Кесинги сакълай билиу – кёп заранладан къутулуу

Гипертония бек къоркъуулу ауруу болгъанын барыбыз да билебиз. Къанны басымы 140/90 белгилеге жетсе, адамны кесини саулугъуна эс бурургъа кереклиси туурады. Кардиологияны Америкада ассоциациясыны тинтиулери ачыкълагъанларына кёре, гипертониягъа къажау багъыу бардырылса, инфаркт миокарда бла байламлы къыйын аурууланы 47 процентге азайтыргъа онг барды!

Россейлилени бек баш «мурдарлары» - къанны басымы мардадан артыкъ кётюрюлюуюдю. Бизни къыралда 10 адамдан 6-сы не жюрекни неда къан тамырланы аурууларыны, башхача айтханда, гипертонияны хатасындан ёледиле. Адам къан басымы къаллай болгъанына сакъ болуп, заманында кеслерине бакъдырып турсала, инфарктланы, инсультланы эм жюрекни бла къан тамырланы башха аурууларыны саны 30 процентге азайырыкъ эди. Инсанла барысы да, 20-30-жыллыкъла окъуна, жюрек бла байламлы проблемаланы жаланда къартланы ышанларына  санап, «къара жилтинчикле» кёзлерине бош кёрюннген сунуп, гипертониягъа арталлыда эс бурмай къоядыла. Уллу къоркъууну босагъасына жетип тургъанла кимледиле, алагъа не этерге керекди?

Кюн сайын таза хауада бек азындан жарым сагъатны терк-терк атларгъа керексиз. Хар адам да, саулугъун тийишли даражада тутар ючюн, бир кюнню ичинде, кесин бек къыйнамай, 10-12 минг атлам этерге керекди. Алай эте турмаса, аны къаны иги жюрюмейди, чархыны бир-бир жерлеринде уюп къалады. Аны хатасындан чархда клеткала керекли веществоланы мардадан эсе аз аладыла. Бизни а кюнню ичинде жаланда 4-5 минг атлам бла чекленебиз.

«Сиз кюн сайын – ыйыкъны ичинде 5 кюнню – спорт атлам бла 30-40 минутну таза хауада жюрюрге керексиз. Жюрекни урууу 70 тебиуден артыкъ болмазгъа керекди. Сёз ючюн, жюрегигиз тынч тургъан заманында бир минутну ичинде 80 кере ура эсе, жюрюген заманыгъызда уа ол тарих 130-140-дан кёп болмазгъа керекди, - дейди Галина Холмогорова, Профилактика медицина илму-излем араны илму къуллукъчусу. – Солууугъуз къыйын бола эсе, ол жюрюш сизни къыйнап тебирегенди. Андан хыйсап этигиз, акъырыныракъ барыгъыз. Хауада айланнгандан тышында да, ол ыйыкъны ичинде эки кере бирер сагъатны сууда жюзсегиз, велосипедде айлансагъыз неда гимнастика этсегиз, бютюнда игиди».

Беллерини базыкълыкълары эр кишилени 102 сантиметрден, тиширыуланы 88 сантиметрден артыкъ эсе, ол адамланы жюреклери бла байламлы проблемалары чыгъа башларыкълары шартды. Белни аллай «кёрюмдюлери» семириуню абдоминал  тюрлюсюню шартларыдыла. Башха сёзле бла айтханда, адамны ич органларын жау басады, ол а жюрекни ишлеуюне чырмау болады.

Ауурлугъугъуз къаллай бир болгъанына дайымда эс буруп туругъуз. Быллай оюм барды: адам жашаууну андан арысында 25-жыллыкъ кезиуюндегинден ауур болмазгъа керекди (ол кезиуюнде адам бир бек семиз неда бир бек арыкъ болмагъан эсе).

Аш къангада быхы бла алма жокъдула, алай къыйма, семиз эт, жаулу ашарыкъла кёпдюле, сиз тузну кёп, кёгетлени бла жемишлени уа аз ашайсыз. Бу шартла да гипертония аурууну чыгъыууна себеплик этедиле.

Кюн сайын 400 грамм жемишле бла тахта кёгетле ашаргъа керекди, аланы юч юлюшлеринден бирин чийлей. Тузланнган затланы аз, сары эм эт жауладан эсе, битимледен этилгенлени асламыракъ хайырланыгъыз. Мирзеуден, чабакъдан, къудору битимледен, семизи болмагъан этледен жарашдырылгъан ашарыкъланы кёбюрек ашагъыз. Ашланы хазырлауну жауну кетериуге себеплик этген амалларын хайырланыгъыз: сууда бишириу, духовкада, табада, ачыкъ отда къуууруу дегенча.

