Малкъар халкъ туугъан жеринден зор бла кёчюрюлгенли – 75 жыл

 

Ма алай болгъанды таулу халкъны кёп ёмюрледен бери келиую. Къадарыны жюгю не ауур болса да, таулу не заманда да тёзюмлюкню бла чыдамлыкъны кесине нёгер эталгъанды. Кёчгюнчю жыллада да жигерлиги бла хорлагъанды зорлукъну. Алтмыш жыл артда къалгъан эсе да, ол заман кесин билдиргенлей, жюреклени аурутханлай турады. Аны сынамагъан а хазна таулу юйюр тапмазса.

 

Не къыйынлыкъ да бек алгъа тиширыуну апчытады, бегирек аны инбашына ауур жюк болуп тюшеди. Ол жюкню да кёторюп, къыйын сынауладан да ётгендиле бизни аналарыбыз, эгечлерибиз. Сёзсюз, Нёгерланы Абусаламны къызы Роза да аланы бирлериди.

 

1944 жылда  анга  7 жыл толмагъан эди. Алай бизни миллетге жетген къыйынлыкъла сабий къызны эсинде ёмюрге къалгъандыла.

“Атамы сыфатын аз эслейме, гитче эгечим а аны таныгъан да этмейди”, -дейди ол. Атасы, Нёгерланы Абусалам, юрист болгъанды.

 

Республиканы Баш сюдюнде ишлеп тургъан хапары барды. Алай 30-чу жыллада репрессияланы къыйынлыгъы анга да жетгенди. Тутулуп кетгенден сора къайтмагъанды. 

 

Сегизинчи мартны къайгъылы эрттенлигинде Роза гит¬че эгешчиги эм ауругъан анасы бла эди. Элгеннген тиширыуланы къулакъларына эл Советде ишлеген Улбашланы Ки- чибатырны шош ауазы эшитиледи. Ол алагъа, къоркъмагъыз, эшиклени ачыгъыз деп, сёлешди. Артда ишни халын айтып, хар затны терк къуратды.

 

“Бусагъатда да кёз аллымдадыла, - дейди Роза,- Кичибатыр бла келген тёрт солдатны сыфатлары. Анабызны ауругъанын кёрюп,солдатладан бири, аны больницагъа элтирге керегин билдиргенде, ол, сабийлеринден айырылмаз ючюн, ке- син сау болгъанча кёргюзтюрге кюрешди”.

 

Алай бла, сагъат жарымы да озгъунчу, аскерчиле Огъары Малкъарны халкъын, Зынагъа чыгъарып, машиналагъа миндирдиле. Машиналагъа ауур болур деселе, кёплени хапчукларын Черек жагъагъа атханлары да сабий къызны эсинде къалгъанды. Дагъыда жолда кетип баргъанларын, Аушигерни тёшюн, тюбюнден келген жолоучуланы да Роза кёз аллында тутады. Машинала Докшукино станциягъа жетгенлей, халкъны жюк ташыгъан вагонлагъа миндирдиле, эшиклени бегитдиле. Эшелон тебирегенлей, адамла жиляп башладыла. Андан сора юч кюнню вагонну эшигин ачмай баргъан эдиле. Роза бюгюнлюкде да асырайды ол заманда биргелерине алгъан уллу табакъны. Жолда кетип бара, адамла ол табакъ бла картоф биширирге, нартюх худур жылытыргъа да кюрешгендиле.

 

Онюч кюнден сора эшелон хар жерде онушар вагон къоюп бара эди. Розалары баргъ-ан вагонну Акъмола областьны Жальтир станциясында къойгъан эдиле. Алагъа алайда биринчи тюбегенле поляклы сабийле болгъандыла. Ро¬заны эсиндеди поляклы сабийлени, ачдан нартюх бюртюклени чийлей чёплерге кюрешгенлери, кёчюп келгенледен абери тилегенлери да. Бираздан ол къыйынлыкъны таулу сабий¬ле да сынадыла. Розалары баргъан жер, былайда адам жашайды деп айтмазча, къум тюз эди.

 

Жальтирге тюшгенле терезечиклери жер бла тенг болгъан тёрт жер юйчюкде жашагъандыла. Хар юйюрде уа 3-5 адам. Гитче эгешчигин да къоюнуна алып, жер юйчюклени ичинде, къол тирмен бла ким не зат тартады деп, айланнганы да Розаны эсиндеди.

