Сирияда таулу тукъумланы келечилери жашагъандыла

Тарых илмуланы кандидаты, КъМР-ни халкъгъа билим бериуюню сыйлы къуллукъчусу Тёппеланы Магометни Сирия Республиканы халкъы, культурасы, тёрелери  бла шагъырей болургъа насыбы  тутханды. Аны акъылына кёре, Сирияда бола тургъан ишле, террористлеге къажау  операцияны кёрюмдюлери да битеу дуниягъа Россейни тюз ниетлилигин, бу арап къыралны керти шуёхлары бла душманлары кимле болгъанларын кёргюзтгендиле.

Мындан отуз жылгъа жууукъ алгъа ол Къабарты-Малкъарны парламентарийлерини  делегациясыны санында Сирия Республикада болгъан эди. Анга башчылыкъны КъМАССР-ни Баш Советини таматасыны орунбасары -Къабарты-Малкъар къырал университетни ректору Владимир  Тлостанов этгенди. Ол кезиуде  Тёппе улу Баш Советни депутаты- республиканы билим бериу министри болгъанды.   

Деменгили Совет Союзну битеу дунияда да даражасы уллу болгъанын айтыр кереклиси да болмаз. «Сирияны ара шахарыны аэропортунда документлерибизни тинтгенле: «А! Советик! Сау келигиз!»,-деп бизге къууаннганлары, жарыкъ болгъанлары окъуна анга шагъатлыкъ этеди»,-дейди ол.

Делегациягъа СССР-ни посольствосуну къуллукъчулары эмда Сирияда  «Хасэ» жамауат организацияны келечилери Фуад Кардан эм Аднан Бапина  тюбейдиле. Ала къонакъла Сирияда тургъан кезиуюде дайым да биргелерине  болуп, ашырып, болушуп тургъандыла. 

Бу арап къыралгъа жолоучулукъну программасы уа бай болгъанды:  СССР-ни посольствосунда бир ненча официальный тюбешиуден сора сейир экскурсияла къуралгъандыла. Бу  къыралны ара шахары Дамаск,  белгили базар Эски-Шама, Сирияны эрттегили ара шахары бла шагъырейленирге заман  бёлюннген эди, дейди бизни ушакъ нёгерибиз.

Аты дуния башында хар адамгъа да белгили аскерчи Салах-Эд-Дин асыралгъан жерни кёрмей а къалай къаллыкъ эдиле.  Салах-эд-Дин  мамлюкланы башчысы болгъанды, ол Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун, ниетлерине кертичилиги бла кесин халкъгъа сюйдюргенди. 

Мухаммад файгъамбарны къаршы жууугъу Хусейинни юй бийчеси Зайнап асыралгъан жерни ариулугъун ачыкъларча сёзле тапхап да къыйынды. Бу мекям кесини деменгилилиги, архитектурасыны энчилиги бла къараучуланы  сейирге къалдырады. Бу межгит шиитле бек сыйлы кёрген жер болгъанын айырчады. Аны жангыртыу жумушла уа Иранны башчысы Аятолла Хомейни бёлген ахчагъа бардырылгъанды.

Байдан деген элде  уа Бапыналаны Омарны жашы Алий бла танышады совет делегация. «Анга ол кезиуде бир 70 жыл толгъан болур эди. Алийни атасы Омар  жюз жыл алда Кёнделенден Дамаскга жаяу  келгенди. Байдан элде  таулула бла бирге осетинлиле да жашагъандыла. Бу жер а бизни ата журтубузгъа ахырда ушамайды: аны эсиме тюшюрсем, жюрегимден жарсырыгъым келеди. Элде  орта эсеп бла 4-5 минг адам жашагъанды, алай анда  бир терек, бир битим окъуна  жокъ-тёгереги къум. Адамла уа къошунбаш юйчюкледе кечине эдиле»,-деп эсгереди Тёппеланы Магомед.

