«МЕН БИЙЧЕ БОЛСАМ…»

Олтура эдиле юч эгеч, таматалары – халы ийире, ортанчылары – къумач согъа, гитчечиклери уа – гинжи ойнай.

Тамата эгеч  айта эди:

– Мен бийче болсам…

Ортанчы эгеч айта эди:

– Мен бийче болсам…

Кичи эгеч, аладан кёргенни эте, айта эди:

– Мен, бийче болсам…

Тамата эгеч болду бийче. Ариу эди, бек ариу, хапарын эшитгенле, андан-мындан келип, къарай эдиле аны кёксюл кёлге ушагъан, уллу кёзлерине, алтын чачына. Сюе эди ол бийни. Бий да сюе эди аны. Къысха кюнле бла аладан да къысха кечеле къалай озгъанларын эслемей эдиле экиси да. Бий бийчени къатында бийлигин унутхан эди. Жокъ эдиле энди  анга махтау келтирлик жигитлик жолла. Уруш да, къазауат да, уугъа барыу да къалгъан эдиле. Тиширыуну сюймеклиги, аны ариулугъу унутдургъан эдиле барын да.

Алай бла оздула жылла.

Сабий сакълай эди бий.

Ана болургъа сюе эди бийче.

Алагъа аллай насып буюрулмагъан эди.

– Къурума мен, – деп, ахтына эди бийче, жулдузлу кёкге къарап, болуш-лукъ излей. – Къурума! Ана болалмайма сюйгениме ушагъан сабийлеге!

Бийге улан керек эди.

– Аллах, сен мени бийими жюрегин жарыкъ эт! Сен анга, уланла табып, къууандырлыкъ  тиширыу бер! – деп тилей эди бийче.

Къалай жарлы эди! Андан эсе: «Аллах, сен манга уланла бер!» – деп тилесе уа! «Аллах, сен манга аналыкъ татлылыгъын сынат!» – десе уа! Ай, башына билмеген бийче!

Анымы эшитдиле, изледиле, сордула, сурадыла. Тапдыла да:  «Бийни арбазын сабий ауаздан толтурлукъ буду!» – деп, ортанчы эгечни келтирдиле.

Ариу эди, бек ариу, хапарын эшитген, келип, кюн-кече сакълап, излей эдиле аны бир кёрюрге, ариу къара кёзлерине къараргъа, атха минип чыкъса, дум-къара чачыны къарангы кечени шыбырдаууна ушагъан жырына тынгыларгъа.

– Сен мени эгечимсе. Мен сени бек сюеме, – деди ол бийчеге. – Алай бийни сенден да бек сюеме. Мен анга аталыкъ насыбын сынаталлыкъма!

Алай, не медет, – аны отоуунда да бий кесини биринчи бийчесин излей эди, салалмай  эди ортанчы эгечни жастыгъына башын, такъыйкъа да туралмай эди аны бла! Сакълаталмай эди жанындан эсе бек сюйгенин – кёз аллындан кетмеген чырагъын, туман ичинден къарагъан жулдузун, бата билмеген кюнюн...

Эки тиширыуну арасында къалып, бирин кеси сюйгенден, бирси аны сюйгенден жунчугъан бий, кесини къарыусуз, кёлсюз бола баргъанын ангылап, аны башхалагъа кёргюзтюрге сюймей, къазауатха атланды. Кёп къыралны юслери бла ётдю, жел, боран болуп, барын кесине бойсундура. Дуниягъа аты айтылды. Анга атап, жигитлик жырла такъдыла, бийни аты ёмюрледе къаллыкъ таурухлагъа кирди…

Эгечле уа сакълай эдиле бийлерин.

Уллу аскерни ат аякъ тауушу эшитилгинчи,  хорлам алып келген бий арбазына киргинчи, жюреклери бла сезип, экиси да бирча жетип, атны эки жанына туруп, бийни ёзенгилерине жабышдыла. Бий тамата эгечге ийилди, ол болгъан жаны бла тюшдю да, аны ариу къолларын уппа этди. Сюйгенин къучагъына жыйып,  дуния къайгъыларын, къазауат жолланы къызыл, сары букъуларын унута, кирди отоууна.

