Ыннаны туудукъларына осуяты

Къыркъынчы жылланы башында Темирбекланы Алийни бла аны юй бийчеси Кемилятны юйюрю мамыр жашауну монглугъуна къууана жашай эди.

Алай тауусулмагъан насып хазна бола болмаз. Бу юйюрге да ол къысха болжал бла берилген кёре эдим. Уллу Ата журт уруш, битеу совет халкъныча, Алийни бла Кемилятны толу юйюрлерини тынчлыгъын да алды. Эки жашы, юч киеую да бир бири ызларындан урушха кетдиле, къызла, къарындашларыны орунларына къалып, колхозда бичен чалдыла, мал кютдюле. Атаны бла ананы алгъыннгы мол жюреклери къайгъыдан толду. Ала, почтачы арбазларына айланса, къачып, бугъа башладыла. Нек десегиз, ол кюнледе кьара къайгьы кёплени эшиклерин къагъа эди.

Урушну экинчи жылында юйюрню эки тамата къызыны эрлерини ёлген хапарлары келип, Жаннетни, Асиятны да жарыкъ кюнлери батханча болду. Къартла да ол бушууларына кюйдюле, бишдиле. Жан¬нет - юч, Асият да эки сабийлери бла тул болдула.

Ол бушууну ачылыгъы бираз сел болгъунчу окъуна элге уллу палах келди. Битеу эл бла бирге 1944 жылны жаз башында Алийланы юйюрню да зорлукъ жолуна ашырдыла. Юйюр узакъ Къазахстаннга келип тюшдю. Ата бла ана Жаннетни бла Асиятны къайын юйлери бла башха жерлеге тюшгенлерине бек жарсыдыла. Юйде келинлерин да, кичи къызлары Жаухарны да ёксюз сабийлери бла тышында къалгъан къызларын кеслерини къатларына жыяр мурат бла жолгъа атландырдыла. Жаухар тамата келини Нюржан бла Джам¬бул областьда кёп айланып, Жаннетни тапды. Ол кезиуде Жаннетни къайын атасы, анасы, кесини тамата жашчыгъы Суфиян да ёлюп тура эдиле. Бушуу башын хайран этген тиширыу, эгечи, келини бла да жолгъа чыгъаргъа базынмады. “Бир кесек эс жыяйым, сабийле да безгекден ауруп турадыла, ала да бираз жайыкъсынла. Нартюх бахчачыгъымы тирлигин жыяйым да, кюз артында, Жаухар келир да, алай барырбыз”, - деди.

Жаухар бла Нюржан ызларына къайтханда, Асиятны Павлодар областьдан Алма- Атагъа келтирирге кетген кели¬ни Танзиля да къайтып тура эди. Ол бютюнда жарсыулу хапар келтирди. Асият кеси, аны кичи жашчыгъы Ануар да ёлюп, къоншу къазах юйледе баш кечиндире айланнган жангыз Даниялны тапхандыла. Жолоучулукъгъа кетген эки кьауум тиширыу да огьурлу хапар келтирмедиле. Ала, ынна да

Даниялны жангыз териси бла сюеклери къалгъан къарыусуз санларына жылыу, къарыу да берир ючюн арт къыстырыкъчыкъларын аямадыла. Кюн сайын не къызларын, не келинлерин базаргъа жиберип, жан ырысхыларын сатдырып, алгъан сютчюкню, айранчыкъны да, анга бердиле, кеслерин тёздюрюп.

Кюз артыны сууукъ кюнлери юйюрге не мол жашау, не жюрек тынчлыкъ бермедиле. Алий, отуннга барып келе, тёшден кетип, ёлдю. Жаннетни келтирирге экинчи кере Джамбулгъа кетген Жаухар да эгечи ёлюп, аны ёксюз сабийлерин алып келди. Энди апчыгъан юйюрню оноуу Кемилятны юсюне ауур жюк болуп тюшдю.