 

Ишни юсюнден айтханда уа, кёчгюнчюлеге къум тюзледе да тапхан эдиле иш: илипинле къаздыргъандыла алагъа. Ашлары-суулары болмагъан, жашау онглары осал адамлагъа жер къазгъан бек къыйын эди. Тюшге дери марданы жартысын къазсала, андан ингирге уа, ачдан амалсыз болуп, къазалмай эдиле. Марданы толтуралмасанг а, юйге жибермегендиле. Ауругъанла,тиширыула да ишге бармазгъа эркин тюйюл эдиле. Роза, кёз жашларын жаулугъуну къанаты бла сюрте, жарсып айтады: комен¬дант ауруп, амалсыз болуп тургъан

Бёзюланы Таукъанны къоймай, ишге чыгъарып кюрешгенин. Ол а, кючден аягъы юсюне болуп, дагъыда жыгъылып, Розаны кёз аллында ёлюп къалады.

 

Ишлегенлеге уа кюннге 600 грамм ётмек бере эдиле. Аны да алыргъа барсанг, адам кёпден, ингирге дери сакъларгъа керек болгъанды. Очередьде аякълары малтанып, жарала бо¬луп, Роза артха, амалы къуруп, акъсай,аз кере къайтмагъанды.

 

-Ишден бош заманда сатыу- алыу этерча неда бир зат ти¬лей барырча тёгерекде не ба-зар, не эл жокъ эди, - дейди ол.

Кёчюп баргъан биринчи айда адамла, къазахлыла айтханнга тынгыламай, бир мадар этер ючюн, биргелерине элтген картофланы, бахча этип, жерге салгъан эдиле. Картоф тёбе этерча болгъанда,уллу сууукъла болуп, андан да къурлай къалгъан эдиле.

 

Къышда уа сууукълукъ 60 градусха жетгенди, эки метрге жете къар жаугъанды. Адамланы онгларын бютюнда кёпге созулгъан къар боранла алгъандыла. Аллай кюнледе сууукъ бараклада жашагъан жаланнгач халкъ къалай инжилгенин айтып ангылатыргъа къыйынды. Башха жерледе, талалада,тюзледе айланып, адамла къаура, салам жыйгъандыла. Мында уа сибиртгилик жуусандан башха жукъ битмеген жерде не зат жыйып от этерик эдинг. Ёлгенлени да ыйыкъла бла туруп асырагъандыла асыры сууукъдан. Башха адам тышындан келип ачхынчы, эшик¬лени ачаргъа онг болмагъанды, къар терен жаууп.

 

Роза анасы, эгешчиги бла да аллай амалсызлыкъда 1949 жылны декабрь айына дери тургъанды. Артда уа, Аллахны жаны ауругъан болур эди, Холаланы Фаттяны болушлугъу бла алагъа Къыргъызстаннга кёчерге тюшдю. Ол кюн да Розаны кёз аллындады. “Поездге къалай миннгенибизни билмейбиз, асыры борандан. Къыргъызстаннга жете баргъаныбыз сайын, жылыдан-жылы бола баргъаны эсленип тура эди”.

 

Къыйын жашау артда къалып, Роза бла Уянланы Мухарбек 1954 жылда юйюр къурайдыла. Жангы жашауну ал кезиую таулу тиширыугъа къый¬ын болса да, баш иесини билеклиги уллу болушлукъ эди. Алай бла Мухарбек бла Роза беш сабий ёсдюрюп, аягъы юслерине салгъандыла.  Бюгюнлюкде аланы окъуулары, ишлери, энчи жашау этерча онглары да бардыла. Огъурлу ата бла ана, аланы уллу къый¬ын салып ёсдюрген эселе да, бюгюн а, туугъан, туудукъларына къууана, жашайдыла.

 

Кёчген кюнлеринден башлап, пенсиягъа чыкъгъынчыгъа Роза ишден башын кётюрмегенди. Бери къайтханда да, 40 жыл чакълы ишлегенди. Ол,ётген жылланы жашау онгларын бусагъат заман бла тенглешдире: “Къыйын болумда жашагъан эсек да, бизни тёлю сабий ёсдюргенди, къууанч да кёргенди”, - дейди Роза.

 

Ол а адамгъа бир кере берилген жашауну не къыйынлыкъда да жарыкъ, къыйматлы эте билиуню баш ышаныды.