Арысы да дайым излеуню жолундады

Уллуну, гитчени, тиширыуну, эр кишини алып айтсакъ да ким танымайды Къарачайда, Малкъарда да Къасботну? Мен Тамбий улу  Къасботну юсюнден айтама, Жырчы Къасботну.

Бизде уа, мени юйюмде анга Бизни Къасбот дейдиле. Къасбот бла хапар айтмай мени кюнюм озмайды. Аны бла бир аз  ушакъ этсем бир жангы кюч-къарыу къошулгъанча болама, жашаугъа жангы кёзден къарайма. Сора мен аны бла ушакъ этип тебиресем, телефон бла сёлешген кезиуюбюзню айтама, туудукъчугъум Айна къатыма келип: «Аппа, бизни Къасбот бламы сёлеше тураса, менден да салам  айт»,-дер.

Аллахха шукур  Къасбот бла шагъырей этгенине. Назмучу, жырчы, макъамчы, гитараны да сейирлик согъа билген. Жыр айтып тебиресе уа, сюймекликни юсюнденми болады огъесе табийгъатыбызны ариулугъунуму, ала ариу суратла болуп, кёз аллынга келип къаладыла.

Бирде озгъан жылларынг эсинге тюшюп, сагъышлы да болурса, бирде уа мыйыкъ тюбюнгден да ышарырса. Жырдача ариу кюнлерибиз бизде да болгъан эдиле, деп.

Къасботну къайсы жырына тынгыласанг да, ана тилибизни алай иги билгенине сейир этесе. Байды Къарачай-Малкъар тили бек байды. Жарсыугъа аны иги, билгенле аздан-аз бола барадыла. Къасботну жырларында уа, ары дери эшитмеген сёзлерибизни кёребиз. Андан сора да ол аланы алай тап келишдирип хайырланнганы. Анга уа уллу фахму керекди, Аллахдан келген фахму. Къасботда уа ол барды, Аллах берген саугъасы.  Къасбот кеси да сагуъады. Аллах бизге  Къарачай-Малкъар халкъына берген сыйлы саугъа.

Аны ангылагъанга Къасбот да кюнден-кюннге ариу жырла жазып, халкъын къууандыргъанлай турады.

Ол дайым излеуню жолундады. Кечеден-кюннге жыр жазып чыгъар. Жырлары уа бири биринден аламат, сейирлик. Алагъа тынгыласанг, макъамлары кёпге дери эсингден кетмей турадыла.

Жырчыны чыгъармалары, башында сагъыныннганыбызча, жашауну кёп тюрлю бёлюмлерине аталыпдыла. Эм башы уа сюймекликди. Сюймеклик Аллах  адам улусуна берген сыйлы саугъады. Ол жашауну тутуругъуду. Адам дегенинг жер башына жаратылгъандан башлап ол сезип аны жюреги бла ётмей къалмайды. Бек биринчи,  анагъа сюймеклик. Ол сабийликден келген эм да адамны хар заманда да эсинден кетмезлик сюймеклик. Кесинг ата, ана болсанг да, чачынг, башынг акъ къарча агъарса да, сабийлеринг, туудукъларынг тёгерегинги толтуруп турсала да, атанга, ананга сюймеклик сени сабий жылларынга къайтаргъанлай турадыла.

Жырчы Къасботну анасына  атагъан жырында быллай сёзлери бардыла.

-«Анам»,-десем, жаннет хауа ургъанча

«Анам»,-десем, сабийликге къайтханча

Ма, бу жерни юсюнде,

Чексиз кёкню тюбюнде,

Эм багъалымса мени, ой, анам.

Дуния жарыкъ кёргюзтдюнг,

Къол аязда ёсдюрдюнг,

Ана жюкню кётюрдюнг, ой, анам.

Къарачайда тигиу тикген цехде  магнитофонда Къасботну жырларына тынгылай боладыла. Сора бу жыр айтылып тебиргенде, тиширыула  бирча ёрге къопдула. Аналарын эслерине тюшюрюп, бир бирлеринден бетлерин букъдуруп, кёз жашларын сыйпай эдиле.

Тамбийулуну къайсы жыры да адамны эсин кесине бурмай къоймайды. Анга тынгылагъанла авторгъа алгъышла, ариу сёзле айтадыла. «Санга Уллу Аллах игиликле, ахшылыкъла берсин, ариу жырларынг бла къууандыра, кёп жылланы аллыбызда бар»,-дейдиле.

Бир жол, байрым айны сууукъ кюнлеринден биринде, редакцияны жумушу бла Кёнделеннге баргъан эдим. Ишими тындырып, ызыма къайтыр акъыл бла остановкагъа келеме. Сууну жагъасында автобусну сакълайма. Алайда бираз сюелирге тюшдю. Таудан ургъан сууукъ аяз сюеклериме окъуна жетгенди. Бир аздан алайгъа женгил машина келеди. Андан Къасбот бла Байрамукъланы Аиданы «Жууапсыз сюймеклик» жырларын эшитиледи. Ол кезиуде автобус да жетип къалады. Андан  юч тиширыу тюшедиле. Аладан экиси орам таба тебиредиле, бири уа машина таба. Ол экисинден бири ызына бурулуп нёгерине: «Къайрыса  жет бизни»,-деди.

Ол а былай деди: «Къасботну жырына тынгыламай кеталлыкъ тюйюлме». Сора жыр тауусулгъунчу машина къатында турду.

Бизни жаныбызда Къасбот къатышып жыр байрамла болсала, алагъа адамла аслам келгенлерине эс бургъанма. Алада кёп кере эшитгенме адамладан: «Къасбот келалгъан болурму. Мен анга тынгыларгъа келгенме»,-деп. Сюеди халкъыбыз Къасботну.

Къарачайны - Малкъарны тийреси жер башында жаннетди десек, аланы бир кёрген, анга ийнаныр. Бийик тауларыбыз, ариу ёзенлерибиз, таза хауабыз, гара сууларыбыз бар. Ёмюрледен бери череклерибиз жырлай-жырлай узакъ тенгизге  сууларын ташыйдыла. Табийгъатыбызда уа ненча тюрлю къанатлы жашайды. Ала танг аласы бла тенг туруп жырлай тебирерле. Аланы барысын да Къасботну чыгъармаларында кёребиз. Кеси жанымдан а былай айтыргъа сюеме. Тилибизни байлыгъын, табийгъатыбызны ариулугъун, сюймекликни тазалыгъын, шуёхлукъну кертилигин, адамны адамлыгъын,  сагъышлыкъны, мудахлыкъны жарыкълыкъны, тилибизни ариулугъун билирге сюе эсенг  бизни Къасботну жырларына тынгыла. Сёзюбюзню ахырында бир жыры бла да шагъырей этейик.

                                  Жюрегими макъамы

Борчумд манга сени былай сюерге,

Ышанмакълыкъ бермей эсе къарамынг?

Нек излейме хаман санга тюберге,

Эшитмей эсенг жюрегими макъамын?

Арыгъанма жазыуума жылына,

Бир тюбет дей, сени къатыш эрттеннге

Жашасам да мен атынгы сагъына.

Ол, билмейме, керекмеми мен санга.

Бармыд энди бу жашаудан магъана,

Сюймеклигим тура эсе элекде.

Болур эдим жашауунга багъана,

Сен болмасанг менден узакъ бийикде,

Азат желни жамчы алып сюргенча,

Болмаз затха нек турама ийнана.

Такъырлыкъдан кёлек этип кийгенча,

Сенсиз къалсам, мен билмейме къууана.

Унутханма къолларынгы жылыуун,

Бир сууукъду, кюн ушамайды кюннге.

Былай сенсиз боллукъ эсе жашауум,

Керекмиди быллай жашау энди манге.