Алыкъа жашладан, киеуден да хапар жокъ эди. Келинлери ата юйлерине кетип, энди Кемилят жангыз Жаухар бла къалып, ёлген къызларыны сабийлери бла жашайды. Жаннетни абадан къызчыгъы Фаризат, аны кичиси Солтан, Асиятны жашы Даниял ынналарыны этек тюбюне къысылып, ёлюмден къутулдула. Ынна уа кече жатмай эди. Къолу тигиу этерге уста тиширыу, Алийни быстырларын сёгюп, сабийлерини юслерин жангыртды. Башха тюрлю мадарла этип, кийимчикле тигип, Жаухарны кюн сайын базаргъа къууады. Ол келтирген нартюхчюкню къол тирмен бла тартып, хантус этип, юйюрню ачдан ёлтюрмей сакълады.

Жыл саны келген, кюнден-кюннге къарыуу кете баргъан ыннагъа тынч тюйюл эди. Алай юч ёксюзню кёллери сынмай ёсерлерине кече жатмай кюрешди. Сабийлени жете келгенлери анга таянчакъ болдула. Фаризат бла Даниял гитчелей колхоз ишге къармашдыла. Солтан школгъа жюрюдю.

Фаризат къарт анасына ушап, ариулугъу, къылыгьы, тизгини бла да юйге къууат, жарыкьлыкь да бере эди. Даниял да сабий чёрчеклигин, жагъынларын да къоюп, иш кёллю, адежли жаш болду. Ол колхозда алгъа арбачы эди, артда уа шофёргьа окъуп, автомашина жюрюте башлады. Солтан 10-чу классны бошаргъа Кемилятны аманатында ёксюз юйюр тар гытычыкъны тышында, ичинде да тизгин жыя башлады.

Бир ауукъдан а жангы юйню мурдоруна таш ташыды. Фаризат биргесине ишлеген тенг къызлары бла кирпич этди. Солтан юй жумушха жарады. Экинчи жыл жайда Бешагъач элни бир къыйырында Кеми-лятны чий кирпичинден къаланнган юйю сюелди. Энди аны ба¬шын жабаргъа агъач керек эди. Къазахстанны кюн батхан жанында уа агъачны къарап кёрюрге тапхан да къыйынды. Солтан ал жыллада юйюнде жашап тургъан къонакъбайларында агъач кёп эди, сатып берселе эди деп, бир кюн алагъа барды. Ол алайда субай ёсген узун акътереклени тюплеринден ёрге къарап, ай быладан бир кесеги бизни болса эди деп, ахшы къууум эте тургъанлай, алайгъа Ётепберген къарт келди.

- Эй, Солтан бала, не къылып жюрюйсе, Кемилят апангы ден саулугъу къалай?.. - деп жарыкъ сёлешди, Фаризатны, Даниялны неге жарагъанларыны юсюнден да тынгылы хапар сорду. 

- Ата, жангы юй ишлей эдик да, аны башын жабаргъа агъач тапмай турабыз. Сиз бир кесек агъ¬ач сатсагъыз эди деп жибергенди Кемилят апам, - деп, уяларакъ болуп сёлешди Солтан.

Огъурлу къарт, жашны сабий заманындача, башын сылады да агъачланы кёргюзтюп:

- Ингирде Даниял машинасы бла келсин. Ол келирге мен тереклени аудуруп турурма. Сиз а экигиз да, юйню ёлчемин алып келирсиз да, томуроула этип элтирсиз. Ахча-бохча къайгъыны къоюгъуз. Мен ёлгюнчю мени юйюм Зиякул апагъа бла манга боллукъду. Жангыз жашым Тёлеген урушдан къайтмады. Энди кимге къаллыкъдыла мени тереклерим, мюлкюм да. Мен тереклени жашым юйдегили бол¬са, жангы юй ишлербиз деп, ол туугъан кюн орнатхан эдим. Ол муратым толмады. Мени баламча, урушдан къайтмагъандыла Даниялны бла сени аталарыгъыз да. Бу мени къыйыным болмаса да, сизге - ёксюзлеге -жарасын. Алай айтып, бар Кемилят апанга, кёлюне башха зат келмесин, аны ахшылыгъы, адамлыгъы ючюн этилген намысды ол, Даниялгъа уа къаты айт, келмей къалмагъыз деп, Солтанны ызына ашырды. 