Босра шахарда буруннгулу римлиле ишлеген колизей сакъланнганды.  Анга бек аздан эки минг жыл бола болур.  Ол замандагъы архитекторланы усталыкъларына, фахмуларына, билимлерине баш урурчады. Колизейни башы ачыкъды, аны ичине бек аздан 15 минг адам сыйынырча жер барды. Жауун жауса  уа, халкъгъа  бир бирлерир басмай, къыйнамай, тюртмей   15 минутну ичинде  колизейни башы жабылгъан отоуларында бугъунурча онгла къуралгъандыла. Алада уа ашхана, ушакъла бардырырча, солурча отоула къуралыпдыла.

 Пальмира шахар адам улуну тарыхында магъаналы жерледен бириди - ол эрттегили цивилизацияланы архитектура, инженер, илму жаны бла айныуларыны  шагъатыды.  Алай ол   бандитлени къолуна тюшгенди деген хапар чыкъгъанда уа, аны тарых магъаналы эсгертмелерини къадарына артыкъ да жарсыгъанын айтады ол. 

Эль-Кунейтра шахаргъа экскурсия да эсинде кёп заманнга къалгъанды.  «Анга сириялы Сталинград дерге да боллукъду.   Израиль Сириягъа чапханында, шахар    мурдоруна дери жокъ этилген эди. Биз а бу эки къыралны арасында чекге жууукъда болгъанбыз. Бу жолоучулукъда уа бизни профессор Фуад Кардан ашыргъанды»,-дейди Тёппе улу.

Къонакъланы сириялы элледе халкъны жашауу, турмушу, болуму бла да шагъырейленирге онгу  болгъанды. Сёз ючюн, Ай-Насыр элде бир 100 адыгейли юйюр барды.   Хомс шахарны атын да жангылыкълада терк-терк эшитирге тюшгенди: аны террористледен къоруулау операция къалай баргъанына   солууубузну тыйып тынгылагъанбыз. Бизни жерлешлерибиз а аны тийресинде Дерфуль элде болгъандыла.  Анда жашагъанланы асламы дагъыстанлыладыла. Ала  Хомс шахарны «Хасэ»  организациясыны башчысы  генерал Мэрдом Баратар бла да тюбешгендиле. Ол  танк дивизиягъа башчылыкъ этгенди, кеси да адыгейли эди.

Жолоучулукъну  алтынчы кюнюнде совет делегация  Сирияда жашагъан таулула бла тюбешгенди.   Дагъыда ала  Сейднай монастырьде да болгъандыла.  Ол VI ёмюрде бир тёбеде ишленнгенди. Таурухлагъа кёре, алайда  Исса файгъамбарны анасы Мария адамлагъа кёрюннгенди. Мардж-Султан элде уа 250 юйюр жашайды – ала барысы да адыгейлиледиле, деп хапарлайды Тёппе улу. Бу элде жашагъан Гудугэй Мухаммад Хайыр а ата-бабаларыны журтларына сюймеклигин кёргюзте,   жашына Нальчик, къызына уа Нарсана деп атагъанды.

Бу жолоучулукъда делегацияны Аднан Бапына ашыргъанды. Аны  ата-бабалары Кёнделенден эдиле. «Ол бизге айтханыча, Сирияда бу таулу тукъумланы келечилери жашайдыла: Бапыналары, Гемулары, Газалары, Тохалары, Энейлары, Этезлары, Къудайлары, Ахкёбеклеры, Атмурзалары, Бичекулары, Селялары, Сотталары, Жарашуулары»,-деп билдиреди ушакъ нёгерибиз.  

Официал тюбешиуле да болгъан эдиле, алада СССР-ни бла Сирияны араларында байламлыкъла сюзюлгендиле. Алада уа Хафиз Асадны, къыралны шёндюгю башчысыны атасыны, сёзлерин кёп кере къайтаргъан эдиле: «СССР Жууукъ Востокну къыралларыны  политикаларына къатышып, алагъа заран салгъан бир юлгю окъуна кёргюзтюгюз. Сиз аланы табаллыкъ тюйюлсюз!»,-деучю эди ол.

Сёзсюз, бюгюнлюкде да Россейни политикасы  башха къыралланы эркинликлерин, жалынчакъсызлыкъларын   къоруулау,  мамырлыкъны, тынчлыкъны сакълау бла байламлыды, дейди Тёппе улу ушагъыбызны ахырында.