Ауруу жайылгъан заманда неге эс бурургъа тийишлиди?

Бусагъатда грипп бек жайылгъан кезиудю, офисле, школлада классла бош боладыла. Ауругъанла барысы да тохтаусуз жётел этгенлерине тарыгъадыла. Ол сагъайтыргъа керекмиди, сора ол къоркъуулу болуп къачан тебирейди – аны юсюнден «Аргументы и факты» газетге врач-педиатр, оториноларинголог Евгений Степанович айтханды.

- Жётел – адамны чархыны къорууланыу амалларындан бириди, - деп ангылатады доктор. – Ол ёпкелени, хауа жолланы вирусладан, ауруула къозгъагъан тыш затладан тазалайды. Аны ючюн жётел бир тюрлю проблема болгъанын кёргюзтген шартды. Бакъгъанда да аны бир кесек женгиллендирирча этерге, дарманланы уа аны сылтауларын кетерирге ичерге керекди.

Жётел къачан хатасызды?

Баш жорукъ былайды: сабийигизге къайда эсе да инфекция жугъуп, не этерге билмей тура эсегиз  эм игиси врачха барсагъызды. Алай аны багъыуда сынам жыйып, не этерге кереклисин жукъу арада окъуна айталлыкъ эсегиз биринчи кюнде окъуна докторгъа чабар кереклиси жокъду. Алай бла хатасыз жётелни шартлары:

- температурасы кётюрюлгенликге (38 градусха дери), сабийни санлары къарыусуз этмейдиле, мыккыл тюйюлдю, тириди;

- ёпке солуу этмейди;

- жётел этгенликге, приступлары жокъдула.

Халы алай эсе, симптомларына кёре багъыгъыз, бурунун чайкъатыгъыз. Сынамлы ата-анала биледиле – быллай кезиуледе балагъа кёбюрек жылы суу ичирирге, тышына иймезге керекди. Бир-эки кюнден сабий жётел этгенде хыппириык тюкюрюгю (мокрота) кетип башларыкъды, алай эсе уа аны чархы инфекцияны хорлайды, токсинлени чыгъарады.

Сагъайыргъа къаллай кезиуледе керекди?

 Алай бир-бирледе, сиз нени да тюз этгенликге, врачны болушлугъу изленирге боллукъду. Не зат сагъайтыргъа керекди:             

 - этген мадарлагъа къарамай, саусузну халы амандан аман бола баргъаны;

  - жётелни кючленнгени, приступ халда башланнганы;

  - интоксикацияны кёргюзтген шартланы кёплюгю – сабий ашаргъа унамайды, къусарыгъы келеди, санлары къарыусуз этедиле, башы ауруйду;

 - жётел этгенде солууу тап айланмайды, къыйналып солугъаны.

Мычымай докторгъа!

Былай да болуучуду – сабийни санлары къарыусуз этмейдиле, халы да аман тюйюлдю, алай жётели уа ОРВИ-ден сора ыйыкъдан кёпню кетмей турады. Быллай болумлада врачха бармай къалмагъыз. Специалист, анга къарап, не этерге кереклисин айтырыкъды: халына къарарыкъды, амбулаторияда неда больницада багъаргъа буюрлукъду эм жангы дарманланы жазарыкъды. Докторны айтханына ышаныгъыз, сабийигизни саулугъуну юсюнден соруула берирге уялмагъыз.

Эсигизде болсун: жётел кёпге созулса, анга бактериальный инфекция да къошулуучуду. Ол а пневмониягъа, къулакъ ауруугъа, коньюктивитни къыйын тюрлюсюн къозгъаргъа, ол угъай менингитге окъуна келтирирге боллукъду.

Билирге тийишлиди: дарманны балагъа мардадан оздуруп бермегиз

Бусагъатда жётелни бакъгъан дарманланы тизмеси бек уллуду: аптекалада тюрлю-тюрлю атлары бла, бирлерин а окъугъан окъуна къыйынды, препаратла асламдыла. Алай сиз сабийге шёндю ичирген сиропда бла жарым сагъат алгъа берген таблеткагъызда, атлары башха эселе да, бакъгъан веществолары бир болургъа боллукъду. Ол а аны ёлчемин мардадан оздурлукъду.

Сёз ючюн, жангыз да амбраксолу бла беш тюрлю дарман барды, Россейде бу веществосу бла ондан аслам препарат сатылады. Аны ючюн сабийге дарманны берирден алгъа инструкцияны окъургъа унутмагъыз.

Хант туз бла кесекле

Тузлу суу бла кесеклени багъаргъа боллукъмуду?