   Ол ингирде эки жаш да Ётепбергенладан юйге толу жетерча агъач келтиредиле. Аны бираз кепдирип, юйню башын жапдыла. Энди Кемилят ыннаны юйю элде, бек иги тюйюл эсе да, адамны кёзю илинирча болду. Къыш сууукъла жууукълашханлай, юйюр жангы журтха кёчдю. Къурманлыкъгьа эркеч сойдула. Кемилят, жаш заманындача, кёл салып этген бозаны, сыраны эллиле бек жаратадыла. Къурманлыкь этилип бир ыйыкъ да озгъунчу, ынна юч туудугъун къатына олтуртду да, былай айтды:

- Балаларым, сиз ёсдюгюз, хайт деп ишлеп баш тутарча бол¬дугъуз. Мен сизге аманат этерча быллай бир кьауум сёзюм бар¬ды. Къыйын, тынч кюнюгюзде да бир биригизге сакъ болугъуз. Керексиз чурумла излеп, бир бирге кёлкъалды болмагъыз. Ырысхыгъа жутлукъ этип, намысыгъызны атмагъыз. Кеси къыйыныгъыз бла жашагъыз. Андан уллу насып, ырысхы да жокъду. Кавказгъа кетерге эркинлик берилген болса, кечеди, кюндю деп арт болжалгъа салмай, жолгъа терк атланыгъыз. Кёчгюнчюлюкню зорлугъунда ёлген аналарыгъызны, эгешчигигини бла къарындашчыгъыгъызны, аппагъызны, урушдан къайтмай къалгъан аталарыгъызны, ана къарындашларыгъызны эсде тутарча юйню аллында жети акъ терек орнатыгъыз...

Ол сёзледен сора Фаризатны, эки жашны да кёллери такъыр болдула.

- Ынна, алай нек айтаса, жанынг саулай ырысламай, - деп тырман этдиле.
Кемилят а, ышарып:

- Жанларым, мен да ёмюрге деп турмайма. Сиз мен саулукъдан жашауну тюз ангыласагъыз эди, деп айтама. Сизни бирер юйюр болуп кёргюнчю Аллах сакъласын ёлгенден, - деп, туу¬дукъларына кёл этдирип, урчугъун къолуна алды.
Фаризат юйню тизгинин жыйып, жашланы ашларына-сууларына къарап, жаулукъ эшерге олтурду. Даниял бла Солтан да ауузланып, ишлерине ашыкъдыла.

Арада 4-5 жыл озуп ынна юч туудугъу бла Туугъан журтха - Кавказгъа - кетерге тебиреди. Кемилят арбазда ёлгенлерине аталып орнатылгъан акътереклени къатларына барып сюелди. Ала уа бийик эдиле. Аланы чапыракъ тауушларына тынгылай, жашау жолун кёз аллына келтирди.

Кёрген къыйынлыкъларын эсгере, жюрегини теренинден ёкюндю. Аны жюрек жауун ашагъан а эки жашны бирча жарсыулу къадарлары эди.

Ала экиси да урушдан сау къутулуп, госпитальлада жаралары сау болмай ёлгенлерини юсюнден бушуулу хапар келгенде, эки кёзюнден да бирча къан тамгъан эди. Андан бери кёлю жарымайды. Беш сабийинден жангыз бир къызы сау къалгъанды. Жаухарны къайынлары бла анасындан узакъда жашагъаны да Кемилятны тынгысыз этгенлей тургъанды. Энди Кавказгъа кёчсе, ол да къартлыгъында къатында боллугъуна кёл этди. Сора эсин жыйып, жети акътерекни да хар бирине зыбыр къол аязы бла жумушакъ тийип:

- Къабырларыгъыз бир бирден узакъ эселе да, акътерекле сизге бирча эсгерме болсунла...

Ыннаны ахыр тилеги къабыл болгъан эди... Ол, туудукълары бла туугъан элине къайтып, эски от жагъасында олтурду. Фаризатны, Даниялны, Солтанны да кьууанчларын кёрдю. Ала эл сюйген, жууукъ- ахлу эркелетген адамла болгъанларына ол артыкъда ыразы эди. Кёрген къыйынлыкъларын унутханча окъуна болду. Алай узакъда къалгъан жети акътерекни чапыракъ тауушлары кече, кюн да аны къулагъына эшитилгенлей турдула. Ёле туруп да, ол туудукъларына жети терекни хар биринден бирер бутакъ келтиртип, тау элде орнатырларын осуят этгенди.