Шахарбий келликди!

–  Кимге тилейди ол а?

–  Кесине!

Тиширыула экиси да, столну эки жанында олтуруп, бир бирге къарап къалдыла.

–  Да, атасы кибик киши, уялмай, сабий къызны къалай тилейди? Къатыны да бар ушай эди да, анга уа не оноу?

Дарийна анга жууап табалмады.

Жамилятны жашы таугъа кетип, ингирге Зулкъарний бла бирге тюшдюле экиси да элге. Ол кече юйде, анда угъай, ахлулада окъуна кёз къысхан болмады. Келепен къашыкълай эди сайлау: жалайса да – атанг ёледи, жаламайса да – ананг ёледи…

Эрттенликде уа кёп затны ойлагъан Зулкъарний:

–  Юйюмден а чыгъарлыкъ тюйюлме. «Зулкъарний къызын Шахарбийге той этип берди», –  деп айтдыргъандан эсе, ёлген игиди манга, –  деди, кимге кёлкъалды этгенин билдирмей.

Къоркъа эди ол, кесине угъай, жете келген жашларына. Аланы оноулары Шахарбийча адамланы къолларына тюшгени уа бютюнда бек кюйдюре эди аны. Къарындашы бла заманында Тюркге кёчюп кетмеген атасына ачыуланды ичинден: «Хомухлукъ этген эдинг, атам, тамбла сабийлеринг къалай жашарыкъларыны сагъышына кирмей…» Ол: «Таукеллиги болмагъан кишиден туугъанны къадары къаллай боллукъ эди?!» –  дерге да бир тебиреди, сора сокъуранып, Аллахдан кечгинлик тилей, халжар таба кетди. 

Баш иеси анда быллай бир нек кечикгенин ангыламай, къайгъылы Дарийна ызындан барды. Атыны боюнундан къучакълап, жиляй тургъан Зулкъарнийни кёргенде, жюреги жер бла тенг болуп, кеси да анга къошулуп улуду. Бир кесекден эс жыйып, бири бирине кёл этдире, чыкъдыла экиси да арбазгъа. Юйге кирирге уа ашыкъмадыла. Зулкъарний эски жантауланы жамаллыкъ жерлерине къарай, Дарийна да эрттенли бир кере сыйпалгъан арбазгъа жангыдан кюйюз оюула салып, сыйпаргъа кюреше, мычыдыла.

Келечиге уа Шахарбий бек намыслары жюрюген къуллукъчуланы жиберген эди. Ала да, къызны ахлуларындан къарамларын букъдура, жумушларын теркирек этип бошаргъа сюйгенден болур эди, столда ашха артыкъ бек батмай, ашыкъдыла. «Угъай, олтуругъуз!» –  деп къысхан да болмады. Ала ана сютю ючюн деп столда къоюп кетген ахчагъа не Дарийна, не Зулкъарний тиймедиле.

Ыйыкъны ахырына Тамараны ата къарындашыны юйюнден чыгъардыла. Сейитбий тауда болгъаны иги эди ансы, ол, бу хапарны эшитсе, бир женгиллик этер деп къоркъа эди тийре. Насыпха, алай да болмады.

Кёп да бармай, Шахарбий, жаш къатынын да алып, Москвагъа окъургъа кетген хапары чыкъды. Аланы жашчыкъларына жыл да болгъунчу, Уллу Ата журт уруш башланды да, ол фронтха кетди. Тамара анга къууаннганмы этди, жарсыгъанмы – аны киши да билмеди, алай къатхан эди жюреги. Москвагъа душман аямай бомбала ата башлагъанда, аланы башхала бла бирге Алма-Атагъа кёчюрдюле. Тамара анда къыралдан Шахарбий ючюн алгъан болушлукъ кёп тюйюл эсе да, аллай бир онглары болмагъанланы да кёргенди. Билимин, алда къуллугъун да эсге алып, аны ёксюз сабийле тургъан юйге тамата этдиле.

Хар не да фронтха ашырылгъан заманда, сабийлеге ачлыкъ сынатмайма деп, Тамара аны тийресинде мал жайгъаны, тирлик ёсдюргени да иги башламчылыкъ болгъан эди. Алай бла  урушну хатасындан кюнден кюннге санлары ёсе баргъан ёксюзлени ол къыйын заманда ол ач этмегенди. Алда Шахарбийден хапар алып тургъан эди юйюрю, артда уа ол да юзюлген эди. Юйден а, Кавказгъа душман кирген юч айда болмаса, къагъытла келип тургъандыла. Шахарбийни тауда жоюлгъан хапарын да ала билдиргендиле. Алай а ол ачыу хапар жилямукъ тюшюртмеген эди Тамараны кёзюнден.

Бир кюн жумуш бла чыгъып, базарда жангы келгенлеге быстыр сайлай тургъанлай, таулу ауаз эшитип, Тамара кесин ары атды. Ала уа керти да бизнича сёлешгенле, алай бери отузунчу жыллада тюшгенле – эгечле Фатимат бла Абидат. Танышып, хапар айтдыла, Бахсан ауузун сагъынып, сытылдыла, мудах, жарыкъ да болдула. Тамараны къонакъгъа чакъырдыла.

Башхала бла тенглешдиргенде, аман тюйюл эди аланы жашаулары.

–  Атабыз эфенди болгъанды. Бери да андан тюшгенбиз, – дей эди Фатимат. –  Атам харип, къуранларын кёз кёре кюйдюргенлеринде, бир бек ачыу этген эди. Тейри, журтундан айырылгъандан да бек жарсыгъан болур эди анга. Келдик бери, тёгерегибизни итле бла солдатла къуршалап. Муслийман жерге тюшгенибиз насып эди. Биз мында жашагъанлы жети жыл болады, къазахлыладан ариу болмаса эшитмегенбиз. Кесинг да кёре болурса, иги халкъды. Атабызгъа Къуран да табылды. Нёгер да табылды… 

Кёп хапар айтдыла ала, алай Тамара баш иеси НКВД-да ишлегенин сагъынмады. Ол да бу ариу юйюрге анча къыйынлыкъ келтиргенлени бири эди.

Тамара жашчыгъына кесини тукъумун бергенди, кече бла анга жашаргъа бёлюннген отоугъа келтирсе да, кюндюз а ол башха ёксюз сабийле бла бирге тургъанды. Ала аны аллына: «Анабыз!» –  деп,  бары да бирден чапхандыла.  Малкъар халкъны кёчюргенде, ол излеп, табып, кесини Къызыл-Къаягъа тюшген юйюрюн, ахлуларын Алма-Ата тийресине жыйгъанды. Урушдан сау-саламат къайтхан Сейитбий да аланы анда тапханды. Не кёп сынау тюшген эсе да кёрюрге, Къазахстанны ала насыплы жерге санайдыла. Анча сабийге ана болгъан Тамара андан къалай кетип къаллыкъ эди? Анда жатады.

 

 

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: