Палах желге жыкъдырмай

Ол эрттенликде шауурдатчы жашчыкъла бла къызчыкъла кеслерини устазлары Улбашланы Наныуну къызы Фатиматха жаз башыны биринчи саугъасын – тау гюллени – берир сагъатда, эллилени Зына ёзенине эндирип, автомашиналагъа миндирдиле…

- Андан берисинде сабийле аналары, эр кишиле эгечлерин, сюйген тиширыуларын алгъышлаучу мартны жарыкъ кюню бизге, малкъарлылагъа, эки сезим туудурады, - дейди Фатимат, - не этериксе, башха халкъла байрамлагъанда, биз сюргюнде ажымлы ёлгенлерибизни эсге тюшюребиз, кёз жашларыбыз бетлерибизни жууа. Анда ажымлы ёлгенлени ачыуун унутдурур дарман алыкъа табылмагъанды эм табылмазлыкъ сунама. Алайды да, сегизинчи мартны тангы Малкъаргъа, эки тюрсюнлю ата, къууанч да келтире, бушууну да эсге сала турлукъду.

Кюнле, айла бири бирин алышындыра, къыркътёртюнчюжылныогъурсузжазбашы жетеди. Тау этекледекъар, эртте эрип, тёгерек кесини жашил кийиминкиеди. Табийгъатныжангъырыуу, фашистлени ызларына къуугъан фронтчу таулу жашладан келген къууанчлыкъагъытлада кёллерин кётюре, эгечле Улбашланы Шабахан бла Фатимат Нальчикге тебирейдиле.Хапарымыжигитибылайэсгереди: 

- Ашарыгъыбызданартыкъ картофубузну шахарбазаргъа элтебиз. Биз да жумушубузну бошай тургъанлай, талакъ солуу этип, бизнишколдаишлеп кетген оруслу тиширыу жете¬ди. Аны бети мудахды, кёзлери сагъышлы къарайдыла. Тёгерекде айланнганлагъа эшитдирмей,ол былай айтады: «Бюгече эрим милицияны жыйылыуундан бек аман хапар келтиргенди. Малкъар халкъны кёчюрген этерикдиле. Аны айтыргъа келгенме, базардаболгъаныгъызны эшитип... Ахчагъызны жаныгъызда къоюгъуз. Баргъан жеригизде жарар…»

Ачы хапар ичибизни кюйдюре, элибизге ашыкъдыкъ. Бизникёчюрлюкавтомашинала, гюрюлдеп, къатыбыз бла ёрге, Черек аузуна, барадыла. Алайжюксюз баргъан машиналаны бири да тохтамады. Нальчикден Шауурдатха, жашчыкъгъа алгъан аякъ машиначыкъны да кётюрюп,жаяулай келдик. Малкъар аузунда, Зынада,жыйылгъан кёп машинала ол бизэшитген аман хапарны кертилигини шагъатлары эдиле.

- Бизни вагонда болгъан бир бушуулу ишни алтмыш бир жыл озгъандан сора да эсимден кетералмайма, - деп, кёз жашларын сюрте,эсгереди Улбаш къызы. - Бир тиширыу жан берип бошагъанлай, солдатлажетдиле. Поезд тохтагъанлай, ажымлы ёлюкню жол жанына атдыла. Эрге чыгъар заманлары келген эки субай къыз мыллыкларын а налары таба атдыла. Ала, бек сыйлы адамларын къучакълап, ачы сарнай эдиле.

Саусуз эгечими къадары да алай болмагъы эди, деп къоркъдум. Къоркъгъаныма жолукъдум. Кече ортасында, адамланы асламысы къалкъыгъанда, эгечими жюреги тохтады. Мени жилягъанымы кёргенледен эгечими ёлгенин къалауурлагъа билдирмезлеринтиледим.

Ёлюкню мюйюшге сюеп, аллына ичлери толу машокланы къаладым. Жарлы Шабаханны эки ёксюзюн да, ёз баламы да къоюнума къысып, жол жюгюбюзню къатында тохтадым. Сау болсунла биргебизге баргъанла, вагонубузда ёлюк болгъанын солдатладан жашырдыла.
Поезд бир темир жол станцияда тохтады. Билдирдиле: “Станция Боровое. Курорт Бо¬ровое”. Вагонланы эшиклери ачылгъанлай, биз Къазахстанны Кокчетав областыны Щучинск районуну жерине келгенибизни айтдыла...

Сюргюнню биринчи кюнлерин Фатимат былай эсгереди:

-Бу жерликъазахлылаат арбала блааллыбызгъачыкъдыла. Элледен келген оноучула,чинг алгъа, айырып, ишге жараулуланы арбалагъа олтуртадыла. Мен а жарлы эгечими эки ёксюзю эм ючжыллыкъжашчыгъымблаШабаханны ёлюгюнюкъатында къайгъылысюелеме: бизничалакимге керек эдиле. Биргебизге келгенлени эл-элге юлешгенден сора бизни станциядаатылып тургъан бир эски вагоннга жыйдыла.

Бешинчи кюн, азыгъыбыз тауусулуп, ётмек излерге чыкъгъанымда, бир эллибизУяналаныБашчыгъа тюбедим. Ол бизни тапханына беккъууанды:“Ненча кюнден бери излейме сизни! Бу къатыш-къаралыкъда тас болуп къалмагъаныгъыз нечик иги болду”,-деди.

Башчы бизни бир къазах юйде тохташдырды. Менден кебинлик алып, эгечими асыраргъа кетди.

Кертисин айтыргъа керекди, юйню иелери Кавказдан кёчюрюлген малкъарлы тиширыугъа, кёз-къаш бермей, сакъ тюбедиле. Эштада, бизни хал¬къны юсюнден бериячыла жайгъан аман хапар бери да жетген болур эди. Болсада къонакъбайла Фатимат, алача, ис¬лам диннге къуллукъ этгенин кёрдюле. Сабийлери да къазах тилге ушагъан тилде сёлешгенлерин эшитдиле. Малкъарлы тиширыуну тирилигине, иш кёллюлюгюне, сабырлыгъына, эслилигине бийик багъа бичдиле. Ахырында юйню иеси, жыл саны келген къазахлы киши, Улбаш къызына былай айтды: “Фатимат, динибиз бир, тиллерибиз, адетлерибиз да бирге ушайдыла. Барыбыз да бир Аллахны балаларыбыз. Эркин этсенг, бюгюнден башлап, сени къызыма санаргъа сюеме. Сабийчиклени уа туудукъларымча кёрлюкме”. Огъурлу къарт сёзюне табылады, туугъан тауларындан зор бла къысталгъанлагъа къолундан келгенича болушады.

Хар кёчгюнчю юйюрге тёрт минг сом ахча болушлукъ этеди къырал. Фатимат а эки юйдегини сабийлерине къарай эди да, сегиз минг сом къоллу болду. Къонакъбайы бла оноулашып,къунажин сатып алады. Энди Улбашлары сютсюз, айрансыз болмайдыла. Биченни уа алыкъа акъылбалыкъ болмагъан Мухамметчик хазырлайды.

- Артдаракъ да бу жерли Советни таматасы манга жараулу отоу береди, - дейди Улбаш къызы, - иги ишим ючюн саугъа эди ол. Къайда ишлегеними уа билаллыкъ тюйюлсе! Ёмюрюнгде аллай хапар эшит¬ген окъуна болмазса. Ташланытирмен бла тартып,ун этип, уллу къазанлада биширгенбиз. Жетмиш беш килограмм кёк ташдан этилген уннга аллай бир акъ ташны унун къошуп, аямай биширебиз. Аны сууун къышхыда,сууукъла къысханда, темир жол рельслеге къуя эдиле. Ол темир жолну бузлатмайды, поездле чырмаусуз жюрюйдюле. Бу къыйын,алай бек керекли жумушну къарындашым Узейир бла мен сау он жылны тамамлап тургъанбыз.

Туугъан жерине къайтханда, Фатимат Вольный Ауулда тохтагъанды. “Нальчик”совхозда ишлегенди. Терек бахчачы звеногъа башчылыкъ этгенди. Мында жыйырма бир жылны ичинде иш ахлусу таулу тиши¬рыу къаллай бир алма,кертме, эрик, шаптал жыйгъанын санагъан къыйынды, ол башчылыкъ этген коллектив социа¬лист эришиуде хорлаучусун биргесине ишлегенле бюгюн да унутмагъандыла.
Фатиматны жашы Мухаммет къадарын Кючюкланы Маржан бла байламлы этген эди. Ала эки сабий ёсдюргендиле, алагъа бийик билим алдыргъандыла. Рашид бла Лейля да, аталарыча,халкъыбызгъа жарагъан специалистле болгъандыла. Рашид кёп заманны атасы таматалыкъ этген “Доргранитстрой” управленияда прорабды. Олда, атасыча, тутхан ишине жаны-къаны бла бериледи.

-Туудугъум Рашидни ахшы ишлери дуниядан замансыз кетген жашымы- Мухамметни - ачыуун бир кесекге унутдургъандыла, жюрегими бираз жапсарадыла, - дейди Фатимат. - Аны эгечи Лейля да жашауда кесини жерин тапханды. Кеси да ана болгъанды.  Манга аллай туудукъла ёсдюрген келиним Маржаннга бек ыразыма. Ёз къызымча къайгъырады манга. 
Келир жыл июнь айда Улбашланы Фатиматха токъсан жыл боллукъду. Алай анга аллай бир берлик тюйюлсе: ол тириди,ёмюрюнде башын жастыкъгъа салмагъанды. Жашау жолу тик да, ныхытлы да  болгъан тиширыуну саулугъуна жаш адамла окъуна сукъланадыла. 

- Ишсиз-кючсюз бир заманда да турмагъанма, -дейди кёпню кёрген, кёп къыйынлыкъладан къутулгъан,сюргюнню къыйын желине жыкъдырмагъан таулу тиширыу.

Мениуатауларыбызныжашау ючюн кюрешде бюгюлмеген жигит къызына былай айтырыгъым келеди: “Жюзжыллыкъ къууанчынгда тюбешейик, огъурлу Ынна!”