Ортанчы эгеч, ахтына-ахтына, ичин от алып, экисини ызларындан атлады юйге, бугъунду отоуунда. Аны къууаннганын, жарсыгъанын, кюйгенин киши эслемеди. Жаланда эгечи кёз къыйыры бла ашырды аны мудах ауанасын.

Бир кюн ючюсю да, тенгиз жагъада къая эринине келип, алайдан акъжалкъа толкъунланы оюнларына, бата баргъан кюнню ариулугъуна къарай, олтурдула. Кёкню бир жанында ким эсе да сюйгенин жылытыргъа жакъгъан жарыкъ отха ушай эди кюн. Къонгуроу таууш эте эди аны чексиз къызыллыгъы. 

– Къанатларым болса, ол ариу кюннге жууукъгъа учар эдим! – деди жарыкъ бий.

– Айхай, бир кёпдюле дунияда адам – не патчах болуп, не къул болуп ёталмазлыкъ жолла, – деди мудах бийче.

– Мен кёрмеген жокъду! – деп махтанды дунияны аллында ийилтген бий. – Жаланда ёлюм тасхады манга!

– Жер юсюнде бир бирни бек ахыр кюннге дери танымай тургъанла экеудюле – ёлюм бла адам, – деп, жууап излемей, кеси оюмун шыбырдады бийче.

– Мен  былайдан секирсем, мени бла къайсыгъыз келир?

Тамата эгеч сёз айтхынчы, ортанчы:

– Мен! – деди да, алгъа атлады.

Тамата эгеч аны ызындан секирди. Бий къарап турду. Бийче чыкъды, ортанчы эгеч а – угъай.

Артда аны чабакъчыла тутдула. Жюрегине гитче бичакъчыкъ чанчылып тура эди. Тёгерекни титиретген бийге:

– Излеме, аманлыкъчы  менме, – деди тамата эгеч.

Анга энди ол излеген тынчлыкъ да, насып да, хорлам да, хорланыу да жокъ эдиле. Барын да ёлтюрдю кюйюксюнюу.

– Аны сюймеклиги сени  къыйнап тургъанын кётюралмадым, – деп, жиляды бийче. – Ол мени эгечим эди. Мен эгечими сюе эдим. Алай сени уа андан да бек сюеме.

Ёмюрден эсе узакъ кече озду. Танг алада къалкъыгъан бий бийчесини, аны уятмазгъа кюрешип, жумушакъ къымылдагъан аякъ тауушларын эшитмеди.

Жаланаякъ бийче къая къыйырына келип сюелди. Аны кече кийген акъ кёлегин  жел тарта-соза, тыяргъа да кюрешди, болалмады. Къолларын кенгнге жайды да, бийче, чыгъа келген кюнню къучагъына жыяргъа кюрешгенча, сора… акъкъанат къушлай,  учду тенгиз башында.

Эки да кёз къаматхан бийчесине къарай эди бий, аланы жерге салыргъа, аланы суугъа берирге, аланы кёкге иерге кёзю къыймай. Ёлюм энди анга тасха тюйюл эди. Кеси да билмей тургъанлай, сакъламай тургъанлай, тюбеди ол анга. Жер юсюнде ала экиси къалгъан эдиле бетден-бетге – ёлюм бла бий. Сюйген адамын тас этген, кеси кесин тас этгенча, къыйынды.

Ах, къалай терс эди бийче: «Бир бирни бек ахыр кюннге дери танымай тургъанла ёлюм бла адамдыла», – дегенде!

Къая башында жонулгъан, сыйдам ташдан ишленнген кешене энди аланы ёмюрлюк юйлериди. Аны ичи акъ бла сюртюлюпдю. Ичинде жатхан жаш сюекле да сют бетлидиле. Ачыйдыла, къычырадыла, кюй этедиле ала. Тёгерекни ол къычырыкъ алгъанды да, кырдык туудурмайды жууукъда.

 – Мен бийче болсам… – дейди кичи эгеч, кирпиклерин къакъмай, анга тынгылап тургъан инжикёз гинжисине тасхасын ача.