- Кесим да кёп жылны алай этеме, пациентлериме да айтама, - дейди профессор, Сабийлени саулукъларына къарагъан илму араны баш илму ишчиси Владимир Таточенко. – Бичакъны къыйырчыгъына тузну жарым стакан суугъа къошуп эритигиз. Ол буруннга къуюучу капляладан аман тюйюлдю - бурунну тазалайды, аны ичинде «кирпиклени» ишлерин игилендиреди. Ол, кертиси бла да, ахшы амалды. Арт жыллада тенгизден алыннган туз къатышдырылып этилген препаратла бошдан чыкъмагъандыла. Ала хант туз къошулгъан суугъа бек ушайдыла, хайырланыргъа да тынчдыла. Алай бу растворну кеси аллына хазырлагъан да къыйын иш тюйюлдю.

Уксус эм температура

Температураны чёкдюрюр ючюн, къолтукъланы бла тобукъ тюплени уксус бла ышыргъа жараймыды?

- Угъай! Уксусну ахырысы бла да унутугъуз. Аны орунуна уксус эссенцияны хайырланырыкъ ана къачан да табылыучуду - аны бла сюртюу терини кюйдюрюрге боллукъду, - деп ангылатады Владимир Таточенко. – Андан эсе жылы сууну алыгъыз эм сабийни чархын саулайда аны бла ышыгъыз. Баланы тешиндиригиз, алай отоу жылы болургъа, бир жерде аяз урмазгъа керекди.                                               

Аракъыны алыргъа да жарарыкъды. Спирт бла суу, териден къуруй, жылына аладыла – алай бла температураны тюшюредиле. Дарманла да хата келтирлик тюйюлдюле, алай аланы тюз ичерге эмда температура керти да бийик эсе хайырланыргъа керекди.

Жабышмакъ ханс (боярышник) бла итбурун (шиповник)

Алада С витамин кёп болгъаны, кесеклени терк сау этгенлери кертимиди?

- Жабышмакъ хансны асламысында жюрек аурууланы багъыуда хайырланадыла, - дейди медицина илмуланы доктору Виктор Конышев. – Итбурун а кесекледен къутулургъа игиди. Алай С витамин бийик температуралада терк бузулгъаны ючюн аны тюз жарашдыра билирге керекди. Анга къайнар сууну къуймагъыз, ол 70 градусдан исси болмасын. Быллай иссилиги болгъан сууну къуюп, аны бир кечени термосда тутсагъыз игиди.

Лимон бла кесекле

Гриппден сакъланырча лимон къошуп чай ичиу игимиди?

- Не хазна, быллай чайда С витамин бек азды, - дейди Виктор Конышев. – Лимон анга энчи татыу берликди, алай кесекледен, не гриппден сакъларыкъ тюйюлдю. Болсада, ол кёп суу ичиртирикди. Лимонну таза суугъа къошсагъыз да, жарайды. Кесекле тийгенде ол бек магъаналыды – сууну кёп ичиу чархдан токсинлени чыгъарыргъа болушады, ол аурууну теркирек хорларгъа себеплик этеди. Эсгертиу: С витамин аслам сары чыгъанада (облепиха), къара дугъумада, башха цитрус битимледе, кивиде кёпдю. Алай кесекле тийгенде ол бек болушурукъду деп сакъламагъыз.

Сарымсах бла сохан

Быланы хайырлылыкъларыны юсюнден хар ким да биледи, алай тюз а кёпле хайырланмайдыла. Аланы ашай, ауузугъузну кюйдюрюп кюрешмегиз. Ууакъ туурагъыз да, 10-15 минутха къоюгъуз. Ол заманны ичинде алада дарманлыкъ веществола чыгъып башларыкъдыла.

Андан сора ала бла багъылып башларгъа жарарыкъды. Аладан дарман этиуню талай амалы барды. Аладан келген ийис бла солургъа, ауругъан адам тургъан отоуда табакъчыкъ бла салып къояргъа боллукъду. Къара ётмекге жау жагъып, юслеринден аланы себип ашаргъа да жарарыкъды.

Татыран (горчица) бла вирусла

Горчичниклени хайырлылыкълары эртте да белгилиди. Алай аны порошогундан 1-2 чай къашыкъны жюн носкийлеге себип, аланы кече кийип жатаргъа да боллукъду. Башха тюрлю амал да барды – 45-50 градус жылылыгъы болгъан суугъа 3-4 уллу къашыкъ татыран порошокну къуюп эритигиз, анда аякъларыгъызны 10-15 минутну тутугъуз, андан сора мылы къалмазча жан жаулукъ бла сюртюп, жюн носкийле кийип жатыгъыз.

Аны абаданлагъа, гитчелеге да этерге жарайды. Ол бек хайырлыды: татыранда эфир жау эм кёп башха веществола бардыла, ала аякъланы иги жылытадыла.