Адамны бек ачыуландыргъан ишлени кезиулеринде жюрек асыры терк урады, къанны басымы кётюрюледи. Аллай кезиуледе табийгъат адамдан къызыу чабыуну-къачыуну, душман бла тюйюшюуню-урушууну излейди. Бизге уа ол керек тюйюлдю, ол затладан кесибизни тыяргъа тийишлибиз, аланы саулугъубузгъа къоркъуу чыгъаргъанларын ангылап.

Кючню-къарыуну излеген затланы этип эс жыйыу (жумдурукъ бла столну уруу, отун жарыу, таза хауада чабыу). Социал жаны бла болушлукъ: шуёхлары, юйюрю ушакъ этиу, сюйген иши бла кюрешиу, спорт секциягъа жюрюу, хайыуанла-жаныуарла бла кеси кесин булжутуу.

Юйюрню адамларында алгъын гипертониядан ауругъанла, жюрек-къан тамыр системалары ауругъанла асыры бек къартаймай (50-60-жыллыкъларында) ёлгенле болгъан эселе, аланы ызларындан жашагъанланы бир къауумларында ол ауруу чыгъып къалыр деген къоркъуу барды. Сабий кезиуюгюзде, акъылбалыкъ болмагъан заманыгъызда, сизни къан басымыгъыз бир-бирледе кётюрюле-кётюрюле тургъанды, алай артда уа сиз «ол кемчиликни хорлагъансыз». Алай Профилактика медицинаны илму-излем арасыны къуллукъчулары уа, тинтиулерине таянып, быллай оюмларын айтадыла: акъылбалыкъ болмагъанны къан басымы бла байламлы проблемалары бола-бола тургъан эселе, 30 жыллары толгъанларындан сора, алада гипертония ауруу чыгъып къалыр деген къоркъуу уллуду.

Аурууну «сууукъ» заманыны кезиуюнде ауруу чыкъгъандан сора угъай, бир ауур ишни этмегенигизден сора угъай, бир жылны ичинде бек азындан эки кере тинтдире турургъа керексиз. Бу тюрлю ишни 30 жыллары толгъан адамла барысы да толтурургъа керек тёрегеча къараргъа керекбиз.

Тютюн адамны къан тамырларыны ичлерин иничкертеди: тютюн, тютюнню компонентлери эндотелийни бек бузадыла (къан тамырланы ичлерине ол компонентле бек къаты жабышадыла). Башхача айтханда, холестерин къан тамырланы ичлеринде бек тынч орунланады, алай бла уа атеросклерозну дубурчукълары бек кёп къураладыла. Аллай къан тамырчыкъланы ичлеринде къан эркин жюрюялмайды, аны сюрюр ючюн, жюрекге кёп кюч керек болады, къанны басымы алай бла кётюрюледи.

Россейли эр кишиле тютюн ичмеселе, аланы араларында ёлюм 30 процентге азайырыкъды. Аны къоялмай эсегиз, «жандырып» бошагъан сигаретлеригизни санын азайтыргъа кюрешигиз, танг аласында тютюн ичиуню арталлыда къояргъа керексиз.

Башында айтылгъан битеу затла гипертонияны къозгъаргъа боллукъ къоркъуулу шартладыла. Аланы хар бири да, бирем-бирем алып къарагъанда, алай уллу хаталыча кёрюнмейдиле: сизни ауурлугъугъузда артыгъы жаланда 5-6 килограммды, сиз тютюнню алай кёп тартмайсыз, атагъызны неда анагъызны эгечлери къачан эсе да бир кезиуде гипертониядан бек ауругъанын биле да болмазсыз… Ала бирге къошулсала, ауруу чыгъарыргъа боллукъду деген къоркъуу бек уллуду. Аллай аурууну къозгъаргъа боллукъ шартладан ючюсю бир адамны чархында болсала уа, ол адам гипертониядан аурур деген къоркъуу 16 кереге кёбейеди. Ол тюрлю юч шарт а битеу россейли гражданланы 45 процентинде бардыла.

Гипертонияны бир тюрлю шарты сизде бар эсе, заманны оздурмай врачха барыгъыз, керекли дарманланы ичип башлагъыз. Ауруу тереннге кетсе, аны салгъан заранын тюзетген алай тынч болмайды.

               

Федерал газетлени материалларына кёре Этезланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: